Band. Jaargang 12

[p. 336]

Henri Evenepoel, schilder van het Tedere
Retrospectieve in het Koninklijk Museum te Antwerpen

TOEN in 1951 de eerste Biënnale van beeldhouwkunst in het Middelheimpark werd ingericht, ontstond er een bepaalde samenwerking van het Antwerps stadsbestuur en de diensten van het Ministerie van Onderwijs. In het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten werd een tentoonstelling geopend der werken van James Ensor, zodat aldus gelijktijdig twee grote artistieke manifestaties talrijke bezoekers vermochten naar de Scheldestad te lokken.

Intussen is de interesse voor de openluchttentoonstellingen reeds op een gevestigde reputatie gebaseerd, terwijl in het Kon. Museum voor Schone Kunsten anderzijds gelijke tred met deze culturele inspanningen wordt gehouden. Zo heeft tot 30 Augustus de waardevolle retrospectieve plaats van Henri Evenepoel, terwijl voor 1955 een omvangrijke expositie van Jacob Smits in het vooruitzicht wordt gesteld.

Vrijdag 30 Juli 11. werd de retrospectieve H. Evenepoel op plechtige wijze geopend. In aanwezigheid van talrijke personaliteiten werd het openingswoord uitgesproken door Prof. Dr W. Vanbeselaere, Hoofdconservator van het Kon. Museum. Spreker wees op de bereidwillige medewerking die hij heeft mogen ondervinden om zulk een volledig overzicht van Evenepoel te kunnen bieden. Het was, aldus Dr Vanbeselaere, alsof alle verzamelaars die werken van deze minzame meester in hun bezit hadden, zich als lid van een grote familie voelden en met enthousiasme werd alles bereidwillig afgestaan.

Spreker dankte eveneens de heer Minister Harmel, voor diens toelating en steun waardoor deze retrospectieve te Antwerpen kon doorgaan. In deze dank werden verder alle bezitters van werken van de meester en de medewerkers betrokken.

Als afgevaardigde van Minister Harmel, hield de letterkundige M. Roelants, een fijnzinnige causerie, die tevens als openingsrede van de tentoonstelling was bedoeld. M. Roelants trok een vergelijk tussen H. Evenepoel

[p. t.o. 336]

H. Evenepoel: ‘Zelfportret vóór het Raam’ (1897)
(Verzameling R. Leten - Gent)

[p. t.o. 337]

H. Evenepoel: ‘Henriette met de grote Hoed’ (1899)
(Verzameling Mevr. Q. Devis - Brussel)

[p. 337]

en Hyp. Daeye, daar het werk van laatstgenoemde te Gent wordt geëxposeerd, en noemde beide kunstenaars de schilders van een nieuw innerlijk leven.

H. Evenepoel en ook H. Daeye zijn beiden zeer sterk door het kind geboeid geweest. Zijn causerie besluitend, typeerde M. Roelants het oeuvre van beide kunstenaars als een picturaal ontroerende en menselijk ontroerende kunst.

In het Kon. Museum te Antwerpen heeft men thans nagenoeg al de werken van H. Evenepoel, deze schilder van het tedere, beschroomde leven kunnen verzamelen. Niet alleen de schilderijen, tekeningen en litho's, maar ook waardevolle documenten zoals allerlei voorwerpen en kledingsstukken die men uit het werk heeft leren kennen, doch vooral de prachtige foto's - de fotografie was inderdaad een hobby van de kunstenaar - geven een merkwaardige kijk in de wereld van Evenepoel.

Dit oeuvre heeft zich niet kunnen ontwikkelen tot een Europees peil, maar men staat verrast voor de oprechte en innige productie van een schilder die reeds op 27-jarige leeftijd, juist op het ogenblik dat zijn werk dat oneindig veel meer dan een belofte betekende, door de dood werd afgesloten. Het verlangen om zich definitief terug in zijn land te komen vestigen mocht door zijn overlijden in 1899 te Parijs niet in vervulling gaan.

Het is een ongewoon verschijnsel dat de kunst van Henri Evenepoel waarin men zoveel sporen en verwantschap van grote kunstenaars kan terugvinden, ondanks alles een eigen klimaat, een sterk persoonlijk leven houdt. Evenepoel groeide ontbetwistbaar naar de grote hoogte van de schilderkunst. Ondanks de evolutie, is zijn nagelaten oeuvre van een zuiver en eigen gehalte tot op onze tijd opengebloeid, en zal het tot het goede blijven behoren.

