Logo DBNL
Dat batement van recepten (1990)

Dat batement van recepten

(1990)–Anoniem Batement van recepten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Een secreetboek uit de zestiende eeuw


Vorige Volgende

illustratie Die eerste Receptbusse is van menigherley crachten ende gheneghentheden van sommige secreten.

1. Remedie tegen alle stanck oft quade ruecken vanden mont of quaden asem, comende wt vuylheyt der maghen oft andersins.

Neemt sauiepoeder een unce, bloemen van rosemarijn drye uncen, groffelsnaghelen vijue dragmen, gestooten caneel een dragme ende een halue, een half dragme noten muscaten, een greyn muscelgiaetes, oft also vele als 't u belieuen sal.

 

Daerna suldi nemen also vele honichs als behoeflijck zijn sal, om die voors. compositie te mengen, van welcke ghi gebruycken sult als u goet duncken sal, die grootte van een haesnote1., meer of min tot dinen wille. Alsulcke compositie is nut ene profijtelijck voor die maghe, ende gheeft eenen ghenuechlijcken ende goeden asem.

 

Soo wie ooc name van die voorscreuen compositie inden tijt oft plaetse suspect van die pestilencie, dien rueck ende asem wordt lustich. Daermede mach die persoone behoet worden van eenich quaet van de besmetheyt der lucht.

2. Om te weten aen wien dat ghebreect dat die ontfanckenisse niet en ghesciet, oft aen den man ghebreect, oft aen die vrouwe ghebreect, indien dat si lange tijt tsamen ghehout1. hebben gheweest.

Ghi sult twee schotelen nemen, ende in elck sult ghi doen semelen van terwe, rogge of gerste, het welcke dattet si; daer nae sult ghi in deene van die voorscr(e)uen schotelen den man doen pissen, ende in dander die vrouwe, ende sult die also drie daghen laten staen.

 

Daerna siet in die schotelen, ende ghi sult vinden dat in die ghene, aen wien dattet ghebreeckt dat die ontfanckenisse niet en gheschiet, sullen wormen sijn, ende in dander niet, waer by ghi weten moecht dattet ghebreck in hem oft haer is, daer die wormen in gegroeyt zijn, dat die vrucht niet voort en coempt.

3. Om goede memorie te hebben, het si man oft vrouwe.

Neemt dat herte van een swaluwe, ende die bloemen van rosemareyn, bernaege, buglose, van elcks twee dragmen, daernae neemt fijn caneel ghestooten, noten muscaten, foellie, poeder van groffi(l)s nagelen, lange peper, van elcks een half dragme, twee greynen fijn muscelgiaet, violaetsuker, rosaetsuker, van elcks een vnce, pulueriseert al cleyne ende ondermengelet seer wel, ende daerna mengelet dat voorscreuen poeder met een vnce syrope rosaet, ende maect daer een electuarij af, van dat welcke ghi alle morghen nemen sult die groote van een haesnote, onderhoudende dat den tijt van een maent, ende dat sal v doen een stercke memorie hebben.

4. Om te doen hebben een goede stemme om singen oft couten1., disputeren, oft in eenen stoel te lesen.

Neemt commijn, geneuerbesien, ende peper, ende calument of nepte oft cattencruyt dwelc op de bergen wast2., het welcke dubb(e)le mente is, het welcke bi die aptekers vindt, caneel, pierretre dats bertram, van elcks twee vncen, honich also vele als behoeuen sal, doeget onder een ende gebruyket des morgens, dan salt wel zijn.

5. Om poeder te maken om die tanden wit te maken, dat suyuert die caternen, ende gheneest die tantswere, ende sluyt die tanden, datse niet en loteren3..

Neemt een vierendeel loot4. coraels, ende bertram wel cleyne ghestooten, ende drooghet ouer 't vier in een panne met cleyn hitte, so langhe dattet al in poeder verandert seer cleyne, dan neemt een deel mastick, een half deel foelgie, ende een weynich fijn suykers, al wel gepulueriseert ende 't samen gemenget.

 

Bewaret voor dijn ghebruvcken, ende wryft die tanden daermede alst v belieuen sal, oft laetse eenen anderen wrijuen die siet waer die vuylste zijn, dat salse ganselijck schoon maken. Desghelijcx ooc als v den tant wee doen sal, oft dat hy loteren oft waggelen, oft steken sal, wrijften met dat vorscreuen poeder, ende houdet een weynich tijts in den mont, ghi sult beuinden dattet wonderlic opereren5. sal.

6. Om te maecken dat druyuen versch gepluct, eerthauwen, kweken, ende der seluer ghelijcken, granaetappelen, ende ander sulcke vruchten, alle dat iaer goet blijuen sullen sonder rotten.

Neemt putwater, ende doeget in eenen ketel ouer 't vier met een weynich honichs, ende als 't al sal beginnen te sieden, doeget daerinne, ende plompt die druyuen daerinne of die appelen, geuesticht1. aen een cleyn cordeken, dat ghi in v hant houden sult.

 

Énde als ghi sien sult dat si een weynich beginnen heet te worden, trectse dan wte, ende bestroytse met ameldonc, dan vestse2. aen den solder, of, sonder bestroyen, bewaertse verschelijck in eenen kelder, leggende in 't voorscreuen water, ende ghi sult all 't iaer3. versch fruyt hebben.

7. Om een poeder te maken, welcke op papier ghedaen, ende gheureuen, oft met den vingher ghestreken, daerna scrijuende op 't voorscreuen papier met water, maect die letter swart.

Neemt galnoten, ende romeyns coperroot, also veel van deen als van dander, ende een weynich vernis om te scrijuen, al dunne gepulueriseert in eenen mortier of vijser, daernae doet dat voorscreuen poeder op 't papier, ende strijket metten vingher, terstont, is 't dat ghi wilt, scrijft daerop met claer water, ende terstont sult ghi sien dat die letteren swart worden sullen. Ghi moghet dat poeder met v draghen waer ghi reyst, om in der noot te ghebruycken.

8. Om die sterren op den middach te sien, oft in eenighe vre vanden daghe, als 't v belieuen sal.

Neemt een wel schoon becken1., ende vullet met claer fonteynwater of putwater, ende hebt eenen stalen oft brantspieghel, ende leght dien in 't voorscreuen becken, zijnde recht onder die sonne, so dat die raeyen2. recht op 't water staen dat bouen den spiegel is, ende ghi sult claerlijcken een sterre daerinne sien, oft si aen den hemel ware.

9. Om te kennen of een persoon maghet is, oft niet, het si meysen3. oft knecht4, ic meyne oft si van haer seluen oft anders ontsuyuert zijn.

Neemt eenen draet, ende meet die dicte van den hals, oft kele van dien persoon, ende snijt dat ouerblijfsel van den seluen draet, daerna strect den seluen draet na die lencte, van die cruyne vanden hoofde tot dat eynde van die kinne vanden persoone, van wien ghi die mate ghenomen sult hebben. Ende is 't dat ghi siet dat dien draet niet comen en mach tot aen die kinne oft tot den baert, sulcken knecht oft meysen is maecht, maer passeret die kinne, 't en is niet, want weet also gheringhe5. als die persoon ontsuyvert is, den hals dict, ende 't hooft vercort.

 

Ende is 't dat ghi dat by experiencie sien wilt, neemt die mate, die ic gheseyt hebbe, op dieghene die ghi sekerlijken weet warachtighe maechden te sine, het si knechtens of meyskens, in die ouderdom van negen tot derthien iaren, want ghi sult vinden dat den draet die kinne niet passeren en sal. Der selue ghelijcken, neemt die mate op een die ghi weet gheen maecht te sine, ghi

sult vinden dat den draet our die kinne vanden voorscreuen passeren sal meer dan twee vingheren. Sulcks dat 't ghene dat ic v segge, sal by exper(i)encie waer zijn.

10. Om eenen snutdoeck1. doen bernen2., ende na dat hi gebernt sal zijn, so en sal 't daer aen blijken, ende sal noch in sinen (eersten staet) wesen ende heel blijuen sonder eenich letsel te hebben.

Neemt dien snutdoec ende maecten wel nat in gebranden wijn, daerna steecter 't vier inne met bernende keerse, ende terstont sal hi bernen van deen eynde aen 'd ander, tot dat 't vier alomme geloopen sal hebben: die snutdoeck sal geheel blijuen sonder eenich letsel of smette.

11. Is 't dat ghi weten wilt van wat gro(o)tte die voet van een man oft vrouwe is, sonder dien te meten, doet dat hier na volcht.

Neemt eenen draet dobbel, ende doeten vesten aen dat opperste vanden grooten vinger van die rechterhant also dubbel, ende doeten passeren lancks die palme van der hant, tot het lit van die voorsereuen hant ende ghi sult vinden dat dien voet van die persoon sal alsoo groot zijn als die mate die ghi ghenomen sult hebben, die experiencie is licht.

