Band. Jaargang 13

[p. 420]

De Haven van Leopoldstad en haar Omgeving

MEN schreef 3 December 1881, toen voor de eerste maal een stoomschip op de Kongostroom, boven de stroomversnellingen van Leopoldstad, te water gelaten werd. Het was Stanley's ‘En Avant’. De schroef draaide enkele malen en het kleine vaartuig van dertien meter lang en zes P.K., werd stevig vastgemeerd aan een dikke boom aan de oever.

Aldus ontstond de haven van Leopoldstad: Centraal Afrika zou ontwaken uit een lange slaap.

Het jaar nadien werd een begin gemaakt met de aanpassing van de oever. Stilaan kreeg de haven gestalte. Aanlegsteigers werden gebouwd. In 1900 vertrok het eerste vrachtschip naar Stanleystad. De eerste kaaien, in 1925 gebouwd, hadden een lengte van 390 meter.

Wat sindsdien de haven van Leopoldstad wordt genoemd, bestaat in feite uit een menigte havens, kaaien en scheepstimmerwerven, verspreid over een lengte van vijftien kilometer en soms door tamelijk uitgestrekte en met groen begroeide ruimten van elkaar gescheiden, te beginnen vanaf de scheepstimmerwerf gelegen aan de helling van de Leopoldsberg waar ik in een roeiboot plaats neem om de stroom op te varen, tot het paaldorp der vissers nabij het Funa-eiland.

De kaaien langs

Stroomafwaarts begint de haven van de Kongolese hoofdstad met een scheepstimmerwerf, genesteld tussen de palmen van een stille baai, dicht bij het Mimosa- en het Apeneiland, beide omzoomd door het schuim der stroomversnellingen.

Dicht bij de verouderde doch bekoorlijke semaphoor gelegen, heeft deze werf met haar twee duizend zich langzaam haastende arbeiders, bewezen, dat men in Kongo even stevige vaartuigen kon bouwen als in Europa.

Van hier uit zijn sleepboten van 1.000 P.K., baggerschuiten en bargen van duizend Ton, de stroom opgevaren.

Jaarlijks wordt er een scheepsruimte van twee duizend Ton bijgebouwd, vijf duizend Ton in allerlei formaat worden er gemonteerd, zonder te spreken van de talrijke bargen die er worden hersteld.

[p. 421]

Op het uur van de avondwandeling stoppen de auto's langsheen de werf om aan de kinderen die grote vaartuigen in het droogdok te laten zien, - reusachtige rode vissen die weldra in het bruine water zullen neerdalen.

Eenmaal deze werf voorbij, herneemt de stroom zijn wild uitzicht; de plantengroei overmeestert opnieuw de grillige oevers over een lengte van drie tot vier kilometer.

Stroomopwaarts vertrekkend van de Galiema-baai, kuiert men langs de ‘Raketwandeling’ met haar weelderige, gerieflijke landgoederen.

Verder ontmoet men de punt van Kalina die naar Brazzaville wijst en een park met romantische standbeelden waar later de nieuwe residentie van de Gouverneur-Generaal zal worden opgericht.

Ten slotte ontwaart men de ene villa na de andere, weggedoken tussen bomen, die minder en minder talrijk worden naarmate men de voornaamste haveninstellingen nadert.

Torenhoog opgestapelde vaten duiden de ligging aan van een olieraffinaderij waarvan de inrichtingen vijf duizend kubieke meter palmnoten kunnen bergen en wier overdekte stapelplaatsen een oppervlakte hebben van 11.500 m2. Kranen en silo's tankwagens en locomotieven vormen de klassieke achtergrond.

De staatshaven

Na een stuk oever waarvan de weelderige plantengroei als het ware de kracht van Afrika trots de overrompeling door machines wil bewijzen, bereiken we thans de staatshaven, het economisch hart van Leopoldstad.

De meest verscheiden schepen, liggen er kiel naast kiel, langsheen de kaaien, in groepen van vier of vijf tegen elkaar aangedrukt, hun voorstevens neus aan neus, in een verwarring van masten waarboven de strakke en tevens ranke toppen der kranen uitsteken. Bargen en sleepboten, koerierboten met een reusachtige lading hout voor hun stoomketels: alle wachten ze heel gelaten, onder de blakende zon of de stortregen, op hun afreis.

De lengte der kaaien van deze staatshaven bedraagt 660 meter; weldra zullen ze langs weerszijden worden verlengd tot bij de dichtstbijgelegen inrichtingen, waarmede ze één onafgebroken aanlegplaats van twee kilometer zullen vormen.

Door het aangroeiend verkeer waren de 18.000 m2 stapelplaatsen te klein geworden en moesten er 12.000 m2 voorlopige opslagplaatsen aangelegd worden, in afwachting van de definitieve magazijnen waaronder verschillende met verdiepingen. Men voorziet in 1955 over een totaal van 78.000 m2 overdekte magazijnen te beschikken.

