Band. Jaargang 12

[p. 428]

Pleidooi voor het Kortverhaal

ZIJ behoren tot de witte merels, die er in slagen een uitgever er toe te bewegen novellen uit te geven’. Zo schreef Hubert Lampo onlangs in een overzicht van de hedendaagse Vlaamse romanliteratuur.

Het Nederlands-lezende publiek schijnt inderdaad de artistieke en letterkundige waarde van een boek te willen afmeten aan zijn volume, zijn gewicht, of zijn aantal bladzijden, en het heeft - als het ware - een heilige verering voor werken die als ‘trilogie’ worden aangemeld. De reputatie van ‘Het geslacht Björndal’ van Gulbransen schijnt inderdaad stevig gevestigd.

Men zal het mij niettemin wel willen vergeven dat ik in dit praatje eens een pleidooi houd voor de kleinkunst der novelle, het ‘stiefkind’ in onze Nederlandse letteren.

Toussaint van Boelaere die men wel eens de ‘goudsmid’ in onze letteren heeft genoemd, en die zelf grote waardering had voor het verhaal en de novelle als litteraire kleinkunst, omschreef destijds in zijn ‘Geur van Bukshout’ als volgt de kenmerken van het kortverhaal of ‘short story’:

‘Het kortverhaal - zo schreef hij - is een vliegtuig, snel, direct op het doel af. De roman is een luchtschip, dat met zekere koers vaart.

Sedert de eerste tijden van de menselijke spraak is in wezen het kortverhaal ons als verhaalmiddel het naast, zoals, in onze moderne tijd, het vliegtuig nader tot ons staat als het luchtschip.

Het kortverhaal is, in de prozakunst, de zuiverste zakelijkheid: u wordt alleen gegeven wat nodig is en pertinent’.

Totzover Toussaint van Boelaere die zelf uitstekende kortverhalen heeft geschreven. Benevens zijn ‘Landelijk Minnespel’ - in feite niets anders dan een novelle - kennen wij van hem nog ‘Drie rozen van den struik’, drie juweeltjes in hun genre.

Het verhaal heeft trouwens zijn eigen karakter, zijn eigen kenmerken, zijn eigen wetten, die niet ieder prozaschrijver gemakkelijk onder de knie krijgt. Beknoptheid, gebaldheid, zonder overtolligheid, zonder uitrafeling van psychologische toestanden, maar toch suggestief, spannend en geladen met atmosfeer, scherpe waarneming en rake formulering zijn litteraire eigenschappen waarover niet iedereen beschikt.

De novelle en het kortverhaal zijn bovendien letterkundige vormen die in het verleden beoefend werden door heel wat letterkundigen die thans bekend staan als grootmeesters in de wereldlitteratuur. Om te beginnen reeds met Boccaccio, die met zijn ‘Decamerone’ - een bundeling van honderd vertellingen met een losse draad aaneengeregen - wat verlichting en ver-

[p. 429]

strooiing wou brengen aan de bevolking van Florence, die in het jaar 1348 door de pestziekte geteisterd werd.

Het zou ons ongetwijfeld te ver voeren moesten wij hier trachten ook maar een onvolledig overzicht te geven van de auteurs die zich in de loop der tijden aan het schrijven van novellen en kortverhalen hebben ‘bezondigd’. Het moge volstaan te herinneren aan de verhalen van de Franse auteurs Guy de Maupassant, Mérimée en Daudet; de Engelsen Kipling, Stevenson, Conrad, Saki (H.H. Munro) Wells en Somerset-Maughan; de Russen Tolstoï, Gogol en Tchekov; de Amerikanen Poe, Faulkner, Steinbeck Hemingway, Katherine Mansfield en Carson McCullers, van wie we onlangs nog het prachtige verhaal ‘The Ballad of the sad Café’ in handen kregen.

Ook Nederland kent zijn ‘short story-tellers’. Citeren we terloops Couperus, Van Schendel, J.W.F. Werumeus Buning, Fabricius e.a. om maar enkel de meest gekende te noemen.

