Band. Jaargang 13

[p. 269]

Ik zag de Schepping van ‘Don Bosco’ door beeldhouwer Johan De Maegt

HET was mij ter ore gekomen dat de Paters Salezianen aan beeldhouwer De Maegt opdracht gegeven hadden een borstbeeld te maken van hun heilige stichter: Don Bosco.

Algemeen is het gekend dat de doeken van De Maegt, spijts het stelselmatig doodzwijgen van hun schepper, meer en meer gegeerd worden, omdat ze de uitstraling zijn van het harmonisch geheel: technische vaardigheid en oprecht kunstgevoel.

Als beeldhouwer is De Maegt in zijn tweede vaderland een, zo mogelijk, nog meer genegeerde figuur dan als kunstschilder. Want tientallen en tientallen getuigenissen van de hand van erkende kunstcritici, die vol lof schreven over zijn tentoonstellingen in België en het buitenland, hebben vruchteloos getracht deze meester in de beeldhouwkunst uit de Belgisch-Kongolese vergetelhoek te halen.

En toch is De Maegt een grootmeester in de beeldhouwkunst. Want een man die een klomp klei onder zijn knedende, duwende, wrijvende handen leven inblaast zoals hij dit deed in zijn monument aan de pioniers dat te Jadotstad prijkt, zulk een man heeft duidelijke taal gesproken voor hen die horen, voelen en zien willen, omdat hun hart, hun ziel, hun verstand, hen tot luisteren, aanvoelen en bekijken dwingt.

Ik zal er mij toe beperken hier slechts een uit de legio korreltjes wierook te laten vallen die niet vooringenomene kunstliefhebbers voor het wierookvat van De Maegt bestemden; het betreft het getuigenis van Commandant Henri Delvaux, ereburger van Elisabethstad, die textueel het volgende schreef:

‘Henri Delvaux prie le Maître Sculpteur De Maegt d'agréer ses très vives félicitations pour le magnifique monument aux pionniers qu'il a créé. Votre oeuvre restera à jamais comme une inoubliable leçon pour la jeunesse et les générations à venir. Bravo Maître.’

Die onvergetelijke les heeft beeldhouwer De Maegt ingeleid of herhaald in andere oeuvres van zijn schepping: Jaloersheid, Overgave, Nijldochter, Herinnering, Smart, Denker, Moeder, Ontluiking, Moeder Afrika, Muze der Comedia, en tientallen andere waaronder zijn Caïn, één brok spier en pees, in levensgrootte, met harde hatende blik in een vertrokken wezen, de moordende knoet op een hoogte die niet verraden wil of hij reeds doodslag pleegde of de genadeklop nog moet bliksemen; met de andere hand reeds op het

[p. 270]

hart in ontkennende beweging van broedermoord terwijl nochtans een been in deinzende houding zijn leugen verraadt...

Doeken, boetseer- en beeldhouwwerken verraden in Johan De Maegt een fijnbesnaarde kunstenaar met vlijmscherpe blik die de ware innerlijkheid der wezens en der dingen van onder hun schijn uitpeuterend ontleedt om ze vast te leggen in een oeuvre dat niet door hem getekend hoeft te zijn om zijn naam te dragen.

Graag aanvaardde ik dan ook zijn uitnodiging een kijk te nemen op zijn atelier terwijl hij zou werken aan ‘zijn’ Don Bosco.

Ik kwam en ik zag maar het was De Maegt die de vormloosheid van een klomp klei overwon in ‘zijn’ atelier.

Hoe ‘zijn’ werkplaats er uit ziet zal een oningewijde niet kunnen vermoeden als hij in het college der Paters Salezianen te Elisabethstad in bewondering zal staan voor het jongste beeldhouwwerk van De Maegt: ‘zijn’ Don Bosco.

