Band. Jaargang 12

[p. 378]

Kulturele Betrekkingen tussen België en Kongo

OP het ogenblik dat voor de vierde maal sedert 1950 een Nederlandstalige groep van het Nationaal Toneel naar België reist na ons, kolonialen, met de kruim van onze Vlaamse toneelartisten, te hebben laten delen in de productie van het lopende toneelseizoen, oordelen wij het gepast om eens even na te gaan wat er sedert de oorlog reeds tot stand kwam op gebied van kulturele betrekkingen tussen België en Kongo.

Al te vaak en al te lang hebben wij de kolonisatie-arbeid in Kongo hoofdzakelijk beschouwd als de ontwikkeling van de materiële rijkdommen van dit land, en terecht wees oudgouverneur-generaal Jungers er in 1949, bij de opening van de Gouvernementsraad op, dat het niet volstaat in onze kolonie aanzienlijke kapitalen te investeren, hoe noodzakelijk die ook zijn mogen. Hij wees er nl. op dat ook de intellectuele en morele waarden moeten ontwikkeld worden.

Onze huidige Gouverneur-Generaal, dhr Pétillon wees in 1947, toen hij als Vice-Gouverneur-Generaal de jaarlijkse sessie van de Gouvernementsraad opende, op dezelfde noodzakelijkheid. ‘De grote ontbering der kolonialen - zegde hij - is het gebrek aan intellectueel voedsel; wat zij vooral missen tijdens hun verblijf in de tropen, en wat nochtans van de hoogste waarde is, zijn de artistieke en intellectuele genoegens die het leven in het moederland biedt.’

Het gebrek aan hoogstaande kunst- en kultuurmanifestaties vond in het verleden natuurlijk zijn oorzaak in het feit dat de Europese bevolking in Kongo - zelfs in de grote centra - vrij klein was; dat toen vooral beroep moest gedaan worden op mannen van de daad voor het verrichten van pioniersarbeid om het land economisch te ontsluiten; dat de verbindingsmogelijkheden met het moederland beperkt waren, en ook de verkeersmogelijkheden in Kongo zelf teveel tijd in beslag namen om kunstenaars uit België te laten overkomen en tournee's in Kongo te laten organiseren.

De kolonialen waren dan ook destijds voor hun kultuurleven aangewezen op eigen krachten, en het strekt hun tot eer dat zij, ondanks de beperkte tijd en middelen waarover zij beschikten er in geslaagd zijn een brandende kern van geestelijk en artistiek leven in stand te houden. Er ontstonden hier en daar toneelgezelschappen, muziekgroepen, bibliotheken, en kulturele tijdschriften als ‘Band’ en ‘Raf’, terwijl ook meer dan één koloniaal zich tijdens zijn vrije tijd aan literatuur ging wagen. Citeren wij terloops: Leopold Courrouble, Jean-Marie Jadot, Olivier de Bouveignes, Pierre Rijck-

[p. 379]

mans, Henri Drum, René Tonnoir, Mevrouw Maquet-Tombu, Frans Demers, Sylva De Jonghe, en missionarissen als de paters Bittremieux, Verreet en Minjauw om maar enkel deze te noemen.

Na de jongste wereldoorlog groeide de Europese bevolking in Kongo aan in een zeer snel tempo, en centraliseerde zij zich grotendeels in enkele grote centra. Haar aantal maakt hoe langer hoe meer een onderhouden en gevarieerd artistiek leven mogelijk. De ontwikkeling van het luchtverkeer tussen België en de kolonie, en de uitbreiding van de luchtvaart in Kongo zelf, maken bovendien snelle verplaatsingen mogelijk, zodat ook Belgische geleerden, voordrachtgevers, kunstenaars en toneelgroepen gemakkelijk in een rekordtempo de bijzonderste centra van de kolonie kunnen bezoeken, om er de kolonialen te laten medegenieten van het kunst- en geestesleven van het moederland.

Het Ministerie van Koloniën heeft ook vrij spoedig begrepen dat het in deze gewijzigde levensomstandigheden in Kongo een speciale rol te vervullen had: deze van promotor en mecaenas van dit kulturele leven in de kolonie. Zo worden sedert enkele tijd door het Ministerie geregeld een tiental reisbeurzen per jaar toegekend aan kunstschilders, beeldhouwers, musici, letterkundigen en voordrachtkunstenaars die de kolonie bezoeken willen, en die dan van de gelegenheid gebruik maken om er voor het kongolese publiek op te treden, een lezing te houden, of er te exposeren. Zo kregen wij reeds gelegenheid kontakt te nemen met kunstenaars als Maurice Roelants, Karel Jonckheere, Gerard Walschap, Emiel Van Hemeldonck, Floris Jespers, Luc Peire, Jos Demaegd, Laurent Moonens, Marcel Notebaert, Prof. Valentin Denis, e.a. Bij besluit van de Prins-Regent, in datum van de 8ste Maart 1950 werd trouwens bij het Ministerie van Koloniën een raadgevende commissie opgericht, samengesteld uit letterkundigen, kunstenaars en kunstcritici, die tot taak hebben het Departement bestendig te adviseren en voor te lichten in verband met de mogelijke uitbreiding der kulturele en artistieke betrekkingen tussen het moederland en de kolonie.

