Band. Jaargang 13

[p. 339]

Koloniale literatuur
Bwana Moto-Moto

IN de reeks der Posthoorn-Boeken, uitgegeven door ‘Het Spectrum’ (Utrecht-Antwerpen) verscheen onlangs ‘Meester van het Vuur’, de tweede druk van ‘De Roverbisschop’, van de Nederlandse auteur Harry Vencken.

Harry Vencken (1905-1953), de te jong gestorven priesterschrijver, verenigde in zijn persoon de hang naar het avontuurlijke, en de drang naar God, die zich in zijn schepping openbaart en verbergt. In het missionarisleven meende hij voor beide een vervulling te vinden. Als Witte Pater doorkruiste hij Centraal-Afrika; met gretigheid zoog hij de overdadige leefkracht van de tropen in en onderwierp hij zich later aan de tucht der woestijn. Begaafd met het verlangen en het vermogen om wat hij gezien had opnieuw in woorden gestalte te geven, schreef hij in reisboeken en romans zijn indrukken neer over de natuur en de mensen van Afrika, over het werk van zijn broeders, de missionarissen.

Voor de lezers van ‘Band’ werd in het November-nummer van 1953 de woestijnroman ‘De Rode Minaret’ besproken. Vermelden wij verder ‘De martelende Brand’, ‘Sahara, Land van Angst en Dorst’ en de reisreportage ‘Tussen Oerwouden en Vulkanen’.

‘Meester van het Vuur’ is de geromanceerde biografie van Mgr Dupont, een fascinerende persoonlijkheid die vanzelfsprekend een grote aantrekkingskracht op Harry Vencken moest uitoefenen. Immers Mgr Dupont was Witte Pater, missionaris in Centraal-Afrika, en uiteindelijk verbleef hij in de oude bisschoppelijke stad Thibar in Tunesië. Aanknopingspunten ontbraken dus niet...

Wij ontlenen de hierna volgende biografische gegevens over Mgr Dupont aan de ‘Belgische Koloniale Biografie’ uitgegeven door het Koninklijk Belgisch Instituut (deel III, blz. 276).

Joseph Dupont zag het levenslicht op de ‘ferme de la Paillerie’ te Gesté in Vendée op 23 Juli 1850. In 1879 onderbreekt hij zijn studies aan het klein seminarie te Beaupréau om zijn krijgsplicht tegenover zijn land te vervullen. Hij neemt ook deel, als vrijwilliger, aan het onderdrukken van de Commune. Na zijn baccalaureaat gaat hij in 1874 naar het groot seminarie te Angers.

[p. 340]

Hij verzoekt zijn bisschop, Mgr Freppel, om de gunst zich in het missiekorps van Kardinaal Lavigerie aan de evangelisering van de zwarten te mogen toewijden. De bisschop vraagt hem echter geduld te oefenen en eerst na zijn priesterwijding in 1878 verkrijgt hij zijn ‘exeat’.

Na een stage te Algiers, waar hij een tijd lang wetenschappen doceert aan het Collège Saint-Louis de Carthage, wordt hij eindelijk, in April 1885, voor de Evenaar aangeduid. Samen met Paters Merlon en Schynse verlaat hij op 22 Juni 1885 Le Havre en, via Southampton en Lissabon, bereiken de drie missionarissen Banana in de voormiddag van 27 Juli 1885. De 28ste varen zij met de ‘Héron’ naar Boma en 's anderendaags worden zij bij Vivi aan wal gezet. Te Vivi worden zij ontvangen door Majoor Parminter die er echter niet in slaagt hen voor de tocht naar de streken voorbij de Pool waar zij hun apostolaat willen aanvatten een karavaan dragers te bezorgen. Na veel over en weer geloop dat hen zelfs tot in Loanda brengt slagen zij er eindelijk in de nodige dragers bijeen te krijgen. Zij vertrekken op 23 October om na een moeizame tocht de Pool te bereiken op 17 Februari 1886.

Na een ontmoeting met von Wissman reizen zij naar Kwamouth en bereiken uiteindelijk de lichtglooiende en beboste heuvel van Bungana, op de rechteroever van de Kasaï, waar zij hun tent opslaan op 12 October 1886. Het was de bedoeling van Bungana het centrum te maken van het eerste apostolisch vicariaat van West-Kongo. Pater Dupont dacht er dan ook aan, toen hij nog maar pas bij de Bayanzi aangekomen was, tevens met de Bangala contact te nemen. Een geschil tussen de Kardinaal, apostolisch afgevaardigde in Afrika, en de Paters van de H. Geest stuurde deze plannen echter in de war: de Paus stelde een nieuwe afbakening van de kerkelijke jurisdicties in Afrika voor en op 6 Maart 1887 kreeg Pater Dupont, door tussenkomst van Mgr Augouard, bevel Bungana te ontruimen.

Op 17 Maart gaf Pater Dupont zijn stichting aan Mgr Augouard over. Op 11 Mei 1888 vestigde de Congregatie voor de Voortplanting des Geloofs het principe dat voortaan de Kongolese missies aan Belgische missieverenigingen zouden toevertrouwd worden: de Paters van de H. Geest verlieten op hun beurt de heuvel van Bungana die door de Paters van Scheut Berghe-Sainte-Marie herdoopt werd.

