Dat batement van recepten

Een secreetboek uit de zestiende eeuw

[p. 84]

Die tweede Receptbusse, van dit tegenwoordich boecxken, in 't welcke getracteert is van diuersche soerten van ruecken, ende die makinghe van die selue.

129. Om roosen te bereyden in sulcker manieren, dat si in een coffer vol lywaets oft cleederen gheleyt, sullen een seer sonderlinghe ende gheno(e) chlijcke ruecke^1. gheuen.

Neemt knoppen van roosen, also vele als ghi wilt, stroitse op een tafel, een lywaet onder ende bouen, laetse also tot datse drooghe zijn. Ende siet dat die plaetse, daer ghijse legt, windich si ende goede lucht hebbe mer gheen sonne. Ende als ghi sien sult dat si wel drooge zijn, neemt fijn gemuscelgiaet rooswater in dijnen mont, ende besp(r)oeiet op die voorscreuen roosen, so lange datsi een weynich nat zijn, ende dan dectse wederomme seer wel ende laetse droogen, noch eens wederomme de selue besp(r)oiende met dat voorscreuen water tot drie mael toe, ghelijck als geseyt is.

Hierna sult ghi nemen beniuyn, yrias, storax, calaminta, van elcks een weynich, met twee oft drie greynen muscelgiaets, ende een half greyn cyuette, al t' samen in poeder gemaect ende gemenget met rooswater. In een cleyn schotel sult ghij 't dunne storten op die roosen, die ghi in een diepe schotel gedaen sult hebben, oft in een ander alsulcken vat, ende also sult ghijse seer wel mengelen by veel daghen.

Terstont daerna doetse in saexkens van out lijnwaet ghemaect in manier van cussekens, ende naeyter die voors. roosen inne, ende leytse in dijn cofferen:ghi sult sien dat in min dan vier dagen, het ghene dat in die voorscreuen cofferen zijn sal, dat sal eenen volmaecten rueck ontfanghen hebben.

1. ruecke: de tekst heeft ruecken.

[p. 85]

Item is 't dat ghi also veel costs niet doen en wilt, droocht die roosen als bouen, ende neemt een cleynen pot, in welcken rooswaters genoech, ende op dat selue rooswater worpt poeder van wortelen van vlammen, dat 's witte waterlelien, ende groffelsnagelen ende note muscaten met een weynich muscelgiaets. Latet al sieden met een cleyn vier, dan worpet wel dunne op die roosen, soo langhe datse daer vochtich ende nat af zijn, steectse in haer saxkens als bouen.

130. Om hantschoenen te perfumeren.

Neemt olie van soete amandelen, doetse in een gelas met die poederen die hier na volghen, te weten: een weynich muscus, storax, calaminta, wortelen van waterlelien, al wel gepulueriseert. Ghi sult dit in dat gelas doen, dat welcke ghi sult laten staen, ende confiteren in die sonne den tijt van acht dagen, sorge dragende alle dage die voorscreuen olie met dat poeder om te roeren met een stocxken.

Dan neemt rooswater gemuscelgiaet ende neemt v hantschoenen ende maectse seer nat met dat selue water op een telioore^1., laetse droogen, ende doet drie oft viermael in deser manieren. Ende die laetste mael datse gedroocht sullen zijn, smeertse met die voorscreuen olie, ghi sult sien wat ruecke datse aen nemen sullen.

Noch moecht ghi somwijlen met die selue olie v handen smeeren, si salse saechte ende van goeden ruecke maken.

1. telioore: eetbord.

[p. 86]

131. Om noch beter dat perfum van v hantschoenen te onderhouden van binnen als ghijse aendoet. Fijne perfume.

Neemt drie once beniuyn, drie vncen storax, calaminta, pulueriseret al t' samen seer cleyne, een vnce colen van een willege, gestopt^1. ende in water geblust. Stootse met dat derdedeel van houte aloes, ende een half vnce sauts, wrijft die voors. dingen wel cleyn te samen. Dan moet gijse mengelen ende t' samen incorporeren met gomme van dragant, ende weeken met water van roosen, van dit deech sult ghi gebruycken voor seer goede perfume.

1. gestopt: bet. onduidelijk.

132. Om seepe rosaet te maken om in bussen te doene.

Neempt seepe menichmael in rooswater gheweect, daerna neemt knoppen van roosen van Prouencen wel cleyne gesneden. Ende alle dage set die voors. gesneden roosen met die seepe in de sonneschijn, ende dat sult ghi vier dagen doen.

Daerna, als ghi die in bussen doen wilt oft in cleyn vaetkens, neemt een vnce ende een half poeder van groffelsnagelen, ende dat vierendeel yrias van Florencen, wel gestooten ende gewreuen met een weynich beniuyn. Dan sult ghi dit al met die seepe mengelen; weet dat tot elck pont seepen ghi moet^2. hebben een pont ende een half roosen, ende als ghijse met die selue seepe doet, so willense versch ghesneden zijn, ende bywijlen daer rooswater in doen, ende dat mengelende, ende gheduerichlijck roerende.

2. ghi moet: de tekst heeft moet ghi.

[p. 87]

133. Om seepe girofflat te maken.

Neemt een pont seepen, set die te weeken in rooswater drie dagen in de sonne; ende als ghi v seepe maken wilt, neemt een vnce ende een half groffelsnagelen wel gestooten, ende die helft van die selue nagelen sult ghi in v seepe doen, ende dat seer wel mengelende. Met dander helft doet dat hierna volcht.

