Band. Jaargang 12

[p. 392]

Schuld roept om Verzoening

DE verweerde stenen brug lag aan de uitgang van het dorp. Zerpato was eigenlijk geen dorp meer. Reeds jaren geleden had men het bij onze stad aangehecht. Onze stad was in de laatste tien jaren ongemeen gegroeid. Geen wonder als de industrie van dag tot dag toeneemt. Met de hongerlonen kan geen arbeider zich dagelijks een grote verplaatsing veroorloven. Zo trekt hij met zijn hele bezit naar de omgeving van de fabriek.

De aluminiumfabriek heeft deze voorstad uit de grond gestampt. Huizen als sigarenkistjes, buiten langs de straat naar Zerpato. Eerst waren het er twintig, elk met een kleine tuin, een paar bedden met kolen, ajuin en een appelboom. In het laatste zelfs een paar bloemen. Doch bij deze twintig zou het niet blijven.

Weldra moest men de weg naar Zerpato een naam geven. Oosterbaan heet ze thans. Waarom, dat weet de duivel.

Vandaag heeft de briefdrager naar de Oosterbaan 164 gevraagd. Daar woont Frans Adelhart met zijn gezin. Hij ontving een aangetekende brief van zijn nicht uit Bergendal. ‘164?’. Dat ligt in Zerpato... Hoe zou een briefdrager dat weten als hij elk jaar maar één brief naar dit gehucht te brengen heeft! Wie denkt ook aan die mensen daar?

In geen boek van aardrijkskunde vindt men Zerpato. Ook op de landkaart kan men het nauwelijks vinden. Mensen die uit blikken schotels eten, ontvangen zelden brieven, en het is hun gelijk van waar de noodzakelijke dingen komen, uit Zerpato of Bansen.

Beide fabrieken behoren aan dezelfde vennootschap. Men kan de producten alleen onderscheiden aan het merk. De twee fabrieken worden door dezelfde handen gefinancierd en de verdienste komt in dezelfde zakken terecht. De ene helft komt tweemaal 's jaars per auto de fabriek bezoeken, de andere helft weet nog niet eenmaal waar ze ligt. Dat is ook van geen belang. Zakelijk, op de vierde van een bepaalde maand ligt de witte winstberekening op hun bureau. Inkasso-koupons, vergoedingen en rente. Een getal met zeven cijfers staat onder ‘Winst’ en het nieuwe saldo vermeldt een nieuwe nul. Deze winstberekeningen ontvangen alleen de aandeelhouders. Arbeiders zouden er niets mee kunnen aanvangen. Zij kunnen ze niet eens lezen.

Frans Adelhart ontving echter een aangetekende brief. Was het van zijn nicht uit Bergendal? Adelhart heeft helemaal geen nicht in Bergendal. Dat heeft de briefdrager uitgevonden. Een schone nicht wanneer op de achterzijde van de brief een koekoek is geplakt.

[p. 393]

Een koekoek kan geen geluksbode genoemd worden. Maar wat weet Adelhart daarvan? Acht maanden woont hij reeds op het gehucht en nu komt de briefdrager voor de eerste maal. Men had diens gezicht moeten zien. Het was alsof de heldhaftigheid in eigen persoon voor u stond.

Het was 's voormiddags. In de namiddag wist geheel Zerpato het reeds. Zo iets gaat snel rond.

Lina, zijn vrouw was juist bij de rondreizende koopman bestellingen aan het doen. Vier gezouten haringen, een kapper olie - ‘vandaag een brief ontvangen?’. - Lina zweeg. Een kilo gort, deegwaren, de goedkoopste - wel, wat is het dan. - Voor de koopman Halske heeft zulks geen belang. Rekeningen, prijslijsten en alles wat een handelaar zoal toegestuurd krijgt. - ‘En wat stond erin?’. - Weer zweeg Lina. Zou zij bekennen dat zij niet lezen kon - zij noch haar Frans?

Adelhart nam de brief mee naar de fabriek, tenslotte moest hij toch weten wat in die brief stond. Het was zeker geen goed nieuws, want anders had ik hem 's avonds niet aan de oude stenen brug aangetroffen.