12. Om een keerse te maken die welcke, op die tafel gheset, sal terstont wtgaen, ende sal dat gheselschap vreese aendoen, ende dan moecht ghi op die tafel doen wat ghi wilt.

Neemt een cleyn stocxken van die lencte daer ghi v keerse af maken wilt, ende van die dicte van een swanepenne, ende om dat voorscreuen stocxken maect een huysken van papier oft perkement, het welcke ghi aen d'een eynde toebinden sult, dan sult ghijt vullen met fijn buscruyt, een weynich gestooten oft gewreuen.

 

Daernae bindt dat huysken als men die worsten doet, want also veel vouwen oft gebindts als ghi maken sult, also menich gerucht sal dat voors. huysken op die tafel maken.

 

Daernae neemt een weynich lemmets, ende doeget in 't voorscreuen huysken, ontrent de breede van twee vingeren, perssene ende stekende met eenen priem dat voorscreuen buscruyt in dat huysken ontrent dat selue lemmet.

 

Daerna sult ghi doen rontom dat stoxken wit was, gheel, oft root, so langhe dat het fatsoen1. van een keerse hebbe, ende die ghedroocht ende bereyt, sultse op die tafel setten om te bernen, ende ghi sult sien, also aen 't buscruyt compt, wat geruchte datse maken sal, ende sal tersont wtgaen; dan sult ghi op die tafele doen het ghene dat u belieft.

13. Om een hinneney in een gelas oft een ander viole1., dat eenen nauwen hals heef(t) te steken.

Neemt een ey ende doeghet hart sieden, ende nae dattet hart genoech sal zijn, legghet te weeken inden stercsten azijn die ghi vinden moecht, ende latet daer den tijt van .xv. oft .xx. daghen, ende ghi sult sien dat het selue ey met die schale saecht worden sal ghelijc deech, in sulcker manieren dat ghij 't metter hant also lanck oft cort maken sult als ghi wilt, ende so sult ghij 't soetelijcken in dat gelas steken. Daerna suldijt met versch water vullen, ende ghi sult sien dat het voorscreuen ey wederomme keeren sal in synen eersten staet, in min dan vyfthien daghen.

14. Om te bewaren dat die haren van eenen persoon noch grijs noch wit en2. sullen worden.

Neemt dat melck van een teefken3., ende smeert dat hooft daermede, ende dat haer en sal nemmermeer wit worden, het is gheprobeert.

15. Om te maken dat een laken dat zijn verwe verloren heeft, wederom keere in sinen eersten staet.

Neemt ongheblust calck twee vncen, houtasschen een vnce, claer water twee ponden, mengelet al dese dinghen te samen, ene laetse die tijt van en half vre staen, ende wasschet 'd laken daerinne; dat gedaen, het sal wederomme in zijn verwe keeren.

16. Om scharlaken te wasschen ende dat van vetheyt te suyueren.

Neemt wit tartre ghestoten vier vncen, doetet sieden in twee pont waters, tot dat het derde deel gemindert si, dan doeghet wt, ende latet doer een lijnwaet zijpen1.. Ende als ghi dat gebruycken wilt, maect dattet water law si ende laet dat scharlaken daermede wasschen, ende terstont daerna sult ghy 't wederomme in sinen eersten staet sien keeren.

17. Om sendael te veruerschen dattet al niew schijnen sal.

Neemt water, ende laetet een weynich sieden met semelen, daernae latet een weynich tijts stille staen, tot dattet een weynich suer beghint te worden, ende met dat selue wascht dat sendael, ende het sal terstont ghesuyuert worden.

18. Om alle side lakenen wederomme in haer verwe te doen comen.

Neemt een vnce ongeblust calcks, houtasschen een vnce ende een half, doeget 't samen in een becken vol waters ende mengelet, dan brenghet by dat vier ende latet al claer worden, daerna badet die smette met dat voors. water met een spongie, ende en maecket nerghens anders nat, ende dijn sake sal wel gaen.

19. Voor die tantsweere, ende te behoeden dat hy nemmermeer weder en come.

Neemt twintich bladeren veels, ende doese in eenen cleynen pot in goeden ouden wijn met een weynich souts, latet 't samen sieden tot dat die bladeren wel gesoden zijn. Dan nemptse van 't vier, ende laetse so lange vercouwen2. dat ghijse inden mont houden moecht, dan neemt

eenen swelch1. van den voorscreuen wijn matelijcken werm, dat ghij 't lijden moecht, ende houwet aen die side daer ghi die weedom geuoelt, ende 't sal terstont vergaen.

20. Om te maken dat het hayr terstont wtvalle in wat plaetse van den mensche dat ghi wilt.

Neemt ongellust calck, nieuwelijcken wt den ouen gecomen acht deelen, een deel opriment, al 't samen ghemengt, ende maect daer poeder af wel gepulueriseert het welcke ghi dan doen sult in eenen nieuwen eerden pot wel verloot, in seer stercke looge, ende settent aen 't vier ende roeret al 't samen tot dattet dick worde.

 

Ende wilt ghi sien wanneer dattet goet ende volmaect zijn sal, neemt een vere van eenen entuoghel, ende steectse in dat voorscreuen: is datse af gaet, het is goet, ist datse niet af en gaet, set den pot wederomme aen 't vier so lange tot dat ghi siet dat die vere afgaet.

 

Ende als ghi van dat voorscreuen ghebruyken wilt, gaet in stoue oft in een ander heete plaetse, oft badet die plaetse met heet water, daer ghi dat haer af hebben wilt. Daerna doeter dat voors. op, ende dat hayr sal terstont afgaen. Merct wel als ghi de hitte van 't voorscreuen te groot voelen sult, wascht v terstont met werm water op dat vel niet af en gae oft smerte.

21. Om een ijser also hert te maken, dattet een ander snijde oft hout ware.

Neemt pierwormen oft eertwormen, alsulcke menichte als v goet duncken sal, ende distilleertse in een clocke, ende doet also veel radijsen alleen distilleren, ende maect der seluer gheliken water van wortelen van appelboomen. Daerna menght die wateren 't samen also vele van 'd een als van 'd ander, ende dan weyct dijn mes oft

sweert, oft alsulck ijser als ghi wilt, in 't selue water, ende het sal die cracht hebben als bouen. Ende wilt ghijt herder of surder1. hebben, weyket tweemael.

 

Neempt een deel byen, ende doetse drooghen in eenen corf by dat vier, dan maecter poeder af, het welcke ghi menghen sult met olie van olijuen, ende met die smeeringhe smout dicwils die plaetse daer ghi hayr hebben wilt, ende ghi sult wonder sien.

23. Om een papier swart te maecken daer ghi sonder inct op scrijuen moecht.

Neemt een bernende lampe, daer olie ghenoech in is, dan leght een schotel op die voorscreuen lampe, ende laetse daerop tot dat alle die olie verbernt is, dan neemt den roock die aen die schotel ghecleeft sal zijn, ende met den seluen besmeert dat papier ende maket swart, dan snijdet een stuck of vierendeel van dat geswarte papier ende legget op een wit papier, oft vouwet op die side die ghi van v papier wit gelaten hebt.

 

Dan scrijfter op met eenen silueren priem of enich ander van ijser op dat gheswarte papier, ende ghi sult sien, nae dat ghi dat op geleyde papier wech genomen sult hebben, die letteren sullen swart op 't papier blijcken ende onder wit, ic meyne die side die ghi gevouwen sult hebben of geleyt op wit papier, si die swarte side, ende niet die ander.

24. Die maniere om deech te maken om veel duyuen in een duyfhuys te doen versamen.

Neemt also vele van een maniere van saet, 't welcke die Italianen noemen sorgo oft melge, het wast hoogher dan panijs oft commijn, ende is grooter ende rooder, siedet in ghemeyn water, ende alst bycans genoech zijn sal, drooghet wat ende doeghet in een deel honichs ende commijn, ende laetet twee wallen opsieden dat altijt roerende om van bernen te wachten.

 

Dan also heet sult ghij 't in dat duyfhuys leggen, ende sult die gaten van die voorscreuen plaetse besmeren, opdat die duyuen daeraen comen rieken. Sulcks dat noch: is 't dat ghi eenige van die duyuen grijpt, smeert haer die dyen ende die voeten met dat voorscreuen, op dat dien rueck aen haer een wijle blijuen mach, ende dat sal maken dat die ander duyuen, die suecken ruecke riecken sullen, die voorscreuen ghesmeerde duyuen volgen tot in haer nesten, ende en sullen nemmermeer van daer scheyden: het is een dinck geprobeert ende luydende met redene1..

25. Water om die tanden wit te maken.

Neemt salnyter, ende rockaluyn niet ghecalcineert2., also veel van 'd een als van 'd andere, doeghet al distilleren, ende dat eerste water sal claer zijn. Dat sult ghy voor die tanden bewaren, want seer goet is, ende sullet ghebruyken, wasschende die tanden met 't selue water met een weynich cattoens.

