Dat batement van recepten

Een secreetboek uit de zestiende eeuw

Recepten om een dinck van ghenoechte ende vrolijcheden te doene.

Hier bouen ghescreuen hebbende veel recepten van diuersche duechden, die welcke zij(n) om v groot profijt te geuen, nv by maniere van tijtcortinge, verstandighe Leser, wil ic v sommighe cleyne, ghenoechelijcke dinghen scrijuen, van die welcke ghi moecht recreatije ende vroechde ontfanghen.

109. Om te maken dat een hont oft peert v duncken sal al groen zijn.

Neemt twee ponden cappers, ende pulueriseertse dan distil(l)eertse in alembic, maer merckt dat het eerste water niet en duech, maer distil(l)eret weder, ende het sal goet zijn. Met sulcken water maect dat peert oft den hont nat, ende si sullen hem groen duncken zijn, diese aensien.

[p. 75]

110. Om een keerse oft fackel van snee te maken, die ghi ontsteken moecht ende doen bernen.

Neemt gesponnen cattoen, of lemmet van cattoen van veel drayen, van sulcke lengde alst v gelieft, ende maect dat selue lemmet nat menichmael in gomme, wel heet ende ontdaen, ende als dat lemmet drooghe zijn sal, neemt sneeu ende doet dat daer rontom also vele als ghi v keerse groot maken wilt, ene alse gemaect is, laetse t'snachts ligghen in de lucht, ende t'sdaechs in een coude plecke, daer die sonne gheensins en coempt. Ende als ghi wilt, ontsteectse, ghi sult sien datse bernen sal, dit moet gedaen zijn inden tijt van groote vorsten.

111. Om een keerse te maken die onder 't water bernt¹.

Neemt een half pont was, twee vncen solfers, ende also veel ongheblust calcks, een vnce terpentijn van Venegien, incorporeert alle dese dinghen t' samen, ende maecter een keerse af, ende onsteectse, ghi sult sien datse also wel binnen 't water bernen sal als daer buyten.

1 bernt: in de tekst staat kernt.

112. Om een keerse te maken die nemmermeer met blassen wt gaen en sal.

Neemt een keerse of een lemmet van hennep, ende leuende solfer in poeder, ende wint dat selue lemmet seer wel in dat selue poeder, ende hebt een stucxken lywaets seer dunne, het welcke wint ontrent dat lemmet, dan decket al met was, ende maket in 't fatsoen van een keerse, ontsteectse, ghy sult sien datse om gheen blasen wtgaen en sal.

113. Om een keerse van ijs te maken die bernen sal.

Neemt een wassen keerse ende bindtse by dat lemmet in den tijt van groote coude met garen, in die plaetse daer dat water van die sneeu druypt of daelt, oft

[p. 76]

dat van die goten valt, oft in eenighe ander ghelijcke plaetsen, in sulcker voeghen dat die droppelen van die voorscreuen ghesmolten sneeu op die keerse vallen, ende sonderlinghe op dat lemmet, ende ghi sult sien datter een decksel van ijs op die voors. keerse comen sal van alsulcker grootte oft dicte als ghi willen sult. Stelt die selue keerse in eenen candelaer op die tafel, ende ontsteectse by dat lemmet, want hoe datse gheuroren is, die hitte salse alleynskens ontdooyen ene alsoo bernen, waeraf, die daer zijn sullen, die sullen verwondert zijn.

114. Om eenen rinc lancx dat huys te doen dansen sonder datten yemant ghenake.

Doet eenen coperen rinck maken die hol si, doet in en seluen rinck sout nytre, leuende solfer, quicsiluer, also veel van d' een als van d' ander, stopt dat gat door 't welcke ghi dese dingen gedaen sult hebben, so wel datter niet wt en gae, leght den voors, rinck by dat vier in den heert, ghi sult sien, also gheringhe als den voorscreuen rinck die hitte geuoelen sal, terstont sal hy beghinnen te springen lancx der cameren, sonder dat hem yemant ghenake.