Dit omvangrijk programma zal voor zijn uitvoering veel tijd vergen, doch de haven zal dan aangepast zijn aan de economische behoeften der kolonie.

Vóór alles heeft men rekening moeten houden met het feit dat de stad zeer dicht bij de stroom is gebouwd, ten gevolge waarvan de haven zich niet

[p. 422]

in de diepte zal kunnen uitbreiden. Het ontworpen plan benuttigt tot het uiterste de betrekkelijke kleine ruimte waarover men kan beschikken. Een ingewikkeld programma van onderaardse en boven elkaar lopende wegen, van liften en zachtgleiende hellingen waardoor op de verdiepingen opgeslagen producten gemakkelijk opgeruimd zullen kunnen worden, werd ter studie genomen. Ook voorziet men de oprichting van een administratief gebouw, negen verdiepingen hoog en twee onder de grond, waarin alle bestuurlijke diensten van de Otraco zullen worden ondergebracht.

De uitvoering van dit groots programma zal van Leopoldstad de meest moderne en best toegeruste binnenhaven van gans Afrika maken.

Eensklaps wordt onze aandacht afgeleid van de haveninrichtingen waar Diesellocomotieven met snijdend gefluit eindeloos lange konvooien voorttrekken, naar een flottielje blanke scheepjes met de driekleur in top. Het zijn zij die tweemaal per uur van 's ochtends vroeg tot 's avonds, in twintig minuten tijd honderden Europeanen en Kongolezen naar Brazzaville overzetten.

Dichtbij de aanlegplaats, houdt de douanebeambte een wakend oog. Een luide klokslag, enkele lopende negers en het scheepje steekt van wal voor de vier kilometer lange overvaart naar de Franse oever.

Stroomopwaarts

Na de kleine rede der overzetbootjes, vrolijke afwisseling in het strenge geheel, zijn het, over verschillende kilometer, aan particulieren en maatschappijen toebehorende inrichtingen die we te zien krijgen. Meer los van de andere instellingen en gebruik makend van zijn ligging dichtbij de statie, is er allereerst een particuliere kaai van twee honderd tachtig meter lengte waarvan iedere duimbreedte tot het uiterst gebruikt is geworden.

Zoals overal elders, wordt ook hier de uitrusting voortdurend gemoderniseerd.

Onze weg langsheen de brede rivierboog voortzettend, ontmoeten we een reusachtige opslagplaats die voor de meeste auto's en motoren van de kolonie de nodige brandstof bevat. Hierop volgt er weer een grote scheepswerf, waar, met hun rompen in de lucht, schepen en bargen liggen te rusten, als vissen die men in de stroom heeft gevangen en op zijn oevers in de zon te drogen heeft gelegd. Men werkt er aan de uitbreiding der werven en binnen korte tijd zullen zeven en twintig schepen er tegelijk kunnen worden gekalfaat.

Verder zijn er nog langsheen de oever verschillende ondernemingen zoals een olieraffinaderij, een leerlooierij, een meelfabriek en vele andere van kleiner of groter belang, gevestigd. Hier en daar zien we ook hoe, om de vloed van het water die vijf meter bedraagt, te neutraliseren, en tevens om plaatsruimte te winnen, een soort van traliewerk werd aangebracht om de aanslibbingen te behouden.

[p. 423]

Een drijvende school en een paaldorp

We komen nu spoeding aan een langwerpig eiland dat, liggend langsheen de oever, aan het water nog een enge doortocht laat. In de kleine bocht van de stroom, beschut door de schaduw van een flinke apenbroodboom, te midden van lange waterplanten, liggen er prauwen te rusten. Het is een kleine Kongolese vissershaven. Verschillende vissers zijn uitgevaren en hun broze vaartuigen tekenen zich af tegen de horizon waar ze hun netten hebben uitgeworpen.

In deze enge doortocht tussen eiland en oever schijnt een koerierboot, drie verdiepingen hoog, te zijn verdwaald. Het is de ‘Kigoma’.

Nadat hij met zijn zware peddelrad een kwarteeuw lang het bruine water van de stroom, tussen de hoofdstad en Stanleystad, doorploegd had, is de s/w Kigoma met pensioen gegaan; een werkzaam pensioen vermits hij het schoolschip werd van de Office d'Exploitation des Transports Coloniaux (O.T.R.A.C.O.).

Tot vóór kort nog weefde men rond deze oude koerierboot de legende volgende dewelke hij in vroegere tijden zou gevaren hebben op de Meschacebe, wier golven zo bezongen werden door graaf de Chateaubriand.

Evenmin als de beroemde schrijver, voer de Kigoma op de Mississipi. Weliswaar werd het schip gebouwd op een werf van Pittsburg, langs de Ohio.