26. Om gebroken ghelas of cristal wederomme te versamen.

Neemt dat stuck ghelas dat gebroken sal zijn, ende smeret met vernis, gemey(n)ct met wit van spaengien ende lijsaetsmout, ene dan voecht die twee ghebroken stuc-

ken 't samen, ende latet drooghen, ende het sal sterck oft heel worden.

27. Om saecht te maken ende doen verghaen oft breken alderhande manieren van ijser, hoe dicke dat oock si.

Neemt dat die Italiaensche Alcumisten noemen toto magico maggior, oft melck camarone, die eene noemet in een maniere, 'd ander in een ander, twee vncen, sublime een vnce, opriment vijf vncen, witten wijnazijn een vnce, ende is 't dat ghi d'ijser dicwils met dese compositie nat maect, ghi sult sien dattet1. alleynskens vergaen sal, ende aldus sult ghi v meyninge hebben.

28. Om een blaffeture te maecken die van ghelas schijnen sal, ende sal meer lichts gheuen dan ghelas.

Neemt perkement van eenen ram oft hamel, wel ghebloot2. ende ghepolijstert aen beyde siden, dat dunste ende dat witste dat mogelijc zijn mach, maecket nat ende recket ende lijmet op die raeme van die venster, ende latet also drooghen.

 

Daerna neemt die twee deelen olie van noten oft van lijnsaet, ende een deel claer waters, ende een weynich van gestooten gelas, stellet al te sieden in een gelas op een tichel aen 't vier. Ende als 't ophouden sal van sieden, nemet van 't vier, want het is dan een teeken dat het water geconsumeert is. Ende also geringhe als v olie laew zijn sal, gaet in die sonne ende oliet v blaffeture3., ende terstont salse schoon ende schijnende zijn.

Ende is 't datse bi lancheyt van tijde verdonckert, neemt een spongie ende waschtse met versch water, daerdore salse wederom in haren eersten staet keeren, ende is 't dat ghi den cost van dat perkament niet doen en wilt, neemt papier, dat schoonste ende dat dunste dat ghi vinden moecht, ende het sal v dat selue werck doen.

29. Om eenen wijn die smake van muscadel te geuen.

Neemt bloemen van wilde druyuen of van haghen, als den tijt zijn sal, doeter soo veel plucken als v belieuen sal, ende droochtse in die schaye1., ende bewaertse in een saxken.

 

Daernae als men den nieuwen wijn maken sal, sult ghi een saxken van die voorscreuen bloemen doen in een vat wijns, die ghy wilt dat (den) rueck, ende den smaeck van muscadel hebbe, ende voorwaer die wijn salder den ruek ende stercte af nemen, ende der seleur ghelijcken moecht gy doen in ouden wijn, is 't dat ghi wilt.

30. Een ander maniere.

Neemt scharleye droege oft versch ghepluct, maect daer veel tuylkens af ende bindtse 'd een aen 'd ander met eenen draet, ende steectse al binnen dat vat wijns door dat bomgat, in sulcker manieren datse den wijn niet en genaken, want het vat en moet niet vol zijn, ende dat het voorscreuen cruyt daer bouen gehangen si, ende die bonghe2. wel ghestopt, dat sal maken dat den wijn den rueck ende smaeck nemen sal vanden muscadel.

31. Om te maken dat een wijndruyue ver(s)ch zijn sal, ende alsoo goet om eten ontrent Kersmisse, als oftmen die selue plucte in September.

Neemt also veel gelasen als ghi druyuen bewaren wilt; dan, als die druyue aen den wijngaert beghint te formeren, so steectse in dat gelas, ende bindt dat gelas aen den wijngaert, ende decket oft stoppet, sulcks datter geen water in en come, om die druyue te verrotten. Laet die druyue alsoo tot Kersmisse, dan breect die gelasen, ende ghi sult dan niew fruyt hebben, goet ende schoone te schenken eenighen vrient oft heere.

32. Om seepe te maken, die, suyuere ende wt doe alderhande smetten, hoe dat si oock zijn.

Neemt steenaluyn, bernes1. een pont ende maket in poeder, wortelen van vlammen oft waterlelien van Florence, ghepulueriseert een half pont, een versch ey, twee pont ende een half spaensche seepe, stampt die voor(screu)en poederen met dat ey ende die seepe, ende maectere ballekens af. Ende dunct v dat een ey niet genoech en is, nemter also vele als ghi wilt, oft als ghi sien sult behoeflijc te zijn, om dat voorgenoemde te maken.

 

Ende als ghi die smette wt doen wilt, neemt schoon water, ende baeyt oft wascht die voorscreuen smette van beyde siden van dat laken, ende dan wrijuet met dat voorscreuen balleken, ende laken op laken; dat ghedaen, wascht die vuylicheyt wt met versch water, dat laken wringende om dat vet wt te doen gaen, dan wascht dat laken noch wederom met versch water, ende het sal schoon blijuen.

33. Om roosen te houden ende te bewaren in haer verscheyt alle dat iaer dore.

Neemt roosen versch gepluct, steectse in een flessche oft busse van eykenhout, tot dat si vol is van die voorscreuen roosen, stopt die flessche wel toe datter geen water in comen en mach, daernae bindtse in 't loopende water, ende ghi sult vinden dat si haer versch houden sullen alle dat iaer dore.

34. Om alle smetten op een gheuerwet laken wt te doen, of op wit laken, het si wollen oft lijnen.

Waert bi (tiden) also dat een droppel oft meer incts, of eenich ander swartsel, op een geuerwet laken geuallen ware, wollen oft lijnen, doet het ghene dat hier nauolcht.

Neemt rouwe limoenen, oft gro(e)ne1., araengie appelen met herde schellen, die welcke die Italianen adamsappelen heeten, of, ist dat ghi wilt, neemt alleene dat suer nat dat in2. die citroen is, ende perstse om tsap daerwt te doen comen, waermede ghi die smette wel wrijuen sult, dan laet die plecke droogen.

Dan zijt voorsien van law water, ende wascht die voorscreuen smette, ende latet wederomme drooghen, ende is 't dat v dunct dattet met die eerste reyse niet wel wt en is, doet die voorscreuen wrijuinge die tweede reyse, ende dat laken sal wederomme in sinen eersten staet comen, daer 't in was eer 't die smette hadde, noch en sal ooc gheensins zijn verwe verliesen.

35. Om een smette te doen op scharlaken oft gheuerwet fluweel, sulcks dat die verwe niet en verandere noch bedoruen worde.

Neemt van dat cruyt dat die cruyniers ghemeynlijck heeten soponaria, oft volderscruyt, maecter sap af, hetwelcke ghi op die smette doen sult, ende daer een vre op laten, is 't dat in den somer is, ende is 't inden winter, den tijt van vier vren. Dan neemt laew water ende wascht dat laken bouen die smette, is 't dat v dunct

datse niet suyuer wt en gaet, doeter noch van dat voerscreuen sap op.

 

Ende is 't dat scharlaken in geen greyn geverwet en is, doeter half swarte seepe op, ende half van dat sap van dat voorscreuen cruyt, ende plecket op die smette, dan wasschet met werm water, ende die smette sal vergaen, het is gheprobeert ende gheexperimenteert.

36. Om smetten van olie wt te doene, op parkement, oft op fijn wit papier, oft gescreuen papier.

Neemt beenen van schapen, berntse ende maecter poeder af, wel cleyn gewreuen, ende doet van dit poeder daerop, aen deen side ende aen dander van die smette, met een effen bert1. daeronder ende daerbouen, oft dat twee daghen in een perse leggende, ende ghi sult sien, als ghij 't wechneemt, dat die olie al wech zijn sal. Dat parkement oft papier sal blijuen in sinen eersten staet, het is gheexperimenteert.

37. Om plecken van olie oft vet op papier wt te doen.

Neemt asschen van wijngaertrancken, oft knoppen van wijngaert, ende hullen2. van drooge boonen, ende die voorscreuen asschen legt op die smette van dijnen boeck; daerna sult gijen sluyten in een perse, eenen dach ende eenen nacht, ende het sal reyn worden.

38. Om alle plecken van inct wt te doene, dat op die boecken ghestort is.

Neemt chalmaigne, het welcke is steen calamine, wt hoochduytschlant, ghemeyn sout, rootsaluyn, van elcks twee vncen, sal armoniac vier vncen, latet al in een clocke distilleren, ende met dat water datter wtcomen sal, sult ghi nat maken die plaetsen die in uwen boeck

beclat zijn, ende ghi sult die smetten, oft letteren, terstont sien wtgaen.

39. Om parkement van menigherhande verwen te maken, als blaeuw, groen, violet, gheel, of swart, op het welcke ghi scriuen moecht in gouden of silueren letteren, maer die manire om die substantien te pulueriseren, ende te bereyden om te scrijuene, sal v na1. dit recept ghetoont zijn.