115. Om een ey sonder vier te connen braden.

Neemt ongheblust calck, ende graeft dat ey daerinne, dat ghi braden wilt, ende ghi sult die experiencie sien.

116. Om vleesch dat gaer is, te maken schijnen dat noch raew is.

Neemt hasenbloet of verkens, siedet, drooget ende maecter poeder af, ende als dat vleesch gaer zijn sal, strooyter een deel van desen poederen op, ende latet also ligghen, ende v sal duncken dattet raew is.

[p. 77]

117. Om te maken dat een vleesch dat ghesoden is, schijnen sal vol wormen te zijne.

Neemt luytesnaren, ende snijtse wel cleyne, in fatsoen van cleynen wormkens, ende als dat vleesch in de schotel zijn sal noch al heet, strooyter van die voors. gesneden snaren oppe, dan dect dat voors. vleesch met een ander schotel. Terstont als die snaren gestopt zijn, ende sullen die hitte voelen, soo sullen si saecht worden, ende si sullen crimpen ende trecken, sulckx dat si leuende wormen schijnen sullen te zijne.

118. Om te maken dattet schijnen sal in een camer veel druyuen te zijne.

Neemt een gelas ende vollet met olie als die wij(n)gaert bloeien sal, bindt dat voors. gelas of fiole aen den wijngaert stock, ende neemt een gebloeide druyue, ende steectse in dat gelas, stoppet wel toe sulcks datter niet in comen en mach, latet so tot dat een druyue is. Ghi sult van dien voorscreuen olie nemen, ende sultse doen bernen met een lemmet in een camer daer gheen ander licht en is, het sal v duncken datse al vol druyuen is.

119. Om te maken dat yemant 't snachts niet rusten en mach.

Neemt pluymaluyn gheureuen, ende wrijfter zijn hemde oft die slapelakenen van sinen bedde mede, oft stroyet op sinen rugge, dat hijs niet en merke, 't en sal niet moghelijc zijn dat hi dien nacht ruste, 't en si dat hi dat hemde oft slapelakenen verandere.

120. Om te doen duncken dat in een camer een iacht van wi(l)de beesten si.

Neemt twee hasenhoofden, ende dat hooft van eenen hont, ende doetse in eenen gelooyden^1. pot, om in

1. gelooyden: gelode.

[p. 78]

eenen ouen te drooghen, ende als si wel drooghe zijn sullen, maectse in poeder, d' welcke ghi menghelen sult met een weynich soffraen ende leuende solfers, ende daertoe doende weynich soffraen ende leuende solfers, ende daertoe doende also veel wasch als van noode zijn sal: doet die selue versaminghe bernen in een camer, daer gheen ander licht en is, ghi sult wonder sien.

121. Om hayr op eenen arm te doen comen, oft anders waer 't v belieuen sal.

Neemt byen ende doetse in een potscherf bernen, ende maectse in poeder, het welcke ghi menghelen sult met ghemeyn olie; die smeeringe moecht ghi doen waer ghi wilt, ende het hayr salder comen, maer wacht v dat elders te smeeren, want het hayr souder oock comen ende dese voorscreuen smeeringe moet menichmael ende dicwils ghedaen zijn.

Recept(en) van confituren.

Na dat ick ghescreuen heb in dit eerste receptaetken, goedertieren leser, diuersche dingen, van de welcke die sommighe wel orbaerlijck zijn, die andere ghenoechelijc, van die welcke dat beste deel van my gheexperimenteert gheweest hebben, die reste laet ick v versoecken, nv duncket my eerlijc, om v noch beter te voldoene ende te verhuegen, dat ic v hier na stelle ende proponere^1. eenighe andere recepten van confituren, het welke een goet ende eerlijck dinck is, voor die gene die huyshouden, alsoo wel voor haer seluen, als voor andere, want daer en is gheen dinck dat een flauwe maghe meer conforteret dan die confituren.

1. proponere: voorstel.