Zulk een brok leven kan slechts ontvangen worden, groeien en tot voltooing komen in een atelier dat baadt in licht en ruimte; licht om op het beeld een levensuitstraling te toveren en ruimte om van op afstand een beter oordeel te kunnen vellen dat eventueel ‘bijwerken’ vergemakkelijkt... Doch omwille van door omstandigheden opgelegde beperkingen bestaat een luchtige, verlichte en ruime werkplaats slechts in het rechtmatig verlangen van De Maegt die al deze vereisten vervangen moest door lapmiddelen in een slaapvertrek van drie meter op vijf, waarin het licht binnenvalt door een niet al te groot raam waaronder het bed van de zoon van de kunstenaar staat, ledikant waarnevens aan het hoofdeinde een schraagblok de Don Bosco in wording torst. Op een halve meter ter hoogte van het voeteinde van het bed stond een tafel waarop schildergerei dooreengerommeld lag; een kleine meter links van Don Bosco in wording een grote kuip klei met als vis-à-vis, op anderhalve meter, een voetstuk waarop een door natte doeken omzwachtelde brok klei de laatste hand verwachtte om als een lief kinderkopje te voorschijn te komen. Een paar stappen van de kleikuip verwijderd een tafel waarop een grote aarden kruik, een witte kool, een bord met tomaten en ajuinen... levend protest, als ik mij zo uitdrukken mag, dat De Maegt zijn inspiratie voor ‘stillevens’ put uit postkaarten en prentjes... wanneer men schimpt en spot drijft met het talent van een kunstenaar kan een dikke leugen goed van pas komen om diens talent, als het dan toch niet kan doodgezwegen worden, te minimaliseren tot het vergroten van prentjes uit een kinderboek.

Dit was het atelier waar De Maegt zijn Don Bosco het leven gaf... En het licht, het tweede noodzakelijk iets voor degelijke creatie?... Och kom, laat ons liever over die sterke neonlamp zwijgen noch gewagen over een verrekijker die men averechts voor de ogen moest plaatsen om het effect van afstand te bereiken in een plaats waar men geen paar passen zetten kon zonder te struikelen of tegen iets aan te stoten... Met zulke lapmiddelen moet De Maegt het momenteel stellen om het kunstminnende volk een brok

[p. 271]

gezond geestelijk voedsel te brengen terwijl would-be artisten in ruimte, lucht en licht baden om karikaturen van kunst voort te brengen waarmee ze het hedendaags snob-publiek overrompelen.

Op een Zaterdagnamiddag om kwart over twee stond De Maegt voor zijn kuip klei; om vijf uur stond ik voor zijn Don Bosco...

Intussen zat ik sprakeloos op het voeteneinde van het bed, mijn ogen volle kost gevend. Voor mij lag een boek met de levensbeschrijving van Don Bosco, de band versierd met een der laatste photo's van de grote heilige. Van tijd tot tijd wierp ik een blik op deze photo terwijl De Maegt haar doodweg negeerde.

Die stond over de kuip klei gebogen, mengelde, kneedde, rechtte zich, gooide een klomp klei op het schraagblok, duwde, hamerde met een houten hamer, duwde, gleed, wreef, haalde uit, zwikte bij, vlamde links, peuterde rechts, sloeg langs onder, draaide klei in wilde haarbos... drie uren aan één stuk, zonder spreken, nu en dan slechts bij een kneedgreep en handdraai luidop denkend... of was het spreken met ‘zijn’ Don Bosco? Ja, dàt was het want plots zong het in de stem van De Maegt:

Zo zie ik u, Don Bosco, de pionier van de eeuwige jeugd, met een arendsblik die de toekomst doorboort, de tijden afwegend die hard en strijdvol zullen zijn doch waarvan gij alle rijzende moeilijkheden in het niet duwt met uw vooruitstekende wilskrachtige kin, niet een kin gehaakt aan opeengeperste tanden die medogenloze koppigheid verraden, doch met de doordrijvende verbetenheid van de dienaar Gods, dus, de drager van een liefdeboodschap die geen haat kent dan deze voor de zonde doch met een oneindige liefde voor de zondaars, voor ouders die hun plichten of verzuimen door armoe, of verzuipen in drank, genotzucht en onverschilligheid... Zie de trek om zijn mond die een monkellach tovert over zijn strakke wezen; hij glimlacht, mijn Don Bosco omdat hij zich de dienaar weet van de Meester der toekomst, van de kindervriend, van Hem Die zei: ‘laat de kleinen tot mij komen’; hetgeen Don Bosco aanzette de jeugd, dus de toekomst voor Christus te winnen want mét de jeugd is de toekomst aan de moederkerk van Rome...

