Band. Jaargang 12

[p. 298]

Herdrukken

DE populariteit van een schrijver kan men doorgaans meten aan het rhythme waarin zijn werken herdrukt worden. Zijn intrinsieke waarde ervaart men meestal maar wanneer zijn werken ook nog herdrukt worden, vele jaren na zijn dood.

De jongste maanden werden verschillende Vlaamse en Nederlandse auteurs op die manier herdacht: na de Volledige Werken van Guido Gezelle en Karel van de Woestijne, kwam de uitgave van het Verzameld Werk van Paul van Ostayen, gemeenschappelijk verzorgd door Vlaamse en Nederlandse uitgevers-maatschappijen. We kenden na de oorlog verder posthume herdrukken van werken van Prof. August Vermeylen, Lode Zielens, Baekelmans, Van Baelen, e.a.

Een bericht dat ons persoonlijk veel genoegen deed, was de aankondiging der nieuwe uitgave in twaalf delen van het Verzameld Werk van de Noord-Nederlandse romancier Louis Couperus, eveneens gemeenschappelijk verzorgd door Nederlandse en Vlaamse uitgeversfirmas. We hopen later op deze prachtige kulturele Benelux-prestatie nog wel terug te komen.

Ondertussen verscheen in goedkope uitgave, in de bekende ‘Leeuwenserie’ van de Nederlandse ‘Leopolds Uitgeverij’ te 's Gravenhage, van dezelfde auteur een herdruk van zijn onvolprezen grote romancyclus in vier delen: ‘De Boeken der Kleine Zielen’. In deze romans schildert Couperus, zoals Anton van Duinkerken het onlangs nog schreef: ‘zijn landgenoten als bewoners van een nevelachtig gebied, innerlijk door die nevelachtigheid aangetast en aldus onbekwaam tot geluk’. De familiale omgeving van Henri van der Welcke en zijn vrouw Constance van Lowe is voor beiden een hel, die zij verdragen moeten, omdat Constance vijftien jaar vroeger haar eerste man met Henri bedroog. In de familiekring rond de oude Mevrouw van Lowe vertegenwoordigden zij beiden het schandaal, en hun zoon Addy de schande. Bovendien worden zij gekweld door het gemis aan harmonie in hun samenzijn, dat Constance, door boetedrang gedreven, aanvaardt. Hierbij geholpen door de zuiverende aanwezigheid van haar vroegrijpe zoon, ontworstelt zij zich aan de noodlotsatmosfeer in het aristocratische Haagse milieu vol burgerfatsoen maar zonder charitas.

Dit familiemilieu is, vier geslachten lang, nauwkeurig getypeerd met een verfijnd begrip voor de psychologische drijfveren, waardoor de mensen elkaar plagen, en toch weer elkaar zoeken, verbonden door de in hun zielen aanwezige ‘nevelstof’ waarover Van Duinkerken sprak. Feller nog schrijnt het gewetensgewroet in de geschiedenis der oudbejaarden, wier huwelijk,

[p. 299]

zonder dat iemand het weet, gesloten wordt nadat de eerste echtgenoot door de huidige man wordt vermoord. Ook hier zit de misdaad vier generaties op hun weg naar het onbereikbaar geluk achterna.

Voor wie rustig de 680 bladzijden van deze familiegeschiedenis kan doorlezen, zijn ‘De Boeken der Kleine Zielen’ een meestermerk van psychologische ontleding, bovendien geschreven in een aristocratisch-gestelde stijl en vorm, die het werk en zijn auteur op een peil plaatsen waarop alleen de besten in de wereldliteratuur zich kunnen bewegen en handhaven. Persoonlijk verkiezen wij ‘De Boeken der Kleine Zielen’ boven het zo geroemde ‘Eline Vere’ van dezelfde auteur.

In de ‘Nimmer Dralend-reeks’ van de Nederlandse firma ‘Nijgh & Van Ditmar’ verscheen onlangs ook een herdruk in goedkope uitgave, van de tropenroman van de Nederlands-West-Indiër, Albert Helman (ps. van Lou Lichtveld): ‘De Stille Plantage’, voor het eerst gepubliceerd in 1931.

Deze roman speelt zich af in de 16de eeuw, en behandelt de geschiedenis van een Franse edelman, Raoul de Morhang, die om geloofsredenen Frankrijk verlaat, om met zijn vrouw en haar beide zusters naar Holland te vluchten. Als hij daar verneemt dat zijn bezittingen geconfisceerd zijn, neemt hij het besluit in West-Indië op een plantage een nieuw leven te beginnen.