Het zou echter verkeerd zijn te menen dat wij, in Vlaanderen, niet zouden beschikken over goede vertellers. Wij kunnen novellen en verhalen citeren van Vlaamse schrijvers die best kunnen vergeleken worden met het beste van wat op dat stuk in het buitenland verscheen. Dit is bv. het geval met Streuvels' ‘Leven en Dood in de Ast’, ‘Juffrouw Symforosa’ van Timmermans, ‘De Boer die sterft’ van Van de Woestijne, ‘Sheherazade’ van Brulez, ‘De Jazz-speler’ van Roelants, ‘Floere, het Fluwijn’ van Claes, ‘Het Dwaallicht’ van Elschot, ‘Genezing door Aspirine’, ‘De Goede Smokkelaar’ en ‘Brieven voor het Consulaat’ van Gerard Walschap.

Wat de lopende productie der laatste jaren betreft is de liefhebber van kortverhalen hoofdzakelijk aangewezen op wat gepubliceerd wordt door de litteraire tijdschriften als ‘Dietsche Warande en Belfort’, het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ en ‘De Vlaamse Gids’.

Slechts af en toe slaagt een schrijver erin een novellenbundel in het licht te geven.

Wie houdt van een knap-geschreven en goedgebouwd kortverhaal verwijzen we terloops naar de bundel ‘Mijn Vriend vertelt’ een paar jaar geleden gepubliceerd door Julien Kuypers (De sikkel - Antwerpen), ‘Met dertien aan Tafel, of Knalzilver met Schelpgoud’ van Johan Daisne (Electa Brussel) of nog ‘Steekspel met Dubbelgangers’ van Karel Jonckheere (Wereldbibliotheek). Bij de Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar (Rotterdam) verschenen in de ‘Nimmer Dralend-reeks’, eveneens van Johan Daisne, ‘Schimmen om een schemerlamp’ en van Hubert Lampo ‘Triptiek van de onvervulde liefde’. Bij dezelfde firma verscheen van de Nederlandse auteurs Bordewijk en Slauerhoff ‘De wingerdrank’ en ‘Het Lente-Eiland’. Verder ‘Zes Vlaamse novellen’ met werk van de Vlaamse auteurs Piet van Aken, Louis-Paul Boon, Johan Daisne, Hubert Lampo, Hugo Claus en Piet van Lishout.

[p. 430]

Bij de firma Elsevier (Brussel) publiceerde de Nederlandse auteur Louis de Bourbon onlangs een lijvige bundel prachtige, meestal exotische verhalen, onder de titel ‘Dromen tot Xylotimbou’.

De Nederlandse firma Meulenhoff die reeds vroeger verhalenbundels op de markt bracht, gewijd aan grootmeesters der Nederlandse, Franse en Russische vertelkunst, maakte zich enkele maanden geleden nog eens te meer verdienstelijk met de uitgave van ‘Meesters der Spaanse Vertelkunst’ bijeengebracht en uit het Spaans vertaald door Dr G.J. Geers.

Ook de Wereldbibliotheek liet zich de jongste jaren niet onbetuigd en publiceerde goede novellen en kortverhalen, hetzij oorspronkelijk in het Nederlands geschreven, hetzij uit vreemde talen in het Nederlands omgezet. Zo verschenen de laatste jaren: ‘Korte Arabesken’ van Couperus, ‘De Wake bij de Brug’ van Augusta de Wit, ‘De Vader en de Zoon’ van Kitty De Josselin De Jong, ‘De kolibri fluistert’ van de Vlaming Karel Jonckheere, ‘Vertellingen’ van Edgard Poë, ‘Benito Cereno’ van Herman Melville, ‘De brug van San Luis Rey’ van Thornton Wilder, ‘Muizen en Mensen’ van Steinbeck, ‘Boulevard en Campagne’ van Guy de Maupassant, ‘De Typhoon’ van Joseph Conrad, ‘De gedaanteverwisseling’ van Franz Kafka, ‘Het kleine Wonder’ van Paul Fallico en Klaverblad van Vier’ waarin o.m. een knap verhaal voorkomt van de Vlaming Pliet van Lishout.

De oogst is dus eigenlijk nog niet zo ver, als men wel denken zou. Alleen ontbreekt het de Vlaamse lezer meestal aan de nodige belangstelling. Wanneer we deze belangstelling wat moesten kunnen opwekken hebben, dan ware het doel van dit ‘pleidooi voor het kortverhaal’ ongetwijfeld reeds in zekere mate bereikt, ook al zal het dan nog een hele tijd duren eer men in het Nederlandse taalgebied zal kunnen wijzen op speciale litteraire tijdschriften, uitsluitend gewijd aan het kortverhaal, in den aard van het uitstekende Engelse ‘Argosy’.

G.A.M. Vertommen.