Hij stond er en staarde in het water. Hij dacht aan de brief. Aan wat anders zou hij denken? Toen ik plotseling vóór hem stond verschrok hij. Zijn ogen stonden treurig, zijn wangen waren nat. Waarom moest ik juist op dit ogenblik over de brug komen? Een kwaart uurs, een half uur, een uur later - maar nee!

‘Wat is er?’

‘Laat mij met rust!’ het klonk als ‘Ik heb genoeg van het leven!’

De verweerde brug - daaronder ruist het water - daarboven de lucht, duister en zwaar - rondom de nacht - de wereld grauw, eenzaam - troosteloos - zoals altijd.

‘Kom mee, Adelhart!’

‘Laat mij met rust!’

‘Adelhart - wat zegt u een borrel? - kom, hierover in de herberg?’

Een kleine lamp brandt voor het café. Donderdagavond is er weinig beweging. 's Vrijdags is het loon. En op Maandag zijn de zakken leeg.

‘Wel, hoe staat het - een glas?’

Zo iets laat Adelhart zich geen driemaal vragen. Voor een glas genever verkoopt hij zijn ziel, en niet alleen de zijne als het er op aankomt!

‘Twee dubbele borrels’. Wie op Donderdag dubbele drinkt, noemt de herbergier ‘Mijnheer’. En zoals dat klonk: ‘Alstublieft, Mijnheer Adelhart!’. Er ontbrak alleen nog een hoge titel aan. Na de derde dubbele zou Adelhart het heel gewoon gevonden hebben indien de herbergier hem met Baron had aangesproken. En deze zou het zeker gedaan hebben als hij er zeker van geweest was, dat ik daardoor nog een vierde glas besteld zou hebben.

Deze sterke brandewijn verhoogt de stemming. De tweede en de derde deed het bij Adelhart. Na het vierde glas verviel hij in melancholie.

Het was een lange geschiedenis zegde hij, toen ik hem vroeg wat hij bij de brug had gezocht. Nu was het voorbij, voor het ogenblik toch!

[p. 394]

‘En morgen?’

‘Morgen?’ schudde hij met de schouders. ‘Morgen is nog zo ver af’. Hij dacht na. ‘Het moest zo wel gebeuren. Zij hadden het zelf ook gezegd. Ik dacht, de wereld is zo groot’. Weer zweeg hij. Dan bezag hij mij ernstig: ‘Frans Adelhart’ - een schor gelach begeleidde zijn woorden. ‘Bezie deze Frans Adelhart maar eens goed. Vandaag hebt gij er de kans nog voor. Morgen - is alles misschien uit. De wereld is niet groot. Niet zo groot als ik dacht. Een maand - twee, acht maanden hebben zij nodig gehad. Alle eerbied!’

‘Alle eerbied!’ herhaalde hij. Alleen zo kan men niets van Adelhart te weten komen.

Verbaasd keek hij mij aan. ‘Van wie weet gij het dan?’

‘Maar ik weet niets! Maar gij zult het mij wel vertellen.’

‘Vertellen? - Wat moet ik u vertellen.’

‘Waarom gij op de brug stond!’

Het is een lange geschiedenis, meende hij weder.

‘Maar zolang de baas hier nog wat in de fles heeft...’

Dat moet men geen tweemaal zeggen. Ogenblikkelijk waren de glazen gevuld. Adelhart goot het vocht door de keel. Dan begon hij te vertellen:

‘Angst, angst - niets als angst! Er is meer moed nodig om te sterven dan om te leven! Misschien lag het ook daaraan dat ik niet gegeten had. Met gevulde buik sterft men in elk geval gemakkelijker.

Ja, zo is het: Zolang men daarover nadenkt, schijnt alles eenvoudig. Men gaat naar het water - gaat boven op de brug staan - het is donker - geen mens ziet het - men leunt over de borstwering - plons - daar ligt men beneden - en alles is uit!