Sinds 1948 werd de Kigoma dus op invaliditeit gesteld: de machines werden afgetakeld, het grote rad weggenomen en het geraamte tot school ingericht: het gelijkvloers (als men het zo noemen mag) werd omgebouwd tot werkplaatsen en slaaplokalen voor de leerlingen-mecaniciens; de hutten van de eerste verdieping doen dienst als woning voor de leerling-bootsmannen en -piloten en eveneens voor de monitoren; op de tweede verdieping twee schoollokalen en een keuken. De kapitein, bevelhebber van de school, bewoont de bovenbrug, waar zich de oude stuurpost bevindt.

De candidaat-matrozen komen uit alle windstreken. Vele Kongolezen hebben de roepstem van de stroom gehoord; maar dat is niet voldoende. Om toegelaten te worden tot deze drijvende school, worden niet alleen een getuigschrift van lagere studiën en achtien maanden vaart op een schip van de Otraco gevergd, maar men moet bovendien nog in de ingangsproef slagen. Slechts na al deze voorwaarden vervuld te hebben, mogen de candidaten de witte muts opzetten en het blauwe pak met brede gestreepte kraag aantrekken. Als doorwinterde zeeman, weet de commandant van de school maar al te goed dat men de vaarkunst niet aan wal leert. En daarom moeten de leerlingen vooraf lange maanden op de stroom en de rivieren kruisen, om zich zodoende te wennen aan de wisselvalligheden van het varen, dat dikwijls nog gevaarlijk blijft ondanks de hulp van nauw-opgezette kaarten en de bakening.

Sommige rivieren, zoals de Kasaï, zijn verraderlijk. Van maand tot maand komen de zandbanken op en verdwijnen weer als koraaleilanden. Slechts een lange ervaring vermag het deze te omzeilen.

[p. 424]

Na maanden praktijk, zetten de jonge matrozen zich op de banken van de ‘Kigoma’ neer. Zij leren er de wetgeving betreffende het varen, kaartlezen, de betekenis van de geheimzinnige tekens der bakening, de wegcode, het stouwen en het ijken, kortom alwat een volmaakte matroos moet kennen.

Zo verlopen zes maanden; dan verschijnen de leerlingen voor de Inspectie van de Vaartdiensten voor een officieel examen dat hen het vaarbrevet voor aken onder de 450 T. zal doen toekennen.

Na andermaal een jaar op het water, komen de candidaat-bootsmannen terug naar de school, om zich voor te bereiden op een nieuwe proef, waardoor hen aken van alle tonages zullen worden toevertrouwd.

Later tenslotte, ontvangen de meest bekwame bootslui, na een laatste examen, het piloot-brevet. Voortaan mogen zij zelfs vaartuigen met mechanische aandrijving besturen.

De school vormt eveneens kongolese mekaniekers, die zich thuis zullen voelen in stoommachines en Diesel-motoren. Men leert hen het materiaal kontroleren, onderhouden en herstellen. Hun taak is niet minder nuttig, dan die der piloten.

Sommige kapiteins uit de honderden bootsmannen en piloten, die de school verlieten sinds haar stichting, hebben zich onderscheiden en ‘enige meester aan boord naast God’ voeren zij het bevel over slepers van 400 en 500 T. Samen zijn zij, bootslui, piloten en mekaniekers, verantwoordelijk voor tientallen schepen, die ettelijke duizenden tonnen en een indrukwekkend bedrag millioenen franks vertegenwoordigen.

Twee meeuwen scheren ons in trage vlucht voorbij. Het zijn de enige vogels die we op gans onze wandeling hebben gezien. Ze verkennen het water tot bij de disparate vloot van de Yacht Club, bestaande uit soms eigenaardige scheepjes en gaande van de geëvolueerde prauw voorzien van een motor, tot het bevallige en gerieflijke yacht. Daarna volgt er nog een paaldorp, een schilderachtig hoekje met enkel hutten op boomtronken en bamboestammen gebouwd. Onder de hutten golven in licht geklots tegen het water, de vissersprauwen heen en weer.

En zo men de stroom nog een twintig kilometer verder zou opvaren, zou men Kimpoko bereiken. Men denkt er aan daar een voorhaven op te richten om Leopoldstad te ontlasten.

Het wordt echter tijd om terug te keren. Ons bootje, door een Kongolese matroos bestuurd, maakt een draaiende beweging. Nauwelijks het enge rak uitgevaren, tekent het een brede boog in het midden van de stroom die de Kongolese hoofdstad als 't ware heeft gebaard.

Etienne Ugeux

[p. t.o. 424]

Het Schoolschip ‘Kigoma’.

Practisch onderricht aan boord van het Schoolschip ‘Kigoma’.

[p. t.o. 425]

Als grote vogels scheren z'over 't nat...

Ook ik wil eensdaags varen gaan...
Uit: ‘Eeuwige Schelde’.