Neemt dat vel van een cleyn geytken, oft gemaect parkement, wel dunne ende wel gheschaeft aen beyde siden, dan legget in claer water te weeken ende wasschet seer wel, daerna wringhet metter hant om beter te droogen, dan hebt een rame van sulcker grootte, dat vel daerin spannen met coorden, gelijck die parckementmakers doen.

 

Daerna ist dat ghij 't blaew make wilt, neemt azuer van akers, het welcke men bi die cruyniers vercoopt, ende der seluer ghelijcken spaensgroen, of sulcke verwe als ghi v parkement maken wilt. Set die voorscreuen verwen te weeke den tijt van een Credo, dan sult ghi die luster2. met een natte spongie opt parkement gheuen, sulcks als ghi wilt; daerna latet droogen, ende dan suldijt noch eens in die verwe stellen, tot die derde reyse, so lange dat v dunct dat die verwe volmaect sal zijn, tot uwer belieften.

 

Ende nae dattet drooghe zijn sal, sult ghi dat parkement sulcks sien, als ghi begeert sult hebben, op het welcke ghi scrijuen moecht in letteren van gout, oft siluer.

 

Ende ist dat ghi dat selue doen wilt in gheel oft swarte verwe, neemt inct, oft swarte steen, soffraen oft oprement, oft gheele eerde, doende op die voorscreuen maniere.

40. Om fijn gout oft siluer te wrijuen, om met een penne te scrijuen oft pinceel, op yet dat ghi wilt.

Neemt also veel bladeren silueren, oft gheslaghen gout, als ghi wilt, hebt een groote schelpe van eenen verlichter.1 oft schilder, wel gesuuert van binnen, oft een gelasen schale die heel effen is, ende maectse nat met claer water, ende legget daerinne also veel bladeren gout oft siluer als ghi wilt, 'd een op 'd ander. Dan metten grooten vingher wrijft al soetelijcken dat voorscreuen gout, weynich en weynich2., totdat wel dunne is, ende den vingher altemet nat makende daer ghy mede wryft, ende en neemt gheen breeder plaetse in 't wrijuen, dan de ronde van eenen vier stuyuers penninck oft snaphaen3., ende wrijft altijt tot dat perfectelijc vergaen is, ende also in deser maniere, totdat al v gout, allenskens geweyckt, si vermindert. Ende dat ghedaen, doet in die schale oft schelpe een weynich waters, ende altoos wriuende om te incorporeren, daerna sult ghi de schale vol waters doen, ende mengelent metten vinger, dan laet dat water also een half vre rusten, ende werpt dat water wt, ende latet wel leken, ende ghi sult in den bodem van die schale, oft schelpe, sien ghelijc eenen cleynen hemel van gout, ghi sullet laten droogen, ende dat wel deckende, datter gheen stof in en come.

 

Ende als ghi met dat selue gout schrijuen wilt, neemt een pennemes, oft een ander cleyn mesken, ende met(t)en punt scrapt of snijdt also veel van dat gout alst v gelieuen sal, doeget in een ander cleyn schelpe oft hoernken, dat brekende met gegomt water, ende schrijft daermede met een penne, oft pinceel, op papier of perkement, ende ghi sult letteren sien wel schoone ende behage-

lijc. Ende ist dat ghijse daerna bruneren wilt, neemt eenen wolfstant, ende wrijftse daermede op eenen steen, 't en sal niet quaet zijn, want 't gescrif(t)e van gout sal daerdoer beter luster hebben.

41. Om gouden oft silueren letteren te scrijuen op alderhande papier, hoe dat si.

Neemt geneuerbladeren, ende maect daer sap af, dan neemt vijlsel van gout of siluer, ende doeghet in 't selue sap, latet daerinne liggen den tijt van drie heel dagen, ende daeraf moecht ghi perfectelijc scriuen dat v belieuen sal.

42. Om gouden letteren te scrijuen, oft schilderen die gout schijnen, ende nochtans gheen gout en zijn.

Neemt rose, die de Italianen heeten puspurine, het is een verwe die de cruyniers vercoopen, doetse in een schotel, ende met een weynich pissen1., allenckskens met den vingher ghemengt, daerna vult die schotel met pisse oft loogte, dan latet rusten, dan doet dat water af, ende wrijftse wel stijue metten vinger, tot dat die verwe wel dunne is, dan vult die schotel met water, latet liggen, dan werpt wt, ende in dese maniere wascht die voorscreuen verwe so menichmael, dat in 't laetste dat liggende water claer schijne. Ende also dicke als ghi dat water veranderen sult, wrijft die verwe metten vingher, op datse in 't eynde te dunner si.

 

Daerna sult ghi daer een weynich soffraens in doen met gegomt water, ende met alsulcke compositie moecht ghi scrijuen oft groote letteren maken, oft stricken maken, oft schilderen, waarop ende in wat manieren dat v belieuen sal, ende sal schijnen gewreuen gouden ducaetgout zijn, ende in verwe gestelt, hetwelck een schoon secreet is.

43. Om letteren van silueren te scrijuen, oft met dat pinceel te schilderen, het welck ghereckelijc1. siluer schijnen sal, niet te min ten sal gheen zijn.

Neemt geslagen ten, eerst legget in eenen metalen, gegoten mortier, dan stamptse gelijck men die veruen doet, doeghet in een sausir2., ende weeket met water, dan latet rusten, werpt dat water wt, het welcke swart worden sal, ende also by tweemalen ghewasschen, dan neemt dat voorscreuen ten, dat in den bodem van dat sausier blijuen zal, weeket met geghomt water, ende schrijft oft schildert daermede, oft trect stricken oft groote letteren, na uwer belieften, laet de schilderije drooghen, daerna pollijsterse met een wolfs oft beerstant, ende het sal fijn siluer schijnen.

44. Om op papier of lywaet te scryuen dattet niet blijcken en sal te zijne, dat voors. papier oft lywaet ghewermt, sullen die letteren swart worden.

Neemt sap van limoenen oft ayuyn, ende scrijft opt papier oft lywaet, ende als ghi lesen wilt het gene dat ghescreuen is, laet dat papier oft lywaet wel heet voor dat vier maken, ende die letter sal swart worden. Nota: ghi moet dat papier seer heet maken want om een weynich en soudse niet swart worden.

45. Om een letter3. te scrieuen die nemmermeer gesien en sal zijn dan by nachte, iae oock by daghe, mer in een doncker plaetse.

Neemt poeders van cristal, die buycken van dre wormen die vlieghen ende by nachte schijnen, mengelet al met wit van eyeren, scrijft hiermede ende latet droo-

gen, ghi sult die letter by nachte sien schijnen, so dat ghijse in 't doncker sult moeghen lesen.

46. Om artificiael gout te maken, met dat welcke ghi scrijuen moecht.

Neemt twee dragmen goet tens, smeltet, ende doeget op een vnce quicsiluers, ende mengelet dat seer wel 't samen, dan doeter een half dragme leuende solfer, gepulueriseert, toe, ende twee vncen gestooten sout armoniack. Menght alle dese drogen1. 't samen, ende doese in eenen vrinael ouer 't vier, in eenen pot vol wel gesifte asschen, ende maecter vier rontom eenen heelen dach lanc.

 

Ende als 't vercout zijn sal, sult ghi artificiael gout vinden, met dat welcke ghi scrijuen moecht, ghi en behoeuet niet te stoten noch vrijuen, mer doetet in een hoernken, ende doeter wit vanden eye toe, ghesleghen ende met een spongie doorwronghen.

47. Om een water te maken (dat), in een gelas ghedaen, sal des nachts licht gheuen.

Neemt een deel wormen die vlieghen ende bi nachte in den somer schijnen, doet die in een gelas, daerna settet al in mist die tijt van vijfthien dagen, dan doet distilleren, het ghene dat in dat gelas ouerbleuen sal sijn, in een glasen alambic2., met cleyn vier: dit water in een ghelas ghedaen, sal des nachts lichten soo dat ghi wel by dat licht sult moghen lesen.

48. Om seer schoone rosette te maken met de welcke ghi sult moghen scrijuen in vier manieren, te weten coluer van roosen, half greyne, violet, ende moreyt1., met welcke confectien of verwen, ghi noch verwen moecht dat ghi wilt, het si gheytevellen oft ander sulcke dinghen.

Neemt brisiliehout, ende doeghet int claer water sieden alsulcke menichte als ghi wilt, tot dat het derden deel oft meer versoden is, ende is 't dat ghi weten wilt oft genoech ghesoden heeft, neemt scoon papier ende doeghet in dat voors. brisilie ende siet ghi dattet goede verwe heft, so is 't wel, is 't niet, so latet noch also versieden, tot dat papier heel root is. Daerna deylt dat water van dat voorscreuen brisilie in vier deelen, na die diuersche verwen die ghi maken wilt. Ende is 't dat ghi coluer van purpuer oft sterck root maken wilt, neemt een van de voors. deelen, ende en doet anders niet daerin.