[p. 79]

122. Om meloenen te confituren.

Neemt meloenen, in alsulcker menichte als ghi wilt, ende neemtse wat groenachtich ende qualick^1. rijpe, maer niet datse goet zijn, ende van die selue snijt also veel sneen als daer strepen in die meloenen zijn, ende schelse seer wel met een mes, dan legtse te weeken in goeden wijnazijn den tijt van thien^2. daghen, dan verandertse van azijn, ende laetse noch ander thien dagen, maer ghi moetse alle daghe eens omroeren.

Dan neemtse wt, ende doetse in een groue seruette, die seer wel suyuerende ende drooghende, dan legtse eenen dach ende eenen nacht in de lucht.

Dat ghedaen zijnde, sult ghijse in honich te sieden setten, ende alle dage eens opsieden, tot thien dagen toe, maer en trectse wt den honich niet, ende en laetse alle daghe maer een seer weynich sieden, want het is ghenoech dat si een clyen walleken^3. hebben. Daerna sult ghi dye voorscreuen sneen nemen, ende doetse in alsulcken vaetken als 't v belieuen sal, in welck vaetken ghi te samen doen sult alle die specerien die hier onder ghescreuen zijn.

Neemt poeder van groffelsnaghelen, genghebaer, noten muscaten, ende caneel, also vele van deen als van dandere, mengheltse al t' samen, ende na een laghe van die voorscreuen meloenen, strooyet daer bouen van dat voorscreuen poeder, ende dan weder een laghe meloenen, ende daernae weder van dat poeder, ende alsoo ten eynde toe, dan neemt fijnen witten honich ende ghietten op alle dat voorscreuen ende siet dan is die confiture ghemaect.

1. qualick: niet goed.

2. thien: in de tekst staat thein.

3. clyen walleken: korte kooktijd.

[p. 80]

123. Om ghesuykerde oft volmaecte soete meloenen te doen comen.

Neemt fijn suyker, ende smeltet in claer water, maer datter niet meer water en si dan en behoeft, om dat voors. suyker te dissolueren. Neemt dan saet van meloenen ende snijtse een weynich aen de side daer ghi siet datse spruyten sal, legtse in 't voors. water tot het welcke ghi suyker doen sult, ende een weynich roos oft damastwater, ende laet tvoors. saet so rusten die tijt van drie oft vier vren. Neemtse dan wt om te drooghen, ende ghi sult sien also gheringhe als si gedroocht sullen zijn, sullen si weder toesluyten. Dan saeytse in eenen acker wel ghemest, ende ghi sult sien dat die meloenen die wt die voorscreuen sayen comen sullen, sullen al suyckerachtich ende seer goet zijn.

Ende ist dat ghijse musckachtich maken wilt, doet in 't voorscreuen water een weynich muscus, ende fijn caneel, ende si sullen die smake hebben; des seluer gelijcken moecht ghi experimenteren in saet van caworden.

124. Om schellen van araengien te confitueren, de welcke confiture geschiet alle iaer dore, maer dat beste in die maent van meye, dat die voorscreuen schellen dickste ende grootste zijn.

Neemt heele schellen van araengien, snijtse in vier oft ses stucken, ende laetse thien daghen in schoon water weeken, twee daghen min oft twee daghen meer, daer en is gheen groot verlangen^1. aen, ende dat ghi die schelle sien sult, tegen den dach^2. gehouden, claer ende scijnende te zijn, want daer by sult ghi weten oft die voors. schellen ghenoech geweest zijn. Ende is 't dat ghi siet dat si niet redelijcke claer genoech en zijn, laetse noch weeken, so lange dat ghi den dach daer doer siet.

1. verlangen: (mogelijkheid tot) verlengen.

2. dach: daglicht.

[p. 81]

Dat gedaen, droochtse seer wel op een tafel, tusschen twee schoone seruetten of een ammelaken, dubbel gheuouwen. Ende als ghi siet datse wel drooghe zijn, doese in eenen ketel oft pot ouer 't vier, met also veel honichs als die helft van die schorssen bedecken mach, meer oft min, na uwe beliefte.

Laet also een weynich sieden, die altijt roerende, van vreese datse niet en bernen, ende neemtse gheringhe van 't vier, dat den honich niet te seer gesoden en si, ende dat die schellen d' een aen d' ander niet en cleuen.