In een bekoorlijke taal vertelt Helman van Raoul's pogingen om van zijn plantage een paradijs te maken: ‘een staat van rechtvaardigheid, van juiste verhouding en juiste verdeling, als een bolwerk, klein maar hecht te midden van een grote roofstaat waar macht met willekeur onderdrukt en het bezit wordt aangewend om bezitlozen te vernietigen’.

Met zulke idealen voor ogen wordt ‘Bel Exil’ gesticht. Maar na enkele jaren van moeizame strijd tegen de natuur en de mensen, nadat hij reeds zijn neger-voorwerker, zijn blanke opzichter, en zijn jongste schoonzuster heeft verloren, komt Raoul tot het besef dat ‘om hier te overwinnen, de mensen elk offer moeten kunnen brengen: rust, vertrouwen, lijdzaamheid en leven’ - telkens opnieuw moeten beginnen, nadat alles is verwoest.

Hij keert dan met de zijnen naar Europa terug, en als jaren later zijn volwassen zoon de plantage tracht weer te vinden, ervaart deze dat de natuur alles tot de oerstaat heeft teruggebracht en de sporen van het pionierswerk zijner ouders vrijwel heeft weggevaagd.

Wanneer wij de aandacht vragen voor deze mooie tropenroman - een der beste uit de Nederlandse koloniale letteren - is het omdat Helman thans, twintig jaar na de publicatie van ‘De Stille Plantage’ hetzelfde thema heeft verwerkt in een nieuwe roman, getiteld ‘De Laaiende Stilte’ en uitgegeven door de ‘Amsterdamsche Boek- en Courantmaatschappij’. Is het thema hetzelfde de uitwerking ervan is totaal nieuw. De held uit

[p. 300]

Helman's nieuwe roman is ditmaal niet de zwakke idealist Raoul de Morhang, maar de jongere zuster van zijn vrouw, Agnès, die in dagboekvorm vertelt over haar belevenissen op ‘Bel Exil’ en haar reacties neerschrijft op wat er zich rondom haar afspeelt. Aldus is ‘De Laaiende Stilte’ een volledige vernieuwing en een op zich zelf staande roman geworden, die wat zijn litteraire kwaliteiten betreft, zeker niet moet onderdoen voor ‘De Stille Plantage’.

Bij de Uitgeverij ‘De Sikkel’ tenslotte verscheen dezer dagen een nieuwe uitgave van de bekende roman van Lode Baekelmans, de pittige verteller van het Antwerpse havenkwartier ‘Tille’, ongetwijfeld een van de waardevolste verhalen uit onze moderne Vlaamse literatuur. Tille is een jong meisje wier ouders een zeemanslogement hebben in het Schipperskwartier. Zo lang Tille's moeder leefde, trachtte deze het kind zoveel mogelijk uit deze buurt verwijderd te houden, en vertrouwde het toe aan een nonnenklooster. Maar na moeder's dood blijft Tille thuis. Dan begint haar troosteloos, eenzaam leven in het grijze kosthuis. Line, de oude meid en haar vader, verwennen haar en nemen haar al het werk uit de handen. Tille verdroomt haar tijd. Ze denkt aan Walt, een jeugdvriend, maar op een dag ziet ze hem met een vrouw van licht allooi, en tracht hem te vergeten. Walt komt nog wel eens, een enkele keer, een borrel drinken, eer hij zijn geluk op zee gaat beproeven.

Uit verveling en moedeloosheid gaat Tille zich dan aan de drank begeven: eerst een glas bier, dan een borrel, en zo gaat ze langzaam ten onder. Wanneer Walt dan, na lang omzwerven, naar zijn geboortestad terugkeert en Tille opzoekt, staat deze reeds met één voet in het graf, en zelfs Walt's terugkeer kan haar niet meer redden.

Op haar sterfbed huwt ze tenslotte deze eenvoudige jongen, die haar vroeger niet had durven benaderen.

In dit ontroerend verhaal laat Lode Baekelmans ons delen, dag voor dag, in het schrijnend leed van een eenzaam jong meisje. Wie kon er ook beter de atmosfeer oproepen van het Schipperskwartier dan Baekelmans, zij het dan dit keer melancholischer getint dat de meeste lezers het zouden verwachten van de joviale Baekelmans.

Ofschoon dit werk voor het eerst werd uitgegeven in 1912 zijn we er van overtuigd dat deze nieuwe uitgave een grote bijval tegemoet gaat. Deze is immers nog even actueel als veertig jaar geleden, en de taal waarin het verhaal gesteld werd, is geenszins verouderd. Nog steeds worden we bekoord door de frisse schrijftrant en het diep menselijke van dit subtiele verhaal.

Herdrukken als deze die wij bespraken in deze kroniek zijn steeds welkom. Ze vullen een leemte in de boekenkast van de boekenvrienden, opgegroeid in de periode tussen de twee wereldoorlogen.

Jan Schouwenaers.