 

Om violet verwe te maken, doeter een weynich calckwater inne, het welcke men heet gecalcineert. Dit water wort gemaect in deser manieren, doende een weynich ongeblust calcks blusschen in een goet deel waters, latende dat staen tot dat het calck te gronde gae. Van dit water, gedaen met dat tweede deel van die voors. rosette, sult ghy violetverwe maken, maer merct dat het water van die brisilie, oft rosette, moet law zijn als ghi dat voors. water daerin doen sult.

 

Ende in d' ander deel doet daer looge inne, ende ghi sult violetverwe hebben. Ende in dat vierde deel doet een weynich aluyns de fente, cliefaluyn, het welcke die Italianen heeten lume bifeza, ende ghi sult moreytverwe2. hebben.

 

Ghi hebt dan geleert vierderhande verwen te maken, met die welcke ghi scriuen moecht als met inct, met die welcke als ghi ooc vellen verwen moecht, in sulcke colueren als ghi wilt.

Item met dese voors. confectie moghen die vrouwen verwe gheuen tot haer wolle garen, het welck een schoon secreet ende profijtelijck is den gheenen diet ghebruycken willen.

49. Generale regel voor die ghene die dat haer swart hebben.

Men behoort te mercken, dat dieghene die swart haer hebben, zijn natuerlijck vuyl van hoofde, ende hebben vuylheyts genoech. Ende om die suyuer te willen houden moeten si met semelen gewasschen zijn, die welcke men eerst in veel wateren te weeken setten moet, tot dat 't lae(t)ste water claer worde ten eynde alle dat meel daer wt is, dan moet men dat in eenen wel suyueren ketel ouer 't vier doen, ende wel omroeren dattet niet en berne. Ende alst werm is, so moet men dat hooft dicwil ende wel wrijuen, ende menichmael kemmende ende dat hooft sal suuer worden.

 

Noch sonder die semelen moechdi anders doen v kemmende wel seere, ende lange dat hooft wrijuende met grof lijwaet, dan wederomme kemmende met kammen van alle soerten; dan smeert v hooft met olie van beniuyn1., want si maect swart, ende hout dat haer swart, ende geeft goeden rueck.

50. Om schoon haye te maken.

Neemt hout van vaele oft eyloof, ende neemter die wterste schorsse af, sonder meer, ende maket tot asschen. Daerna neemt wy(n)gaertwater ontrent een mengele oft cuperken2., maect daer looge af, dan wascht dat hooft seer wel daermede ende drooget in de sonne.

Ende als 't half drooge is, neemt witte seepe gewreuen ende wat ontlaten met de voors. looge, ontrent een half schotel vol, ende laet die seepe dunne zijn als honich. Dan maect v hant in die selue seepe nat, ende wrijfter v hayr mede, latet droogen, dan smeerter v hayr wederomme mede tot drie of vier reysen toe, v droogende als bouen, doet dat tweemael ter weeke, ende ghi sult seer schoon hayr hebben.

51. Om dat hayr te doen wassen ende schoon worden.

Neemt een hantvol vyschboonen oft vitzen, ende legtse te weeke in water, als men boonen doet, daerna laetse eens opsieden ende trectse wt, ende van dat sop datter blijuen sal, maecter looge af, met die welcke wascht v drye oft viermael.

52. Om dat haer swart te maken.

Neemt litaerge, oft siluerschuym, gewreuen ende gestooten, ende also veel ongheblust calcks, verlenget1. al in heet water ende menghelet seer wel: met dit water wascht v hayr, ende 't sal swart worden.

53. Om dat hayr van eenich deel van dat lichaem (af) te doen waer ghi wilt, ende het en sal nemmermeer wederomme comen.

Neemt die schalen van vijftich eyeren, oft daer ontrent, stootse seer wel ende doetse distilleren in een clocke met goet vier, ende ghi sult water daeraf hebben, met dat welcke ghi sult die plae(t)se smeeren daer ghi dat hayr af hebben wilt, ende ghi sult groote exper(i)encie sien.

54. Van dat selue op een ander maniere.

Neemt cattenmes dat drooge is, ende pulueriseret wel cleyne, daerna weeket dat poeder in seer stercken azijn, ende daermede wascht die plaetse, daer ghi dat hayr af hebben wilt, het sal afgaen ende nemmermeer wedercomen.

55. Om eenen witten baert swart te maken, ende dat hayr der seluer ghelijcken.

Neemt vighebladeren ende laetse drooghen, daernae stampse te poeder, ende neemt olie van camille, ende mengtse met dat voorscreuen poeder ende smeert uwen baert daermede, ende hi sal swart worden.

56. Om die vrouwen aensicht schoon te maken.

Neemt peterceliesaet, ende netelsaet, kernen van perseken, sietse al 't samen, ende met dien water oft sap wascht v, waer 't v belieft.

57. Om een root te maken om dat aensicht van die vrouwen te verwen.

Neemt root sandael, gewreuen ende wel cleyne gestoten, ende seer starcken wijnazijn, die tweema(a)l gedisti(l)leert, doet dat sandael in alsoo veel vanden voors. azijn als v goet duncken sal, doeget 't samen sieden ende als 't ouer 't vier is, doeter een weynich rootsaluyn in gestoten: ghy sult een seer volmaect root sien. Wilt ghi dattet wel rieckende si, doeter (in) een weynich muscelgiat, cyuette, ambre gris, oft alsulcke roecke als ghi liefst hebt.

58. Om een schoon aensicht te maken.

Neemt boonen, gemeyne cicer, erweten1., ende die gedroocht ende maectse te poeder, het welcke ghi wee-

ken sult in la(u)w water, ende wit van den eye, ende eselinnenmelck, dan sult ghij 't also setten te droogen, ende als ghi dat ghebruycken wilt, dan menght een weynich van die voors. confectie in schoon water, waermede ghi dat aensicht wasschen sult ende 't sal schoon ende claer worden.

59. Een ander maniere.

Neemt dat bloeysel van versche boonen, ende distilleertse in een clocke, ende wascht dat1. aensicht daermede, het sal schoon ende claer worden.

60. Noch een ander maniere.

Neemt blomen van rosemareyn ende siedtse in witten wijn, ende wascht v aensicht daermede, oft, ist dat ghi wilt, drincket, ende dat sal v een schoon aensicht maken, ende seer goeden asem.

61. Om die sproeten te doen vergaen, ende die rootheyt des aensichts, ende dat vel schoon te maken.

Neemt een weynich rockaluyn, ende stootet wel cleyne, dan neemt dat wit vanden eye, wel versch geleyt ende van die hinne eerst comende, doet dese twee t' samen in eenen pot, wel geloot, bi dat vier, ende roeret sonder ophouden met een stocxken, ende latet by 't vier tot dat ghi siet dattet een bobbesel2. opgheworpen heeft, want terstont daerna sou 't hert worden. Daermede sult ghi dat vel oft aensicht smeeren drye daghen, ende ghi sult sien dattet suyuer worden sal ende effen, het is gheexperimenteert.

62. Om water te maken dat het aensicht wit make.

Neemt litaerge, dats siluerschuym, quicsiluer voor drie groote oft twee stuyuers, doetse in een gelas met den alderstercsten wijnazijn die ghi vinden condt, ende doeget al t'samen sieden tot dat den hals van dat buycgelas ydel is, dan latet rusten ende bewaret voor v gebruycken.

 

Ghi moghet ooc, der seluer gelijcken, nemen melck, ende 't sap van araengien, ende menghen die met olie van tarteren, ende menghelen dat al t' samen, ende ghebruycken daer als bouen.

63. Om dat aensicht wit ende schoon te maken.

Neemt die galle van eenen hase, hane, hinne, ende van palinc, mengheltse al t' samen met honich, ende doeget in een coperen vaetken wel toegestopt. Met die confectie smeert v aensicht, ende het sal schoon worden, maer wacht v wel datter niet af in die ooghen en come, want het soudese bederuen ende ontfuncken1..

64. Om een vrouwe haer bloemen weder te doen comen diese verloren hadde of ongeregeleert ware.

Neemt sprinckele oft matere, ende doetse sieden in water, daerna ghiet dat water af, ende laet die vrouwe dat drie morgen drincken, alle reysen een groot gelas vol, dat sal haer den tijt doen comen.

65. Om den natuerlijcken loop te bedwingen van een vrouwe dien te oueruloedich hadde, ende bouenmate.

Neemt wieroock, ghestampt met linardo ende galnoten, ende mengelet al t' samen met goeden rooyen wijn, dan sult ghi sulck deech legghen opten tepel ende

ontrent die natuere van die vrouwe, dat verdrooget die bloemen.

 

Noch: groen alsene in olie ghebacken, helpt tot deser saken, ende maeckt van die decocxie1. laew, van dat selue cruyt wascht den buyck, ende rugbeen van der vrouwen.

66. Teghen die sproeten in 't aensicht.

Neemt een groene, leuende egdisse, ende doetse in olie sieden tot dat het derdendeel versoden is, ghiet die olie af, ende doet daer wit was toe om een smeeringhe te maken, ende smeerter dat aensicht dicwils mede, ende ghi sult die experiencie sien.

