Band. Jaargang 13

[p. 144]

Weemoedige ziel der Kempen op het doek
Kunstschilder Albert Van Dijck

ER zijn kunstenaars die met voorliefde in de eenzaamheid blijven werken, omdat het geloof in hun arbeid de enige pool is waarop zij gans hun leven willen richten. De perioden dat zij schijnbaar in een vollediger contact met hun vrienden en bewonderaars staan, verhinderen niets aan het feit dat zij diep in zich zelf afgezonderden blijven. Men mag dit zich isoleren niet verwarren met een hooghartige afzondering, maar het is logisch dat elke kunstenaar het hem best geschikte klimaat om te scheppen, niet prijsgeeft. Persoonlijk kwamen wij nooit in aanraking met kunstschilder Albert Van Dijck, al voerden wij een paar malen een briefwisseling over bepaalde zaken, maar dezen die aan de kunstenaar werden voorgesteld, hebben wel eens ten onrechte gedacht met een hooghartig en stug man in aanraking te zijn gekomen. Nochtans pleit de grote vertedering in het ganse oeuvre van Albert Van Dijck voor het tegenovergestelde, terwijl zijn talrijke vrienden zich uitlaten over een oprecht en trouw kameraad, die scherts en luim best kon velen.

Maar Albert Van Dijck heeft zich tijdens zijn leven, ondanks het succes dat zijn schilderkunst mocht kennen, met voorliefde in de rust van zijn atelier midden de Antwerpse Kempen terug getrokken. Volgden de schilderijen, tekeningen en grafiek van A. Van Dijck een ruim spoor doorheen de talrijke tentoonstellingen in binnen- en buitenland, werd zijn werk opgenomen in verschillende musea en grote collecties, de kunstenaar zelf bleek slechts een gastvrij gastheer te zijn voor trouwe vrienden, die hem in het kleine huisje te Schilde kwamen opzoeken.

Deze Kempische artist heeft zich des te meer open gesteld voor de schoonheid van het land, de adel van de boer en de ongerepte tederheid van het buitenkind. Met de verdroomde visie van de gevoelvolle moderator, heeft hij deze thema's geheel zijn te kortstondig leven, met ernst blijven uitbeelden. Meer en meer heeft hij de kern van het leven weten te benaderen, terwijl de innigheid van zijn kunst ons dichter bij de weemoedige ziel der Kempen brengt.

Het is een vreugdevolle ontdekking wanneer men ondervindt dat het nagelaten werk van een kunstenaar aan zorgzame handen werd toevertrouwd. Kunstschilder Albert Van Dijck leeft als het ware geheel verder door de zorgen van zijn zuster en haar echtgenoot, de h. en Mw. Box. In het ruime huis te Antwerpen waar in het voorjaar van 1951 ook de plechtige uitvaart

[p. t.o. 144]

Jong meisje (tekening)
Albert Van Dijck

[p. t.o. 145]

Kempisch Landschap (Museum Luik).
Albert Van Dijck.

Gusta met Strohoed (Verzameling Prof. A.H. Cornette).
Albert Van Dijck

[p. 145]

plaats had, vindt men met een grote piëteit en liefde de nagedachtenis van de kunstschilder op een bijzondere wijze geëerd. Werden de grote woonkamers tot een waar A. Van Dijck-museum herschapen op de bovenverdieping zou men verwachten de kunstenaar zelf nog aan de arbeid te vinden. Geheel zijn atelier en woonplaats met de oude boerenmeubelen uit het huisje te Schilde, werden hier op de eigen manier terug ingericht. Het palet van de schilder ligt er naast een onafgewerkt doek, dat op de ezel stond toen de dood hem heeft getroffen. De zuster van de overledene waart hier menigvuldig rond en dank zij haar onverdroten ijver komen de zeldzaam mooie tekeningen, die zo verspreid lagen, terug volledig tot hun recht. Wie het voorrecht geniet, en men moet maar even van zijn waardering voor het werk van Albert Van Dijck blijk geven, deze woning te betreden, komt als het ware persoonlijk in contact met de ziel van een waarachtig kunstenaar, die tijdens zijn leven met al de ernst hem eigen gestreefd heeft naar de gave ontplooiing van zijn talent.

Als zoon van een eenvoudige smid uit Turnhout, werd Albert Van Dijck op 25 Mei 1902 geboren. Na het behalen van zijn diploma van Middelbaar Onderwijs, trok de knaap op avontuur naar de Scheldestad, waar hij een stil en ijverig leerling werd aan de Academie voor Schone Kunsten. Achteraf voltooide hij zijn studies aan het Hoger Instituut, en tijdens deze leerjaren verwierf hij o.a. de prijzen ‘De Keyzer’ en ‘Van Lerius’ voor de schilderkunst. De studietijd op de werkplaats van Isidoor Opsomer voor figuurschilderen, deed onmiddellijk vermoeden dat Albert Van Dijck een grote voorliefde voor de mens zou gestand blijven. Later zou Van Dijck benoemd worden als leraar aan het Hoger Instituut voor de leergangen van tekenen.