Maar wanneer men op de brug staat, wanneer men in het water kijkt, dat murmelt en ruist - dan denkt men plotseling, het kan koud zijn, en dan denkt men, de brug is hoog en er kan iemand iets gebeuren vóór hij sterft.

En wat betekent: alles gedaan? Hebt gij daarover reeds nagedacht? Alles gedaan - dat is niet voor één uur, voor een paar dagen, voor een maand of voor acht maanden... Dat is voor altijd. En altijd is vervloekt lang.

Dan vraagt men zich zelf af of dat wel de juiste dood is. Men sterft maar één keer, en dat moet toch overlegd worden. Neerschieten - dat is voor officieren en fijne heren. Vergif - waar zal men het vinden? Een strop? - dat gebruikt elke gewone misdadiger. Het ophangen is ontwijd sedert men de gemeenste schoft aan de galg knoopt! Men wil tot aan het einde een welvoegelijk mens blijven. Zich vóór de trein werpen - dat houdt het verkeer op. Waar ging het naartoe indien iedereen zich vóór de trein zou willen werpen? Het ganse verkeersnet zou verstoord worden. Orde moet er zijn! Verdrinken - dat is een stille dood. Men baart niet veel opzien. Geheel ongemerkt is er een minder op de wereld. Weer een... doch wanneer ik het doe zijn het er reeds twee. En dat merkt men spoediger!’

‘Hoe zo twee?’ onderbrak ik.

‘Wel, Johan Krischke en Frans Adelhart! Want Johan Krischke heb-

[p. 395]

ben zij eindelijk vermist. En Frans Adelhart moesten zij dan gaan zoeken. Dat zij er in acht maanden zouden in gelukken? Ik twijfelde er aan! En dat is het juist deze twijfel! Deze onwetendheid! Vandaar mijn angst.

Of zij het zouden ophelderen? Wie zegt het mij toch of zij het zouden kunnen oplossen, wanneer het met mij gedaan is? Weet ge, het leven heeft werkelijk geen zin, maar het is opwindend. En kan men daaraan verzaken?

Alles wat wij in het leven doen, doen wij alleen omdat het opwindend is. Of gelooft gij dat wij mensen leren uit onze gebreken? Gekheid! Wij vinden ze opwindend. Of wij schotels uit aluminium draaien of elkaar om het leven brengen - blijft uiteindelijk hetzelfde.

Ziet ge, toen ik daar straks op de brug stond, vóór gij kwaamt, en ik het de eerste maal beproefde, dan dacht ik: ‘Zullen zij je wel opvissen?’ Toen ik voor de tweede keer besloten was: ‘Waar zullen ze je opvissen?’ Bij de derde maal: ‘Zullen ze je wel herkennen?’

Weet gij wat toen in mijn hoofd rondspookte? Of zij mij als Johan Krischke of Frans Adelhart in hun overlijdensakten zouden inschrijven...

Acht en dertig jaar heb ik als Johan Krischke geleefd, als Frans Adelhart slechts acht maanden! - Elke tijd laat sporen na, of het kort of lang was. En ook ieder van ons. Het is onzin dat wij na de dood vergeten worden. Iets leeft voort. Wat, ik weet het niet. Iets in elk geval.

Ik moet u een geschiedenis vertellen: Toen mijn moeder stierf, dat is nu bijna twintig jaar geleden, was ik in een kerk. Bidden deed ik niet, die tijd was lang voorbij. Het was Allerzielen. Weet ge waarvoor gij toen zoudt gebeden hebben? - Voor die doden waaraan niemand denkt.

Hier leeft elkeen verder, dacht ik bij mij zelf. En deze gedachte liet mij niet meer met rust. Ook vroeger waren zij allen hier.

Nemen wij voor eenmaal aan dat ik van de brug was gesprongen - en gij hadt mij er uitgehaald - en mij niet herkend. Dan hadden zij mij opgezocht. Zo gemakkelijk kan men niet verdwijnen! Stel u voor, aan alle aanplakborden mijn naam! - Mijn naam!

En indien gij mij herkend hebt: Zelfmoord in het water! In alle dagbladen mijn naam! - Mijn naam!

