Band. Jaargang 12

[p. 351]

Het Lectuurprobleem in Kongo

IN een vorig artikel handelden wij over de kulturele betrekkingen tussen België en Kongo. Terloops wezen wij daarin ook op het probleem der lectuurmogelijkheden in Kongo, en stipten hierbij aan dat deze mogelijkheden in de kolonie in ontoereikende mate voorradig zijn.

Het is m.i. niet nodig in het korte bestek van dit artikel te wijzen op het belang van de literatuur bij de ontwikkeling van het geestesleven van een volk. Het is ongetwijfeld overbodig erop te wijzen dat goede, waardevolle literatuur een verrijking betekent voor geest en hart; dat het lezen van een goede roman of een mooi gedicht meer betekent dan louter aangenaam tijdverdrijf of ontspanning, en dat een goede roman in feite niets anders is dan de gefingeerde uitbeelding van het leven van bepaalde mensen, uit een bepaalde tijd en een bepaald milieu, mensen die als zodanig ook drager zijn van de levensopvatting en wereldbeschouwing van dat milieu en die tijd. Goede literatuur geeft de lezer dus ook een inzicht in de philosophie van de tijd waarin hij leeft; verduidelijkt als het ware de geest van die tijd, en meteen zijn eigen reacties op die tijdsgeest.

In Kongo stelt het lectuurprobleem zich echter veel scherper dan in Europa, door het feit dat men - ondanks de uitbreiding der verkeers- en kontaktmogelijkheden - veel meer dan in Europa verstoken blijft van de regelmatige lopende boekenproductie, en meteen ook van de literaire wereld zelf. Dit geldt vooral voor de broussards die nog veel meer dan de bevolking uit de centra afgesloten zijn van deze literaire wereld. Zij staan omzeggens alleen via de radio en de periodieke pers hiermee in verbinding.

Als we daareven zegden dat de lectuurmogelijkheden in Kongo in ontoereikende mate voorradig zijn verklappen wij zeker geen geheim. Als Gerard Schmook, de conservator van de Antwerpse stadsbibliotheek reeds deze vaststelling voor België meende te moeten maken, is ze met des te meer reden waar voor Kongo. Voor onze lectuurmogelijkheden zijn wij, kolonialen, hoofdzakelijk aangewezen op de private boekenverzameling, de boekhandel en de openbare en vrije leesbibliotheken.

Het is natuurlijk moeilijk zich een juist idee te vormen van de waarde der boekenverzamelingen, door privé-personen voor eigen gebruik aangelegd, maar we menen toch niet ver naast de waarheid te zijn wanneer we zeggen dat ze doorgaans enkel samengesteld zijn volgens de eigen voorkeur

[p. 352]

van de eigenaar en dat ze meestal ook niet regelmatig bijgehouden worden. Uiteraard is de uitstraling dezer boekenverzamelingen ook beperkt.

Wat de boekhandels in Kongo betreft mogen we zeggen dat er - althans in de grote centra - sedert enkele tijd wat verbetering is ingetreden, zowel wat betreft hun bevoorrading als de spoed waarmee zij nieuwe werken te koop aanbieden. Als Vlaming moeten we evenwel betreuren dat de Kongolese boekenmarkt de Vlaamse en Nederlandse letterkundige productie omzeggens totaal negeert of niet kent. In veel gevallen concentreert de boekhandel zich dan nog op goedkope vertalingen van weinig hoogstaande volksliteratuur van Hans en Courths Mahler of succesboeken van Cronin, Frank Slaughter e.a. Uiterst zelden vindt men in onze Kongolese boekhandels werk van Elschot, Marnix Gijsen, Brulez, Roelants, Walschap, Streuvels, Claes en Timmermans, om maar enkel bij de gevestigde auteurs te blijven. De Vlaamse jongeren en de hoofdvertegenwoordigers der Noord-Nederlandse letterkunde zijn practisch onbekend, en dan ook in feite niet op de Kongolese boekenmarkt vertegenwoordigd.

In de openbare en vrije leesbibliotheken is de toestand - enkele lofwaardige pogingen niet te na gesproken - dezelfde, althans wat betreft de Vlaamse en Nederlandse literatuur. Reeds het aantal leesbibliotheken in Kongo is gering. Men vindt ze in de grote centra en in sommige missieposten. Men staat werkelijk versteld bij de bestaande wanverhouding tussen het aantal bibliotheken in België en Kongo. België telt volgens recente statistieken meer dan twee duizend openbare boekerijen; Kongo 23, Ruanda-Urundi 3, terwijl Kongo nog zes vrije maar gesubsidieerde bibliotheken telt.