Maar voor het scheppen van zijn werk, voelde de schilder een noodzaak om in een rustige omgeving te zitten. Tijdens zijn verblijf in Antwerpen behoorde hij tot een der goede vrienden van Emmanuel De Bom, wiens boek ‘Psychologie van de Antwerpenaar’, door hem geïllustreerd werd, doch zou de schilder zich terug trekken te Kasterlee, waar hij zijn eerste inspanningen naar zelfstandigheid begon. Dat zijn werk belangstelling kon verwerven, bleek reeds onmiddellijk na de eerste tentoonstelling waaraan A. Van Dijck deelnam, namelijk aan het salon van ‘Antwerpse Schilders’ in de zaal Giroux te Brussel, in het jaar 1929. Zijn eerste individuele expositie werd geopend in 1933 in het Koninklijk Kunstverbond te Antwerpen, terwijl een laatste retrospectieve in 1953 in het Stedelijk Kunstsalon mogelijk werd gemaakt door de zuster van de kunstenaar. Albert Van Dijck ontving in 1932 de Rubensprijs en in 1939 de Oleffe-prijs.

Sinds 1930 had hij een stil hoekje te Schilde aangekocht en er zijn bescheiden woning laten oprichten. Van het ogenblik dat de kunstenaar zich te Schilde vestigt, gaat hij meer en meer zijn eigen weg vinden.

De generatie waarbij Albert Van Dijck behoort, kan alleen reeds in de periode van haar artistieke bestendiging tekenen van een zeker noodlot bespeuren. Immers A. Van Dijck kwam aan het woord toen de lawine der

[p. 146]

expressionisten heel wat van de stereotypieke Vlaamse romantiek had verpletterd, maar deze kunststijl kon echter aan de jongeren geen nieuwe horizonten meer openen. In de adoptatie van een stroming waarvan de beste krachten op dat ogenblik verbruikt waren, lag voor een jong kunstenaar nog weinig kans iets persoonlijks te ontplooien. Albert Van Dijck en met hem o.a. Jozef Vinck, Marcel Stobbaerts, Hubert Malfait, Jacques Maes, War van Overstraeten, zouden door de tijdsomstandigheden hopeloos geplet worden tussen twee krachtige bewegingen, enerzijds het onbetwistbaar hoogtepunt van het expressionisme, anderzijds de opkomende hernieuwing van de non-figuratieve kunst, terwijl ook het surrealisme aan de betekenis van het ‘animisme’ zou knagen. Al deze kunstrichtingen hebben er toe bijgedragen om de groep der animisten, waarvan A. Van Dijck, ondanks een af en toe optredende vertwijfeling, een der trouwsten is gebleven, in een moeilijke strijd voor zelfbehoud en zelfbevestiging te wikkelen. Deze typische generatie van tussen de twee wereldoorlogen heeft de druk van twee grote machten zeer sterk moeten aanvoelen, en het is slechts dank zij het werk van een paar schilders, o.w. bijzonder Albert Van Dijck, dat het animisme zich in het reliëf van dit tijdperk heeft kunnen laten opnemen.

Onmiskenbaar onderging ook Albert Van Dijck in zijn eerste werken de invloed van de expressionisten. Vooral de doeken van Gustaaf De Smet met de streng evenwichtige bouw dreven hem naar het verstrakken van zijn vorm, naar het beheersen van zijn kleurvlakken. Doch iemand als Albert Van Dijck kon geen schools volgeling blijven en zo ziet men gaandeweg de neo-expressionistische inslag uit zijn productie wijken. De Schilder zocht te zeer naar eigen waarden, hij poogde te sterk een realiteit zoals deze hem in het eenvoudige onderwerp aansprak, met een eigen taal tot uitdrukking te brengen. Rond 1932-1934 zal men de zwenking naar de natuur bij Albert Van Dijck zeer duidelijk kunnen waarnemen, al kreeg de schilder het wel aan de stok met zijn geestdriftige bewonderaars uit die tijd, omdat dezen een vernieuwing slechts mogelijk achtten in het doorzetten van exuberante stijlexperimenten.

Onmiddellijk trad de persoonlijkheid van Albert Van Dijck op het voorplan in de eenvoudige onderwerpen die hem onweerstaanbaar konden bekoren. Het Kempische landschap, de mens, doch vooral het kind bleken eeuwige motieven voor deze gevoelige man, die in de stilte van zijn atelier zich weinig bekommerde om het tumult dat in de kunstwereld verwekt werd door de elkaar bestrijdende groepen. In deze terugkeer naar het tedere en het weemoedige had de kunstenaar Albert Van Dijck werkelijke voorgangers te zien in Jacob Smits en Henri Evenepoel, maar de absolute poëzie die de jonge artist in zijn arbeid meer en meer ging vatten, kon in die jaren toch de aandacht vestigen op zijn doeken die regelmatig in de groepssalons werden opgenomen.