Neemt een cleyn potken met rooswater, ende doeghet ouer 't vier sieden, ende alst beginnen sal te sieden, doeter die reste van dat groffelsnagelpoeder inne, ende neemt den pot van dat vier, ende decten seer wel tot dat die bobbelen ghecesseert zijn, ende dattet water law geworden si, dan roeret met een houtken, ende also roerende, mengelet met v seepe.

Ende is 't dat ghijer een luttel beniuyn toe doen wilt, ghi moeget doen, ooc sult ghi v seepe in een busse doen, ende si sal goede ruecke aennemen.

134. Deech van fijn ambre.

Neemt storax, calaminta twee vncen, ladanum vier vncen, yrias van Florencen een half vnce, beniuyn een half vnce, twee noten muscaten met een weynich fijn muscelgiaets: alle die voors. dingen moeten wel ghepulueriseert ende gheincorporeert zijn met gomme dragant, gheweect in rooswater. Ende met dat voors. dragant, is 't dat ghi wilt, moecht ghi noch een luttel gomme arabic doen, ende latet al t' samen eenen heelen nacht weeken tot dat wel geincorporeert is, dat een scijue was schijnt te sine. Ende also maect men sijn deech, het welcke men deech van ambre noemt.

135. Voghelkens van Cypren.

Neemt drie vncen beniuyn, ende also veel storax, calaminta, een vnce soete colen, een vnce myrhe, een half vnce lignum aloes, al wel ghestooten ende gewreuen. Dan neemt dat vierdedeel gomme dragant, gheweect in fijn

[p. 88]

rooswater eenen nacht lanc; incorporeert die voors. dinghen met die dragant, ende al wel gehandelt ende ghemengelt, ende maect daer voghelkens af ende si sullen wel rieckende zijn.

136. Fijne pomade.

Neemt soet versch bergensmeer, of van herten voor dat beste, dan neemt appelen van rouneau, ende wortelen van flambes, dat zijn waterlelien, of yrias van Florencen gedaen in hertenmerch, doet daerin die appelen wel gestooten.

Ende na dattet al wel gestooten sal zijn, doeter een weynich poeder van groffelsnagelen ende van caneel toe, met dijn yrias wel ghebroken. Mengelet ende roert seer wel onder malcanderen, dan doet die voorscreuen versaminge in een seer dunne lijwaet, ende latet in 't versch water liggen; daerna ontdoeghet in welrieckende rooswater, ende wasschet negen mael in dat voors. water: siet, dan is uwen pomade goet.

137. Welrieckende olie die de handen saecht maect ende vertrect oft spant dat vel.

Neemt olie van soete amandelen, doet daer in heel groffelsnagelen, ende laetse daerin ligghen in die sonne den tijt van acht dagen. Dan, daerna, smeert v handen met die voorscreuen olie, ende ghi sult hebben dat voorscreuen werck.

138. Seer fijn rieckende water.

Neemt een pont fijn rooswaters, ende een pont damastwaters ende bloemsel van cidronen. Mengelt dese wateren t' samen, ende doeter inne drije derdendeelen poeder van cypers, een half derdendeel muscelgiaets, ende also veel cyuette, een vnce beniuyn, al wel gepuluereseert ende t' samen gemengt, ende in dat voorscreuen water gedaen in

[p. 89]

een gelas, het welcke ghi twee dagen in die sonne setten sult, ende houdent altijt wel ghesloten.

139. Seepe voor barbiers met weynich costs.

Neemt bloeme van spaensche seepe, oft seepe damasquin, also veel als ghijs behoeft ende als ghi wilt, ende snijdet in cleyn stucxkens, ende legtse in rooswater te weeken. Dan neemt yrias van Florencen ghepoedert, ende nagelen wel ghestooten, ende incorporeret al wel te samen, ende maecter ballekens af, van alsulcke grootte als ghi wilt, dan hebt ghi goede seepe om dat hooft ende den baert mede te wasschen.

140. Welrieckene ende goede berookinghe.

Neemt gomme dragant ende legtse in rooswater tot datse wel geweect ende saechte is, dan pulueriseert dese dingen hier onderscreuen.

Neemt ladanum een vnce, storax, calaminta een vnce, beniuyn een vnce, ligna aloes een vierendeel vncen, colen van willegen oft van wij(n)gaert twee vncen ende een halue, stootet ende knedet met die voorscreuen gomme ende daeraf maect also vele cleyn ballekens oft rollekens also als 't v belieft, laetse in die lommere drooghen.

141. Deech om welrieckende paternosteren te maken.

Neemt een pont ende een half swarte aerde, wel^1. seer ghepulueriseert ende door eenen tempst^2. ghesift, vier vncen dragant, gheweect ende ontdaen in rooswater als bouen, so dat die voors. aerde, in eenen mortier ghedaen, mach met die voors. gomme bedect zijn; wrijuet al wel den tijt van een half vre, met drie vncen van ruecken hieronder gescreuen.

1. wel: de tekst heeft veel.

2. tempst: teems.

[p. 90]

Neemt een vnce storax, calaminta, een half vnce naghelpoeder, ende also veel ladanum, caneel ende sandael cytrin, poederet al t' samen seer cleyn, ende menget met dat bouen gescreuen deech. Nemet wt den mortier ende handelet wel metter hant die tijt van een half vre, dan maect v paternosteren.

142. Beroockinge in poeder.

Neemt beniuyn, storax, calaminta, ligna aloes, ladanum, geneuerbesien, also veel van elcks alst v belieuen sal, stootse al 't samen, dan doetse al 't samen, also veel van d'een als van d'andere, dan worpt van dat voorscreuen perfume op dat vier, ende ghi sult sien oft dat wel riecken sal.