H. Evenepoel heeft gedurende zeven jaren zijn liefde voor het leven kunnen uitschilderen. Uit Belgische ouders te Nice, waar zijn moeder om gezondheidsredenen woonde, in 1872 geboren, is de kunstenaar dus bestendig in het Franse kunstleven opgenomen geweest. Immers na op de academie van St. Joost-ten-Noode, bij Blanc-Garin, teken- en schilderslessen te hebben gevolgd, was hij te Brussel nog werkzaam bij de décorateur Adolphe Crespin. Zijn vader, met wie hij een merkwaardige briefwisseling voerde en die hem steeds onvoorwaardelijk terzijde stond, bestemde hem voor de decoratieve schilderkunst en zo belandde Henri Evenepoel in 1892 te Parijs. Hij slaagt er in deze lotsbestemming af te wentelen en zal in de leraar Gustave Moreau, op wiens atelier Matisse, Rouault, Desvallières ook een schitterende opleiding genoten, een onovertrefbare steun vinden.

In het leven van H. Evenepoel speelt eveneens zijn nicht, Mevrouw Louise Van Mattenburgh, een meer dan beslissende rol. Het is deze vrouw, die de schilder met een oneindige tederheid steeds opnieuw heeft geschilderd, en ook de drie kinderen Sophie, Lucien en Charles blijven de modellen die de schilder tot een eeuwig leven heeft weten te brengen.

Henri Evenepoel, die onmiddellijk in zijn werk zijn afkeer vertoonde

[p. 338]

voor het gebruikte procédé van de bruine sauzen, zoals door G. Moreau aan zijn leerlingen werd aangeleerd, is zijn eigen aard getrouw gebleven.

Men is bij zijn werk herhaaldelijk geneigd, bv. in zijn interieurs en sommige composities aan H. De Braekeleer en Ch. De Groux te denken, en inderdaad vermeldde hij deze schilders in een van zijn brieven als door hem bewonderde kunstenaars.

Maar de dualiteit tussen zijn Vlaamse picturale geaardheid en zijn Franse invloeden blijven doorlopend aan te wijzen. Evenepoel had omgang met vele gekende Franse schilders. Hun werken konden hem ontroeren en de evolutie van de Franse schilderkunst maakte op hem ongewis een diepe indruk.

De tijd van de impressionisten was daar om ook hem in de ban te nemen, maar steeds is het de spanning van het persoonlijke, die hang naar het tedere en intieme verconvergeerd met de Vlaamse traditie om de matière, welke men bij Evenepoel zal opmerken.

Manet is hem onbetwistbaar zeer nabij geweest. Degas en Whitler en ook Toulouse-Lautrec zijn herkenbaar bij deze jonge schilder, maar daarbij komt dan de voorliefde om de stofuitbeelding, niet zoals bij de Fransen, in een lichte spirituele uitdrukking te vervatten, maar met een sterker, vaster en gebonden accent.

Bij H. Evenepoel leeft niet de geaccentueerde symetrische spanning der Franse meesters. Wanneer hij zijn grote taferelen, zoals b.v. ‘Wandeling in St. Cloud’ borstelt, dan gaat het minder om de evenwichtige kracht der partijen, zoals in de grote doeken der Franse schilders, maar is er een bewuste scheiding tussen de figuren en het landschap. De mens heeft bij H. Evenepoel vooral een individuele betekenis behouden, een trek die hem toch met voorliefde tot het innige en weemoedige, doch zuiver menselijke portret heeft gedreven.

Evenepoel was de schilder van de psychologische helderheid. Is de toon van zijn kinderportretten uiterst subtiel, ook in zijn andere portretten, de ongeëvenaarde uitbeeldingen van zijn nicht, zijn portret van de schilder Simon Bussy, leeft bestendig deze intieme verhouding tot het model met al de gevoeligheid van een picturaal contact.

Henri Evenepoel was de uiterst ontvankelijke kunstenaar. Hij wist bijna intuïtief de innerlijke gesteldheid van het onderwerp te ondervangen in een eigen milde, zeer milde sfeer van zijn uitdrukkingsvorm.

Wanneer hij in 1897 de wintermaanden te Algiers doorbrengt, voelt men in de doeken in dit nieuwe land geschilderd, de zoekende kunstenaar om ook daar zich zelf te kunnen worden.

Maar in 1899 knapte de broze draad van dit leven door. Het oeuvre van Henri Evenepoel is van een ongemeen zuiver karaat, van zulk een intrinsiek gehalte, dat het voor alle tijden een bron van ontroering en schoonheid zal blijven, ongeacht het feit dat het niet tot de toppunten van de Europese schilderkunst is kunnen opklimmen door de vroegtijdige dood van deze milde kunstenaar.

Remi De Cnodder.