De schilder streefde er in de eerste plaats naar een weliswaar weemoedige spanning te verwerven. Men kan het niet beter uitdrukken dan dat de

[p. 147]

sfeervolle kleuraanwending, de opstelling van zijn ruimtelijk gehouden bladvulling, als het ware pogen een glimp van het vergankelijke vast te leggen. Stellig is zulk beeld niet zonder nadere uitleg te verduidelijken, maar bij Albert Van Dijck, denkt men niet onmiddellijk aan het kunstrecept van een bepaalde tijd, het is voornamelijk een creatieve sfeer van de ontroering, die in zijn eenvoud verwant is aan elke tijd.

Albert Van Dijck was een gevoelvol tekenaar en ook in zijn etsen is deze zijde van zijn talent op scherpe wijze terug te vinden. In zijn tekeningen primeert het boerenkind als model, maar dit zelfde schuchter onderwerp is meestendeels ook in zijn schilderijen te ontdekken. Zijn gave om in de lijnen naar het klimaat van het ongekunstelde boerenmeisje te zoeken, zijn voortreffelijke klank om deze schoonheid in grote sobere beheersing neer te zetten, brengen de grafische nalatenschap van Albert Van Dijck op een verdienstelijke plaats in de kunst van onze eeuw.

Dezelfde bezorgdheid voor de sfeer zal men nog sterker en verhoogd door een intrinsiek coloriet, in de schilderijen van de kunstenaar waarnemen. Alle bravour, elk experiment zijn volledig uit dit oeuvre geweerd. Schijnbaar zou men in Albert Van Dijck een vlot en habiel schilder willen zien, maar achter de schijn van het achteloze en het eenvoudige ligt een spanning van hartstocht voor het pure en zuivere van de schilderkunst. Zo is het werk van A. Van Dijck telkens weer gegroeid uit een penetrante indringing in de ziel van het voorgestelde, moeizaam opgebouwd in voortdurende confrontatie van het middel met het gevoel voor vorm en kleur.

Albert Van Dijck's kunst brengt ons een andere expressieve vorm van zijn wereld, die vooral op innerlijke waarneming berust, en die in grote mate met zijn persoonlijkheid te identificeren is. Door zijn terugkeer naar de natuur heeft Van Dijck de toegang naar een eigen wereld opgesteld, een wereld die vollediger is dan deze die hij wellicht zou gevonden hebben in de toepassing van meer vooruitstrevende stijlevoluties.

Het blijft een voorrecht van de kunstenaar om zijn gevoel door een eigen taal vorm te laten krijgen. Ook Albert Van Dijck heeft dit vorstelijk privilegie weten te gebruiken, en zich niet laten ontmoedigen door miskenning of verguizing. Zelfs al ging het werk uit zijn laatste jaren een duidelijker kentering tegemoet, wat betreft het aanwenden van een heviger gloed in de kleur, toch bleef hij getrouw aan een individuële gedragslijn.

Weliswaar is de innerlijke strijd van Albert Van Dijck niet altijd gemakkelijk geweest. De lokstem van de stijlevoluties, die telkens met luide trom werden verheerlijkt, drong stellig door tot in de rustige werkplaats te Schilde. Twijfel heeft Albert Van Dijck kennelijk met ogenblikken aangegrepen, maar hij is niettemin onwankelbaar trouw gebleven aan de eigen wereld van Kempische eenvoud, aan de eigen verworven vormentaal.

In de hoogtepunten van zijn loopbaan liggen voldoende bewijzen van het waarachtige talent van Albert Van Dijck. Zijn oeuvre dat vervuld is van een schroomvolle eerbied voor het eenvoudige, kan men niet zonder

[p. 148]

meer over het hoofd zien. In zijn drang naar deze indringende synthese van het geestelijke van zijn thema's, kan men de grootste verdienste van de schilder huldigen. Zijn werk nadert men niet met pasklare formule's of theoriën maar met de volle openstelling van het hart. Zo zal men Albert Van Dijck leren kennen als een kunstenaar, voor wie de schoonheid zich genadig toonde, omdat zij zich zo dikwijls op verrassende wijze liet vastleggen in de verfmaterie. Een materie die door de kracht van de artist een fijnzinnig geestelijk leven kreeg ingeblazen.

Albert Van Dijck stierf te Antwerpen op 27 Maart 1951. Zijn stoffelijk overschot ligt geborgen in de gewijde rust van zijn geliefkoosde Kempen, maar zijn nagelaten oeuvre is bezit geworden van allen die naar het schone zoeken.

Remi De Cnodder

Albert Van Dijck.
Boerinnetje (Verzameling Dr J.A. Goris, New-York).