Hebt ge het leven van Don Bosco gelezen, Johan?

Nee, en ook niet nodig want ik heb zijn werk gezien en dàt ziende heb ik tot mezelf gezegd: Zo moet Don Bosco geweest zijn, zo en niet anders. zoniet hadde hij zulks niet tot stand kunnen brengen... Nu staat hij daar zoals ik hem zag, hem voelde terwijl ik hem daareven in gedachten mijn leven vertelde. Ik zag hem terwijl hij luisterend met zijn ogen mijn ziel doorploegde, met zijn monkellach het laatste ijs der geslotenheid in mij smelten deed en zo, zo heb ik hem geboetseerd, zonder een ogenblik vertwijfeling, zonder één stonde nadenken; ik heb slechts mijn handen gedwongen in en door de klei te vertolken hoe ik Don Bosco voelde, hoorde en zag. Wat denkt ge van die kop lijk hij daar staat? O, geef geen antwoord, ik vraag het u niet. Ik zal het evenmin aan andere kunstenaars vragen. Nooit heb ik hen bezocht, nooit rondgelopen in de maatschappij, bedelend om sympathie voor mijn werk... alhoewel...

[p. 272]

De Maegt zweeg terwijl zijn ogen vochtig werden...

Alhoewel Johan?

...alhoewel de mensen niet verdienen dat ik voor hen werk. Waarom zwijgen ze mij hier dood. Ik zeg ‘hier’ want rechtvaardigheidshalve mag ik niet veralgemenen. In Jadotstad waarderen ze mijn werk, begrijpen ze mijn kunst en zijn ze mij dankbaar. Daar werd ik als kunstenaar ontvangen en zo ben ik er ook vertrokken mijn monument aan de pioniers achterlatend als symbool van hetgeen De Maegt bij machte is te verwezenlijken als men hem kalm laat werken in de gerustheid die de zekerheid voor de dag van morgen biedt. Ik zou...

Een der beide deuren van het vertrek werd geopend en vijf paters Salezianen verschenen in de deuropening. Beter gezegd: één bleef in de deuropening staan, als van de hand Gods geslagen terwijl vier paar ogen over zijn schouders gluurden naar het voorwerp dat die subiete halte had veroorzaakt... Vijf paar ogen zagen, keken, tuurden, glansden van voldoening. Duurde dit een minuut of minuten lang?... In de blik van hun ogen zag ik het beeld van Don Bosco dat hen zo aantrok dat de paters, alle vijf, plots tot op een meter van het borstbeeld stonden doch zich van de omgeving niet bewust waren, niemand groetten, maar stonden, zagen, keken, tuurden met ogen die niets wezenlijks meer opnamen tot even onverwacht de synthese van hun denkende bewondering vertolkt werd door de eerst binnengetreden pater.

Nu begrijp ik de uitroep van Michel Angelo voor zijn Mozes ‘maar spreek dan toch’, want ik kan niet uitleggen hoe het komt dat deze Don Bosco ons geen goeden dag wenste bij ons binnentreden. Ik wist dat ‘onze’ Don Bosco een volbloed mens was en een heilige, een jeugdmenner die millioenen zielen in lichtelaaie kon zetten... Ik dacht dat ik onze Stichter kende... Nu pas ‘zie’ ik hem. Ik zie hem klaarder en heerlijker dan te Rome, waar naar ieders mening het meest expressieve borstbeeld van onze vader staat... dit niet medegerekend, want dit, dit spant de kroon... Als men dit beeld ziet wil men méér weten van hem en over hem. Dit beeld hoeft niet te spreken om ons te zeggen met meer moed, edelmoediger en blijmoediger dan voorheen zijn strijd voort te strijden. Neen Don Bosco, ‘onze’ Don Bosco, is niet dood...

De kunstenaar Johan De Maegt evenmin.

Het borstbeeld van Don Bosco is het jongste maar, laat ons hopen, verre van het laatste meesterwerk van onze Johan De Maegt.

Joz. Swolfs.

[p. t.o. 272]

Don Bosco Johan De Maegt

[p. t.o. 273]

Monument der Pioniers - Jadotstad Johan De Maegt