En daarenboven: Johan Krischke is ook Frans Adelhart.

Met Allerzielen bidden zij voor Johan Krischke en voor Frans Adelhart. Zo mijn oude onderwijzer gelijk heeft - die heeft namelijk gezegd, elk gebed dat voor een zelfmoordenaar gebeden wordt, in diens oor dringt als een roep: ‘Gij moordenaar!’ - ja, wanneer hij gelijk heeft - en zij bidden dit jaar, volgende jaar, jaren, eeuwen lang - een eeuwigheid...

Alleen het gedacht daaraan! Hoe kunnen de mensen zo iets uitdenken?

Zeg eens, gelooft gij aan God? - Ik zweeg.

‘Ik wenste dikwijls dat ik in Hem zou kunnen geloven’ voer hij verder. ‘Maar na alles wat gebeurd is, kan ik het niet meer! Geloven is eenvoudiger dan niet geloven!

Maar, als die angst er maar niet was.

Gij gelooft aan God, goed. Wanneer er nu geen is - en er is geen -,

[p. 396]

dan hebt gij tegenslag gehad. Maar wat is dit alles. Met de dood eindigt alles!

Ziet eens - en hij nam van de tafel een kaartje waarop een bierreclame stond - die groene kant, dat is uw God - en die witte, dat is geen God! - Maar het is gelijk, zoals het valt!

Ik geloof aan geen God. Maar wanneer er nu toch een is - er is geen, versta mij goed, wanneer er nu toch een zou bestaan, ja, dan genade met God! Dan is met de dood niet alles voorbij. Het begint dan maar eerst.’

Dan nam hij een tweede onderliggertje. ‘Dit is mijn lotsbeschikking. Groen is nu: geen God! Wit, als er een was - versta mij goed - als...’

Hij wierp het stukje karton op de grond. De witte zijde lag boven.

‘Dan bestaat er ook een hel en een eeuwigheid...’

Hij staarde naar de witte vlek op de grond. Hij beefde over gans het lichaam, tot ik het onderliggertje opraapte en het terug bij de andere legde.

‘Verstaat gij nu dat ik schrik had op de brug, angst, niets dan angst.’

‘En wat gaat gij nu doen?’ vroeg ik hem.

‘Mij bij de politie aangeven. Met de brief die ik vandaag ontvangen heb, ga ik morgen naar het bureau. Ik zal tot de politie zeggen: Hier ben ik, Johan Krischke en Frans Adelhart in één persoon! Hier hebt gij mij! Doe met mij wat ge wilt! - Wat zal ik anders doen? Vluchten? Onder de naam van Henri Portman of Walter Kraus door de wereld zwerven, acht maanden lang, tot zij mij terug opgespoord hebben? Of mij verbergen? Voortdurend in angst leven?

Schuld roept om verzoening. Het heeft allemaal geen zin meer. Dat zij met mij doen wat zij willen. Zullen zij mij ombrengen. Maar ik zelf... neen... neen... neen...

Wat is er met Frans Adelhart gebeurd? - zult gij mij vragen.

Hij heeft zich de volgende dag bij de politie aangegeven. Het gerecht veroordeelde hem voor zeven jaar. Waarvoor - dat is volledig gelijk.

Toen de zeven jaren voorbij waren trof ik hem terug aan op dezelfde brug. Weer stond hij daar en staarde in het water. De hemel was blauw, de zon gloeide. In de hand had hij een hengel.

‘Wel, Johan Krischke?’

‘Pst... pst... Ik heb juist beet’

‘Het beste, een goede vangst!’

‘Daarop moeten wij er eentje drinken! Revanche voor de vorige maal. Weet gij het nog?’

Kort nadien zaten wij in dezelfde herberg.

‘Op uw geluk, Johan Krischke!’

Op het geluk! - en na een tijd voegde hij er aan toe: ‘Weet ge, ik had zoveel tijd om er over na te denken. Het leven is toch niet alleen opwindend, er is meer, er is nog oneindig veel meer...’

Naar Georg Hermanowski.

Remi De Cnodder.