67. Teghen groote ende dicke rudicheden.

Neemt ghewasschen boter drie oncen, terpentijn ghewasschen drie vncen, sout wel gheureuen twee vncen ende een halue, boli armeny oft terra sigillata twee vncen, die doyeren van vijf eyeren, sap van araengien twee vncen, maect van al 't samen een salue, met dat welcke ghi smeeren sult des auonts, van twee dagen, tot twee daghen, dats te weten den eenen auont ende den anderen niet, tot dat ghi genesen zijt, ende smeert v bysonder aen 't vouwen van die handen ende van die armen, ende die hasenen2..

 

Ende nadat ghi genesen sult zijn, maect een vat van welrieckende cruyden, ende baeyt y seer wel, dit is een dinck perfect ende seer goet geproeft van veel personen.

68. Teghen die werten ende sweeren van dat aensicht ende anders waer1. aen dat lichaem.

Neemt die wortlen van surckel oft van suer peerdickwortelen, ende wasscht(s)e seer wel, dan scraptse, ende dan snijtse in cleyn ende dunne schijfkens, die welcke ghi te weeke leggen sult in stercken witten wijnazijn, den tijt van twee dagen ende twee nachten. Daerna sult ghi van die voorscreuen schijfkens nemen, ende daermede sult ghi die werten oft swelsel van dat aensicht strijken viermael 't sdaechs, ende so menichmael 't snachts. Ende altijt so laet die reste van die voorscreuen schijfkens in den azijn sonder die wt te nemen, totter tijt toe dat ghijse niet meer en behoeft.

69. Om die sieren2. te verdrijuen.

Neemt wieroock, liese, verkensspeck, doeget al t' samen sieden in eenen pot wel geloot, maect daer een salue af, dat welcke ghi ghebruyken sult, ende ghi sult genesen.

70. Om welriekende seepe te maken teghen die crauwagie.

Neemt wel stercke looge, in de welcke ghi een weynich souts doen sult, ende latet wel t' samen resolueren3.; dan neemt een weynich rooswaters, en 't sap van limoenen, ende also vele van die voors. gesouten looghe. Doet daerinne witte seepe gebroken ende wel cleyn gesneden, ende een weynich groffelsnaghelpoeder; dit suldi laten stil staen tot dat worde gelijc deech, het welcke ghi met eenen stoc omrueren sult in een diepe schotel, dan settet in die sonne tot dat die voors. seepe hert wordt, so dat ghi (daer) lichtelijken ballekens af maken moecht, van alsulcke groote als ghi wilt.

Nae dat ghijse gemaect sult hebben, laetse drooghen, ende daermede suldi alle morgen die handen wasschen, ende en hebt daerna geen sorghe meer van crauwagie, want ghi zijt seker datter niet in dit voors, en is dat v letten mach.

71. Om water te maken dat verdrijft, ende doet wech gaen alle smetten ende vuylicheden van die handen van ambachtsluyden ende maect die voors. handen seer wit, ende noch is dat voors. water goet voor personen1. die de handen ende dat aensicht verbrant souden hebben van der sonnen.

Neemt sap van limoenen, in welck ghi een weynich souts doen sult, wascht v handen daermede, ende laetse van selfs droogen, dan waschtse wederomme ende doet dat menichmael, ende ghi sult sien dat 't sap v bijten sal, ende sal alle smetten van die handen nemen. Ende dit water is noch goet teghen die crauwagie.

72. Om een exterooghe te doen vergaen.

Neemt droessem van olie van olijue(n), ende aluyn succarin, van elcks een dragme, schippeck, vert de gris, een dragme ende een half, doeget al t' samen ende maecter een plaester af, welcke ghi op die exterooge leggen sult, na die een weynich gesneden hebbende, ende si sal vergaen.

73. Om te maecken dat die weechluysen v des nachts niet hinderen en sullen.

Neemt varencruyt, ende legget op 't stroo van uwen bedde, onder den hooftpueline2. oft anders, ende ghi zijt seker dat alle weechluysen die op dat selue varen-

cruyt comen, sullen gheuanghen blijuen, alsoo dat si haer niet meer roeren en sullen, om v eenich letsel te doene.

74. Om een salue te maken, de welcke die weechluysen doot die in een coetse1. zijn.

Neemt quicsiluer, ende doeget in een schotel met een weynich swarte seepe, ende met den vinger sult ghijt so langhe roeren ende dooden, tot dat het quicksiluer heel met die voors. seepe geincorporeert si, daerna doeter al so veel ander seepen in als ghi wilt, daerna smeert die coetse met die seepe, ende ghi zijt seker dat die weechluysen steruen sullen, ende sult daer mede haer eyeren versmooren, datse nemmermeer wedercomen en sullen.

75. Om die vloyen wt een camer te verdrijuen.

Neemt siluer ghesublimeert, ende puluerizeret, dan doeghet met water sieden in eenen pot oft ketel den tijt van een vierendeel vander vren, ende besp(r)oeyet v camer met dat water alle daghe, den tijt van vier daghen, ende ghy en sult niet meer vloyen op den vloer gheuoelen.

76. Om een salue te maken die de weechluysen oft platluysen dodet.

Neemt swarte seepe, twee dragmen, solfer gestooten, een dragme, aloen ghestooten, een half dragme, quicsiluer ghedoot met speecksel, een dragme ende een half, maect daer een salue af, waermede ghi smeeren sult die plaetse daer die weechluysen oft de platluysen zijn, ende si sullen al steruen.

77. Om die luysen ende die neten te doden.

Neemt swarte seepe, een vnce ende een halue, aloen gestooten, een half dragme, leuende solfer ooc ghestooten, eenen scrupulus, mengelt alle dese dingen t' samen, brengtse in een maniere van een salue, met dat welcke smeert die plaetse daer die luysen zijn, ende si sullen al met die neten steruen, het is wel geproeft.

78. Om ghemeyn inct te maken.

Neemt reghenwater dat van die daken druypt, ende sult daer in sieden galnoten in stucken gebroken, latet al t' samen een weynich sieden, daerna neemt die galnoten wt, ende doet in dat selue water gomme van arabien, ende coperroot, also vele als 't v belieuen sal, ende latet noch sieden, dan proeft oft den inct swart ghenoech zijn sal, ende als ghi sien sult dattet v goet genoech duncken sal, nemet van 't vier, ende zijpet door eenen doeck, ende houwet 't snachts in die lucht ende 't sdaechs in de sonne, ende versoecket1. dicwils, want na dattet minderen sal, so doet daer water inne, roeret seer wel, ende aldus sal uwen inct lange dueren.

79. Ander maniere sonder vier, ende met putwater.

Neemt vier pont putwaters, in 't welcke doet vier vncen galnoten grof gestooten, gelijc de grootte van boonen, dan suldij er ooc in doen drie vncen gomme van arabien, vier vncen coperroot wel ghestooten ende gepulueriseert, latet al 't samen des nachts staen in de lucht, ende des daechs in de sonne, thien dagen lanck, dat alle daghe 't samen wel omroerende. Ende is 't dat v dunct dattet een weynich te dicke wert, doeter dan een weynich azijns toe, ende dan neempten wt der sonnen ende hy sal goet zijn.

80. Een ander om perfecten goeden inct te maken.

Neemt acht vncen witten wijn, een vnce galnoten, gebroken in drie oft vier stucken, de welcke ghi te weeke leggen sult in den voors. witten wijn, den tijt van eenen dach ende nacht, dan neemt die galnoten wt, ende doet in den voors. wijn een vnce ende een half gomme van arabien, een vierendeel van een vnce coperroot wel ghestooten ende gepulueriseert, latet al t' samen veel daghen in de sonne staen. Ende is 't dat den inct niet swart ghenoech eń is, na uwe beliefte, doeter noch een weynich romeyns coperroot in, ende het sal ghedaen zijn.

 

Die duecht van die galnote is bekent als si cleyne ghetact is, stijf oft vol van binnen, niet poederachtich.

 

Die duecht van dat coperroot is bekent als 't van een hemelsche verwe is, binnen en buyten.

Die duecht van die gomme van arabien is bekent als si claer is ende lichtelijck breeckt als mense stoot.

81. Om een raew gheytevel terstont te touwen.

Neemt een gheytevel, ende legget in laew water den tijt van eenen heelen dach, dan wringhet seer wel, ende doet die vuylicheyt af, ende om dat te volmaken set water ouer 't vier, ende worpt daer een hantvol souts inne, ende vier vncen aluyns, ende latet 't samen heeten tot dattet beghint te sieden, dan nemet van 't vier, ende latet staen tot dattet laew is, dan doet in 't selue water een ey gheslaghen met een weynich olie van olyue(n); dat gedaen, doet dat gheytevel in 't selue water, ende roeret drie oft viermael wel omme metter handt, ende het sal ghetout zijn.