De missionering in Kongo verloor meteen een bezieler van formaat. Voortaan zou Nyassaland het werkterrein worden van deze uitzonderlijke persoonlijkheid, die zich volledig wist in te leven in de mentaliteit van de negers, die verteerd werd door een vurig en werkdadig geloof dat hem aldra een bijnaam zou bezorgen: Bwana Moto Moto, Meester van het Vuur.

Na een vierjarig verblijf in de Apostolische School te Saint-Laurent d'Olt (Aveyron) werd Pater Dupont immers aan het hoofd gesteld van de tiende karavaan Witte Paters die naar de oostkust van Afrika trok. In deze karavaan bevond zich de toekomstige apostolische vicaris van Hoog-Kongo en de eerste Belgische bisschop in Kongo, Mgr Victor Roelens. Uit Marseille

[p. 341]

vertrokken op 12 Juni 1891, bereiken de missionarissen Zanzibar op 30 Juni. Te Bagamoyo worden zij opnieuw opgehouden door het gebrek aan dragers; tenslotte komen ze toch, op 16 November, te Tabora aan, wachten er twee maand op zoekgeraakt reisgoed, vertrekken op 21 Januari 1892 naar het Tanganyika-meer en bereiken op 14 Februari Karema. Hier steken de zeven missionarissen die voor het Belgisch vicariaat bestemd waren het meer over en stelt Pater Dupont zich ter beschikking van Mgr Lechaptois, apostolisch vicaris voor Brits Tanganyika.

Thans begint het epos dat de grondslag van de roman van Harry Vencken geworden is. Na een verblijf te Karema, sticht Pater Dupont in 1894 de missie van Ufipa. In 1895 wordt hij aan het hoofd gesteld van de missie van Nyassa en bezoekt hij Ubemba. Hij slaagt er in het vertrouwen van de beruchte Babemba-rovers te winnen. Rover met de rovers, krijgt hij het gedaan om door de Mwamba van Ituna, Mabanga Kipoya, tot erfgenaam aangeduid te worden. In 1896 wordt de missie van Nyassa tot vicariaat verheven, met Pater Dupont aan het hoofd. In Februari 1897 wordt hij apostolisch vicaris benoemd en op 15 Augustus te Kayambi door Mgr Lechaptois tot bisschop van Thibar gewijd.

Op 24 October 1898 valt de kroon van Mwamba Mabanga hem ten deel. Hij neemt ze aan, met inachtname van het gewoonterecht waaruit hij echter barbaarse brutaliteiten tracht te weren. Hij is dus tevens rovershoofdman en bisschop! Ondertussen onderhandelt hij met de Britse overheid en stelt hij het gebied onder haar bescherming. Op 26 October draagt hij met de goedkeuring van de hoofden van Ituna de kroon over aan de mubemba Kanyanta.

Op 16 October 1899 keert Mgr Dupont om gezondheidsredenen naar Frankrijk terug, zoekt tevergeefs zijn genezing in de kuurwateren van zijn land en biedt tenslotte zijn ontslag aan, dat echter afgewezen wordt. Op 30 April 1904 is hij in zijn vicariaat terug en zal er zijn werk voortzetten tot 18 October 1910. Op 5 September 1911 verlaat hij voorgoed Nyassa.

Mgr Dupont vestigt zich eerst in het seminarie van Binson (Marne) en van 1914 tot 1917 is hij pastoor in zijn geboortedorp Gesté. Na de wapenstilstand trekt hij zich terug op het Tunesische landbouwgoed Tibar, dat door zijn confraters uitgebaat wordt te midden der puinen van de oude noordafrikaanse bisschoppelijke stad waarvan hij titularis is. Hij tuiniert er rustig tot zijn dood, op 19 Maart 1930.

Uit dit bewogen en rijkgeschakeerde leven heeft Harry Vencken een episode gelicht: het verblijf bij de Babemba en de kroning tot opperhoofd van de beruchte roverstam, waardoor hij tevens de Babemba weet te behoeden voor de ‘rode verschrikking’, de vreselijke afslachting die de klan der krokodillen, de Beni Nganda, die de dynastie van het land vormt, volgens

[p. 342]

aloude gebruiken moet aanrichten als de koning zonder wettige opvolger sterft. Hiervoor wordt het volk aansprakelijk gesteld en alle leden van de klan der krokodillen hebben het recht en de plicht om de overledene te wreken.

Aan deze episode, die reeds op zichzelf vol actie steekt, heeft Harry Vencken nog kleur en ontroering toegevoegd door er het verhaal in te verweven van het hartstochtelijk negerinnetje Ambuï dat in de waan verkeert dat Pater Dupont haar verloofde gedood heeft en hem tracht te wreken tot zij hare vergissing beseft en om het leven komt terwijl zij Bwana Moto Moto bijstaat om het uitbarsten van de ‘rode verschrikking’ tegen te houden.

Met handige toetsen weet Harry Vencken ook het decor te schilderen waarin zich het gebeuren afspeelt: het weidse Afrikaanse landschap, de inlandse gebruiken, de jachtpartijen, de palabers. Als men op deze boeiende roman iets kan aanmerken dan is het dit: dat hij te bont en te overdadig is, dat hij niet zuiver genoeg van lijn is, dat de hoofdfiguur door de wemeling der details overwoekerd wordt.

‘Meester van het Vuur’ heeft met het doorsnee missieverhaal geen uitstaans en betekent een nieuwe aanwinst voor onze koloniale letteren.

René Putte