We geven graag toe dat de Europese bevolking minder talrijk is in Kongo dan in België, maar de behoeften zijn er even groot, en de andere kultuurmogelijkheden veel geringer.

In de meeste gevallen beschikken deze boekerijen ook over geen gespecialiseerde krachten, en moet de leiding ervan toevertrouwd worden aan weliswaar bereidwillige elementen, die er zich gratis of tegen minieme vergoeding tijdens hun vrije tijd willen mee bezig houden. Maar ook hen ontbreekt het doorgaans aan goede verantwoorde voorlichting en de vereiste vakkennis. Zelfs in de beste gevallen ontbreken de nodige fondsen om de verschillende openbare en vrije bibliotheken up-to-date en op peil te houden. Een gelukkige invloed gaat sedert een paar jaar uit van de Archief- en Bibliotheekdienst van het Gouvernement-Generaal die door subsidiëring en het verstrekken van bibliotheconomische leiding en voorlichting de bestaande boekerijen hulp en leiding verschaft.

Er moet in Kongo echter meer propaganda gemaakt worden voor het goede boek, en dat op een gecoördineerde wijze. Sedert meer dan een jaar is Radio Belgisch-Kongo van wal gestoken met een maandelijks boekenpraatje waarin stelselmatig wordt gewezen op waardevolle nieuwe uitgaven; de literaire en artistieke bladen en tijdschriften als ‘Band’, ‘Raf’ en

[p. 353]

‘Jeune Afrique’ hebben sedert enkele tijd ook meer plaats ingeruimd voor boekbesprekingen; de dagbladpers heeft van haar kant bij deze voorlichting een eigen rol te vervullen. Organisaties voor boek- en kultuurverspreiding als het ‘Davidsfonds’ zouden hun actie nog intenser moeten voeren, en het verwondert ons dat andere organismen als het Willemsfonds of het Vermeylenfonds nog steeds geen onderafdelingen hebben gesticht in Kongo. Op gebied van literaire propaganda zouden zij verdienstelijk werk kunnen leveren. Een goed initiatief werd enkele jaren geleden genomen door de Vlaamse kultuurverenigingen in Kongo die sedertdien elk jaar een aantal waardevolle Vlaamse prijsboeken ter beschikking stellen van de verschillende onderwijsinstellingen.

Wij menen verder dat officiële of private organismen in België, zoals de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, het Fonds voor Letterkundigen, de Vlaamse afdeling van de P.E.N.-Club, de Vereniging van het Vlaamse boekwezen, de adviescommissie die bij het ministerie van koloniën opgericht werd voor de uitbreiding der kulturele betrekkingen tussen België en Kongo e.a., een meer actieve rol zouden moeten spelen met het oog op de verspreiding van het Nederlandse boek in Kongo.

Ook de Vlaamse uitgeversfirma's die zich zo vaak beklagen over de actuele crisis in het boekbedrijf, zouden zich meer en beter moeten laten vertegenwoordigen op de Kongolese boekenmarkt. De enkele tentoonstellingen die reeds in Kongo ingericht werden en die gewijd waren aan het Vlaamse boek hebben overduidelijk bewezen dat er vraag is naar Nederlandse literatuur. Een interessant initiatief in dat opzicht is ongetwijfeld ook de publicatie door de firma Elsevier van ‘De Periscoop’, het maandblad dat het publiek niet alleen geregeld voorlicht over de nieuwste en merkwaardigste uitgaven in Vlaanderen en Nederland, maar tevens over alle andere aspekten van het kunst- en geestesleven in Vlaanderen. Soortgelijke periodieken zouden in ruimer mate in Kongo dienen verspreid te worden.

Tenslotte zouden in het kader van de kulturele betrekkingen tussen België en Kongo een groter aantal letterkundigen in de gelegenheid moeten gesteld worden de kolonie te bezoeken. Niet alleen onze koloniale letterkunde zou er bij winnen, maar door het onmiddellijk en persoonlijk kontakt tussen onze beste schrijvers en het letterlievend publiek in Kongo zou men er veel kunnen toe bijdragen onze literaire kultuur in Kongo op een hoger plan te tillen, en het geestelijk leven in de kolonie te verruimen, te verdiepen en te verrijken.

G.A.M. Vertommen.