82. Om een ghetout vel een groene verwe te gheuen, oft oock dat ghepapt papier van die cartemakers, oft dat papier daer men die boecken in bindt.

Neemt breembesien oft nerprun, die welcke men pluckt in de maent Augusto, als si wel rijp zijn, ende wel

swart, doet die in eenen wel gheglaesden pot ende laetse daer thien daghen inne, dan doeter toe vier vncen aluyns, ende latet 't samen sieden oft most waer, latet door eenen lijnen doeck zijpen, ende 't ghene dat doorgezepen sal zijn, doeget in een ossen oft verkens blase, ende bintse wel toe, datter gheenen wint in en come, ende hanghet wat in de sonne.

 

Ende als ghi daer af ghebruycken wilt om te verwen, doet een weynich van die voorscreuen verwe in laew looge, ende dat wel omroerende, sult ghij op dat vel oft gepapt papier doen, dat ghi verwen wilt, ende noch moecht ghi met die verwe scrijuen, na uwer belieften.

83. Om vellen op een andere maniere te verwen.

Neemt vijlsel van coper, honich, ende menghelet 't samen ende incorporeret met pisse, so langhe dattet een corste oft decksel neme, dan verwet uwe vel daermede ende latet in de lommere drooghen.

84. Om schoone gheel verwe te maken op vellen oft ghepapt papier.

Neemt rijpe breembesien, droochtse in die sonne, ende als ghijse gebruycken wilt, setse te weeke in looge, met een weynich aluyn, ende laetse so langhe in de weeke, tot datse gheele verwe hebben, mer die looghe moet wat laew zijn.

85. Een recept voor die vrouwen als si haer garen ghesponnen1. sullen hebben, van wat soerte dattet si, om dat in diuersche colueren te verwen.

(a) Om garen swart te verwen.

Neemt een deel gallen ghebroken ende ghestooten, laetse in een potken met water sieden, ende als si

een weynich sullen gesoden hebben, neemt alle die galle wt, ende doet weder in den pot also veel coperroot romain, als ghi galnoten wt genomen hebt, ende daertoe een weynich gomme van arabien, latet dan noch eens opsieden ende doet daerna v garen in den pot, ende latet een weynich in die voors. verwe sieden, dan trect wt ende ghi sult sien dat goede zwarte verwe (is) ende goede luster hebben sal.

(b) Om graew garen te verwen.

Neemt van die voors. swarte verwe alsoo veel als ghi wílt, ende doet daer half soveel waters toe, meer oft min, na dat ghi v verwe veranderen wilt, ende laet v garen daerin sieden, ende ghi sult graew hebben van alsulcke maniere als ghi wilt, het si bruyn oft bleec, oft ghelijck een muysenvel.

(c) Om garen te verwen in verwe van Terrace.

Neemt schorse van granaetappelen, ende schellen van araengien ghedroocht, ende laetse sieden met een weynich aluyns, die groote van een haesnote, dan zijpt1. die verwe, ende in dat ghene datter wt gesepen zijn sal, siedt daer v garen inne, ende ghi sult die verwe sien.

86. Om te maken dat in een weynich tijts een leuende haghe seer schoone comen sal, ontrent eenen houc of ander plaetse.

Neemt knoppen van egelentier, berberis, ende wilde stickeldoren, ende noch wat knoppen van hofroosen om vercieringhe ende eere van v haghe, ende alle dese moet ghi doen plucken als si rijp zijn, ende sultse doen drooghen.

 

Dan als den tijt van sayen is, suldi een cleyn gracht laten maken, ontrent die plaetse die ghi omsluyten wilt, ende laet die gracht oft vore zijn van twee palmen breet, ende van een palme diepe, ende ontrent die selue gracht sult ghi die knoopen sayen, dan sult ghijse decken

met haer selfs eerde, dan sult gijer drooghe doornen op ende omtrent setten op dat die beesten v daer gheen schade aen en doen.

 

Ende nadat het voorscreeuen saet groeyen ende groot worden sal, snijt oft scheert die tackskens af, na v goetduncken, op dat die hage dicker, effender ende ghelijcker worde, ende ghi sultse metter tijt schoonder sien dan eenighe schilder soude connen conterfeyten.

87. Om groote menichte van asperges, dat is een cruyt daer die Italianen salaet af maken, ende is grooter dan die ionghe hoppe, in eenen hof te doen groeyen.

Neemt groote meenichte van hoornen van rammen, oft veeren1., ende graeftse in uwen hof d' een van d' ander ontrent twee palmen, ende nae datse in d' eerde verrot sullen zijn, sullen daer bouen groeyen groote menichte van die voorscreuen asperges.

88. Een schoon secreet om wel claerlijcken bi nacht te sien sonder die oogen te schaden, also wel voor oude als voor ionghe, het si om te scrijuen, studeren oft eenich suptijl werck te maken, het si te snijden, oft wat anders constichs te doene.

Neemt een gelasen oft cristalijnen fiole, die wel claer ende dunne is, groot ende breet als een huysbacken broot, ende vult dat met cisternewater2., in een clocke ghedistilleert, wantet dan veel claerder is. Dan, als ghi bi nachte wercken wilt; set een lampe oft keerse achter dit middel van 't voorscreuen ghelas, ende ghi sult een groot licht voor ooghen sien, het welcke v also claer sal doen sien, dattet gheen soo cleynen dinck zijn en sal, ghi en sullet sien.

89. Om cristal saecht te connen maken, sulcks dat ghi van veel stucken een moecht maken.

Neemt gebernt loot ende cristal, van d' een also veel als van d' ander, ende wrijuet op eenen merbersteen, en(de) die wel 't samen mengelende, dan doetse in een goutsmits croes, ende smeltse ende worptse in alsulcken vorme als ghi wilt. By dat selue middel moecht ghi van andere sulcke gelijcke dingen doen, als gelas ende sulcke saken.

90. Om te maken als een peert niet stallen1. en mach, dat terstont stallen sal.

Neemt claer water ende latet laew worden ouer 't vier, gheuet dat peert te drincken ende het sal terstont stallen.

91. Om die vliegen wt eenige plaetse te verdrijuen.

Neemt eenen tack van eenen boom versch gesneden, of ooc een schoon wit slapelaken, ende smeret met sap van pimpernelle, oft met pijment roial, ende ghi sult sien dat alle die vliegen van die plaetse, daer ghi dat lywaet oft tack setten sult, sullen daerop gaen sitten, ende also vele alser opcomen, so vele sullender steruen, ende vernieuwt die mey oft tack van ses daghen in ses daghen.

92. Om een lemmet te maken dat altijt dueren sal in die lampe ende in 't vier.

Neemt aluyn de plume in groote stucken, dan snijter cleyne in 't fatsoen van lemmet, ende steket in de lampe in olie, ende ghi sult sien dat nemmermeer vergaen en sal.

93. Om te lijmen alle 't ghene dat ghi wilt.

Neemt drooghe palincksvellen niet ghesouten, ende laetse in 't water weeken den tijt van twee dagen ende twee nachten, dan stootse wel ofte slaetse met eenen stock seer wel, doetse sieden in een weynich waters dat si nauwelijck bedect en zijn, ende maect wel matelijck vier also langhe als si sieden, ende roeret altijt omme, dan doeghet 't ghene doere datter van 't water ouergebleuen is, ende doeghet in een coperen vaetken, ende latet in de lommere drooghen, tot dat het lijm droghe is, ende dan lijmter mede dat ghi wilt.

94. Voor die ghene die 't snachts onder hen in haren slaep pissen.

Neemt saet van netelen twee lepelen vol, maecter poeder af, dan neemt mastick, also vele als twee bonen groot, ende maecter cleyn poeder af, dan neemt deech een vuyst groot, ende kneet die selue poederen daerinne, ende maect daer eenen koecke af wel dunne, die welcke ghi in eenen ouen sult doen backen. Ende als hi gebacken is, maecter drye deelen af, die welcke ghi die persone sult doen eten drie morghenstonden, ende die drie stucken gheten, maect noch eenen koecke als bouen, ende gedueret also tot .xv. daghen toe, ene ghi sult die experiencie sien.

95. Om te weten ofter water in den most is.

Neemt een peere ende doetse in den most, ende is 't dat ghi siet dat die peere gaen mach totten bodem van dat vat, weet datter gheen water in een is, maer is 't datse bouen swempt, ghelooft datter water in is; dat selue moecht ghi oock met een ey proeuen.

96. Om een lijm te maken dat noch aen vier, noch aen water ontgaen1 en sal.

Neemt ongeblust calck ghestooten, ende gheweect in lysaetsmout, van die welcke versaminghe sult ghi een lijm maken, met dat welcke2; als ghi yet gelijmt sult hebben, stellet in de lommere te droogen, ende dan brenghet by het vier, ende ghi sult sien dattet also langhe dueren sal oft ijser ware.

97. Om eenen excellenten vernis van claer water te maken, den welcken ghi met dat pinceel ghebruycken moecht, ende het wort terstont drooghe, ende is welrieckene op papier, hout, tafereelen, oft elders anders op.