Het ‘Belgisch Centrum voor Internationale Culturele Uitwisselingen’ geleid door dhr Maurice Huisman heeft van zijn kant ook Belgisch-Kongo sedert enkele jaren ingeschreven op zijn programma, en maakt het mogelijk, mede met de steun van het Ministerie en de grote koloniale maatschappijen elk jaar een Franstalige en Nederlandstalige groep van het Nationaal Toneel van België naar Kongo te zenden. Zo konden de Vlaamse kolonialen tijdens de laatste vier jaar reeds, in prima-conditie, werken zien opvoeren als ‘Leontientje’ van Felix Timmermans, ‘De Gekroonde Leerse’ van Michel de Swaen, ‘Paradijsvogels’, ‘Zomeravond’ en ‘Leentje uit het Hemelrijk’ van Gaston Martens, ‘Candida’ van Bernard Shaw, ‘De Gevaarlijke Bocht’ van Priestley, ‘De Erfgename’ van Ruth en Goetz, naar de roman ‘Washington Square’ van Henri James, ‘Glazen Speelgoed’ van Tennessee Williams, een Vlaamse bewerking van de satire ‘Ninotschka’; het bijbelspel van Raynald ‘Heeft geleden onder Pontius Pilatus’ en van

[p. 380]

Jean Anouilh ‘Antigone’, ‘Medea’ en ‘Cécile, of de School voor Vaders’. Ongetwijfeld, alles bij elkaar, een indrukwekkend repertoire.

Door bemiddeling van het ‘Centrum voor Internationale Culturele uitwisselingen’ konden ook reeds een paar belangrijke tentoonstellingen van schilderwerken worden ingericht, o.m. deze die enkele jaren geleden onder leiding van kunstschilder Dasnoy georganiseerd werd onder het motto: ‘Het Belgisch landschap’, en deze van het Reizend Museum van de Unesco die vorig jaar in Kongo vertoond werd.

Bij de practische organisatie van deze exposities en kunstavonden spelen de Vlaamse kultuurverenigingen in Kongo, samen met de ‘Afrikaanse Unie voor Kunst en Letteren’ (U.A.A.L.) een zeer belangrijke rol, en niet in het minst door het voeren van propaganda onder de aangesloten leden en sympathisanten.

Door de Kongolese Radio wordt tevens steeds van de gelegenheid gebruik gemaakt om de op doorreis zijnde artisten uit te nodigen voor een recital, een spreekbeurt of de opvoering van een of meer stukken uit hun repertorium.

Ook op het gebied van de filmkunst is er sedert enkele jaren heel wat veranderd ten goede. De bioscoop-exploitanten in Kongo hebben zich inderdaad de laatste tijd grote inspanningen getroost, zowel wat betreft de uitrusting van hun zalen, als wat de keuze en de samenstelling hunner programma's aangaat. De grote centra van Kongo kunnen in dat opzicht alleszins de vergelijking doorstaan met de meeste provinciesteden in België. Verheugend is ook het feit dat in verschillende Kongolese steden de laatste jaren ‘filmforums’ werden opgericht, die grote bijval kennen en die bijzonder veel bijdragen tot de algemene filmkultuur bij onze kolonialen.

Er is tenslotte nog het lectuurprobleem in Kongo. Wat dit betreft mogen we zeggen dat er ook op dat gebied - althans in de grote centra - de laatste tijd heel wat verbeterd is. Als Vlaming evenwel moeten we betreuren dat de Kongolese boekhandels maar slecht voorzien zijn van waardevolle Nederlandse literatuur. Hetzelfde kan gezegd worden voor de Openbare en private bibliotheken in Kongo, enkele lofwaardige uitzonderingen niet te na gesproken. Op dat lectuurprobleem hopen wij trouwens later nog eens terug te komen.

Dit beknopte overzicht spreekt echter zeer duidelijke taal wat betreft de vlucht die het kulturele en artistieke leven in Kongo de jongste jaren heeft genomen, dank zij vooral de positieve houding van de Openbare Besturen in België en Kongo, de milde steun van de grote koloniale maatschappijen, en het enthousiasme van de Kongolese kultuurverenigingen.

Deze positieve houding die wij zouden kunnen bestempelen als de ‘kolonisatie van de geest’ moet er ongetwijfeld stilaan toe bijdragen om het ‘geestelijk klimaat’ van Kongo te veraangenamen en ‘minder drukkend’ te maken; zodat Kongo ook eerlang een land wordt waar het werkelijk ‘goed’ is om ‘wonen’.

G.A.M. Vertommen.