Laetse also vier daghen liggen, ende dat ghijse alle daghe seer wel roert ende omkeert, want ghi weet datter niet so veel honichs en is dattet alle die schellen bedecken mach. Sulcks^1., waert dat ghijse niet en roerdet, si en souden alle gheen confituere ontfanghen. Dan sult ghijse noch drije dagen laten sien, eens daechs alleenlijken tot den eersten walm, die altijt roerende als gheseyt is, neemt de voors. schellen van haren eersten honich, ende doetse in een ander vat met anderen honich in sulcker quantiteyt als 't v belieuen sal, ende laetse sieden die tijt van eenen credo.

Neemtse dan van 't vier ende doese also met haren honich in een ander vaetken, om die te bewaren, in 't welcke vaetken voor confiture sult ghi die beste specerien doen die ghi vinden moecht, te weten: ghengeber, groffelsnagelen, caneel, note muscate al t' samen gepulueriseert, ende gemengelt met (de) voors. confectie, ende v sake sal wel gaen.

Merct den honich dier ouerblijuen sal, die sal goet zijn om ander schellen te confitueren ghelijck als bouen.

1. Sulcks: daarom.

[p. 82]

125. Om groen noten te confitueren.

Neemt cleyne groene noten met die snoestere^1., steect in elcke vier of vijf cleyn gaetkens met een spelle^2. ende legtse in 't water te weeke den tijt van vijfthien daghen meer oft min, dan suyuerste oft scheltse een weynich, sietse in honich, ghelijck van die araengieschellen geseyt is.

Mer ghi moet die groene noten vier mael meer sieden dan die araengien, om die menichte van die selue, ende doen die voors. specerien daer toe, als ghijse in die potten doen sult om te bewaren, maer doeter minst nagelpoeder inne, want dat brengt bitterheit.

Merct dat die honich altijt goet is met maten ingedaen; als hi in 't sieden mindert, so moet men daer ander toe doen.

1. snoestere: bolsters.

2. spelle: speld.

126. Om cawoerden te confiten.

Neemt den hals van die cawoerde, ende niet den buyc, ende snijtten lancx in schijuen na v beliefte, dan leet^3. die voors. stucken in siende water^4., doet dat .ix. dagen 't smorgens.

Maer eer ghijse maect neemt die schelle lichtelijcken af, ende niet te diepe, ende der seluer gelijken, dat ghi dat merch ende dat saet wtdoet datter in is. Dat gedaen, sult gijse met honich in eenen ketel sieden, niet te vele maer matelijcken, datse een weynich hartachtich zijn.

Dan droochtse op een tafel, als bouen van de meloenen geseyt is, ende laetse stuc bi stuc droogen, ende

3. leet: legt; de tekst heeft heet.

4. Na water staat in de tekst nog: te weten in die siedende water te worpen.

[p. 83]

die omkeerende den tijt van .ij. dagen; dan doese in alsulcke potten als ghi wilt, met alsulcke specerien als bouen.

127. Om muscaetperen te confijten.

Ghi moetse in honich sieden, eens alleenlijc, dan metten seluen honich, ende met sulcke specerien als bouen in potten doen om te bewaren. Ende merct dat alle die voors. confituren een weynich sterc van specerien zijn moeten om te beter te bewaren, ende om die mage te beter te conforteren.

128. Om kriecken te confijten.

Neemt krieken, so vele als v belieuen sal, ende legtse in de sonne eenen dach die heet is, dan neemt den steen wt ende legtse wederomme drie dagen in de sonne, dan sietse gelijc bouen van de araengien geseyt is, maer ghi moetse .xv. dagen in den honich laten, ende drie dagen die ouer 't vier doen, so lange tot dat si werm worden, op dat si niet en verschimmelen.

Daerna doese in die potten met haer specerien, ende stoptse seer wel toe.

Merct dat men alle die voors. confituren veel iaren bewaren mach, is 't dat ghi die alle iaer haren honich vermeerdert ende laetse een weynich sieden.