Eerst sult ghi nemen vijf vncen gebrande wijns, een vnce benium oft meesterwortel, gestooten tusschen twee papieren oft caerten, of in eenen mortier, maer dattet niet te cleyn en si.

 

Dan neemt een gelas, matelijcken groot, ende doet die een helft van dat voorscreuen water daerinne, te weten twee vncen ende een half, daerna doeter den benium in also grof gestooten, ende menghet wel met dat voors. water, ende dan latet eenen dach ende eenen haluen rusten, dan neemt dat selue water ende doeghet in een ander gelas, ende stoppet seer wel, ende op die reste van den benium, die in den bodem van dat eerste gelas blyuen sal, doeter die eerste van dat voors. water toe, ende doet als te voren, ende ghi sult sien dattet wel gaen sal, maer dat eerste water is beter dan dat tweede, waeromme ghi moghet v met dat eerste water behelpen in edelder dingen.

98. Om alle voghelen met der hant sonder ander instrumenten te vanghen.

Neemt galle van eenen ouden osse, met witten ellebore dats nieswortel, dan neemt hirs, oft ander graen, ende latet een weynich met dat voors. sieden, ende van sulcks sult ghi die vogelen t' eten geuen die ghi vangen wilt, zijt seker dat terstont nadat si van dat voors. voetsel ghegeten hebben, sullen si ter aerden vallen so dat si wel een vre doot sullen schijnen te sine, ende dan moechdijse met(t)er hant vanghen.

99. Om hinnen oft duyuen, ende alle ander vogelen metter hant te vanghen.

Neemt droessem van wijn, sap van cicuta, dats wilde fenijnighe petercelie, weectse te samen, daerna laetse met terwe weecken, oft met eenich ander graen, ende laet die voors. dingen eenen nacht staen, dan stroyet die terwe oft ander graen dat ghi geweect sult hebben, in die plaetse daer die vogelen zijn die ghi vanghen wilt, ende ghi sult sien nadat si van dat voorscreuen ghepict sullen hebben om te eten, sullen als doot vallen, ende dan moecht ghijse vanghen.

100. Om een aes te maken, dat die visschen den buyc onuersiens bouen op dat water om sal doen keeren.

Neemt coque van leuanten, ende na die grotte van elcke coque gepulueriseert, neemt also veel geraspte case ende tweemael soo veel meels, ende mengelet alle dese dingen t' samen, ende maecter deech af, van dat welcke ghi cleyne oft groote stucken nemen sult na den visch die ghi vangen wilt.

 

Werpt die voors. beetkens daer ghi weet dat visch is, ende ghi sult sien dat alle die daeraf eten, sullen versuft worden, ende sullen met den buyc opwaerts comen op dat water, als oft si doot waren.

 

Maer merct: is 't dat ghijse alsoo een vierendeel vander vren laet, so sullen si dat deech vertee-

ren, ende sullen wederomme tot haren eersten staet keeren, weet oock dat het deech versch gemaect moet zijn.

101. Een ander maniere.

Neemt cruyt van goutbloemen ende snijdet wel cleyne, dan worpet in 't water, in die plaetse daer die visschen meest verkeeren, ende ghi sult sien datse al bouen op dat water comen sullen als oft si beswijmt waren, dan moecht ghijse lichtelijcken met der hant vanghen.

102. Om te connen verwen oft colueren die manen ende steert van een peert, ghelijck als ghi wilt.

Neemt een cleyn potken ende settet aen 't vier met water, doeghet warmen totdat laew wort, doeter dan mee oft brisiliehout in, sulcx als ghi wilt.

 

Daerna neemt tartre, dat is droessem van wijn die gedroocht is, ende hangt aen die vaten, ende maect dat pertshaer nat, dan wrijuet met die voorscreuen wijnsteen gestooten, ende latet also eenen nacht, doeghet dan sieden met die voorscreuen verwe, tot dattet verwe genomen heeft sulck als v goet duncken sal.

103. Om harnas of ander instrumenten van oorloghe schoon te houden sonder roesten.

Neemt loot ende vijlet seer cleyne, doeghet in een vaetken met also veel olie van olijuen als genoech zijn sal dat loot te decken, latet also den tijt van negen dagen, dan smeert met sulcke olie dat harnas, sweerden, oft stocken van oorlogen, ende ghi sullet waer vinden.

104. Om terstont vier te maken.

Neemt een vnce van steen calaminaire, drie pont ongeblust calck, drie vncen swart peck, mengelet die met dat voors. calck, doeget al in eenen pot die alomme wel ghe(g)laest si, ende wel gestopt dat decsel, op datter

die lucht niet in comen en mach, ende set den pot also in een fornays van tarras oft anders, ende als dat tarras ghebacken zijn sal, dan trect den pot wt.

 

Ende weet dat het deech, met dat welcke ghi uwen pot stoppen sult, moet ghemaect zijn met crijt, oft ezelsmes. Dat ghedaen als bouen, trect v calamine wt, dan legtse te weeke in olie van bakelaer, den tijt van .xv. daghen, ende als ghi vanden seluen steen ghebruycken wilt om vier te hebben, maecten nat met v speecsel, ende ghi sult sien dat hy vier maecken sal, sulcks dat ghi aen den seluen v keerse ontsteken moecht.

 

Als ghi dat selue vier wt doen wilt, wringt den steen met die selue vochticheyt ende ghi sult sien dat hi blussen sal, maer wacht v wel die in1 vochtighe plaetsen te houden, want men moeten in een drooghe2 plaetse bewaren, ende dat is een seer schoon secreet.

105. Om een middel te vinden om een vrouwe kint te doen dragen, die gheen kint van haren man hebben en mach.

Neemt citroenen wel drooge, ende maecter meel af, het welcke ghy dan mengelen sult met dat sap van alsen, ende als 't al wel gemenghelt sal sijn, maecter pillen af. Ende dan, als die maenden3 van die vrouwen cesseren sullen, maect dat die vrouwe een van die voorscreuen pillen neme, ende wintse in een weynich sandael, het welcke met eenen langen draet gebonden si. Die selue pille sal die vrouwe in haer natuere steken, als si slapen gaen sal, ende salse daerinne laten totter middernacht, of meer, is 't datse mach, ende doe dat die tijt van drie nachten, maer datse veel doecken gereet hebbe om haer te drooghen, want si is seker datter groote corruptie wt comen sal.

Dat ghedaen, laet die vrouwe rusten, ende abstinere haer drie dagen, ende in den tijt van die selue rustinge, make haer seluen een bat van welrieckende cruyden, ende nut voor haer sake. Ende na datse wt dat voors. bat gecomen zijn sal, datse dan hebbe van de confectie die hier na volcht, ende doe die in een vers ey, ende suype dat in 't wedercomen van dat bat; dat gedaen, drinck een gelas goets wijns, dan gae wel werm te bedde, ende hebbe goet geselschap van haren man, voorwaer si sal beurucht worden.

 

Die confectie die men nemen moet met dat ey is citron ende melisse, oft confilie de greijn, oft moedercruyt, also veel van d' een als van d' ander, wel gepulueriseert, doeter een weynich muscate toe, ende gebruyckt dat ey, dats die bouen gheseyde confectie.

106. Om te weten of die vrouwe ontfanghen mach oft niet.

Neemt wilde malue oft witten homst, ende doeter de vrouwe drie daghen op pissen, alle daghe eens; is 't dat ghi siet dat die voorscreuen malue sterft, segt dat die vrouwe gheen kinderen hebben en mach, is 't dat se leuende blijft ende heel sonder vordorret te zijne, voorwaer die vrouwe mach kinderen hebben.

107. Om te weten hoeveel kinderen een vrouwe behoort te hebben, dat aen haer eerste kint siende.

Doet in der manieren dier nauolcht. Als die eerste creature van die vrouwe voort gebracht, ter werelt gecomen zijn sal, alsoo gheringhe1 als 't die vroevrouwe ontfangen hebben sal, besiet hoeveel knoopkens ghi sien sult aen 't peesken dat hem aen den nauel hanght, by den welcken het gheuoecht ende gheuest was, ende also veel knoopkens als ghi aen den darm siet, also veel kinderen sal die vrouwe hebben in die wercken doende.

Ende is 't dat ghi siet datter geen knopen en zijn, segt datser niet meer hebben en sal, ende dattet haer schult is, ende niet des mans.

 

Ende weet dat telcke reyse dat die vrouwe baert, mindert een knopken vanden voors. darm.

108. Om te weten hoeveel sonen dat een vrouwe hebben mach.

Neemt merck op1 dat eerste knapelijcke2 kint dat die vrouwe baren sal, ende also veel cleyn rinckskens oft hoopkens van haren, oft ooc die plaetse ende teykenen van die selue, als 't kint op 't hooft heeft, also veel knapelinge kinderen mach die voors. vrouwe hebben.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs