Band. Jaargang 12

[p. 271]

Tante Magdalena

TOEN ik in de stad R. als klerk bij notaris P. in dienst trad, was ik de dertig reeds voorbij. Mijn jeugd was niet bijster gelukkig geweest. Mijn vader, die het nooit verder had kunnen brengen dan tot verkoper bij een kleine firma, stierf toen ik nauwelijks acht jaar was. Het scheen alsof de dood altijd speciaal naar hem op de loer had gelegen. Naar mijn moeder mij eens vertelde, was het niet één keer, maar tientallen keren gebeurd dat hij op het nippertje aan de dood wist te ontsnappen. En toch was zijn dood niet aan het toeval te wijten. Hij stierf aan maagkanker. Het verdriet van mijn moeder, een stille, eerder verlegen vrouw, was zo groot dat zij vader niet lang overleefde. Men nam mij daarna op in een weeshuis. Ik bleef er tot aan mijn vijftiende jaar. Het was een donkere, vreugdeloze tijd van onmenselijke discipline, onrecht en honger. Een kruidenier die een loopjongen zocht, verloste mij uit deze hel. Bijna twintig jaar, heb ik mijn bevrijder trouw gediend. Achtereenvolgens werd ik loopjongen, magazijnier, verkoper. Bij deze laatste functie echter hield mijn carrière op. Ik had het juist zo ver weten te brengen als mijn vader zaliger. Het deed mij heimelijk pijn mijn toekomstmogelijkheden op die wijze begrensd te zien, ik kreeg een onaangenaam gevoel als ik er aan dacht dat ik eens zou sterven als verkoper. Misschien ook aan maagkanker, zoals mijn vader! Het zal dan ook niemand verwonderen dat deze vrees de voornaamste reden is geweest die er mij destijds toe aangezet heeft te R. als klerk bij notaris P. in dienst te treden. De notaris was een vriendelijke oude heer, die al het mogelijke deed om mij in een minimum van tijd in te wijden in de geheimen van het notariaat, zodat ik van meet af aan in hem in de eerste plaats een geestelijke vader zag. Het werd voor mij een schone, rustige tijd, die slechts één keer onderbroken werd door een weinig verkwikkelijk avontuur.

Het begon op een avond in Juli van het jaar 19... Mijn dagtaak bij notaris P. was ten einde. Zoals gewoonlijk diende ik mij onmiddellijk naar mijn kosthuis te begeven voor het souper. De avond was echter zo heerlijk, zo onuitsprekelijk mooi, dat ik besloot nog een eindje om te wandelen. Ik liep door de Nieuwstraat, daarna door het Karperstraatje en kwam ten slotte in de Frederikstraat terecht, de straat waar alleen rijke lui woonden, in grote, deftige patriciërswoningen. Ik was hier nooit eerder geweest - zo dacht ik ten minste - omdat ik altijd de kortste weg nam van het kosthuis naar het notariskantoor en omgekeerd. Vergenoegd genoot ik van de prachtige bouwstijlen waarin de woningen der Frederikstraat waren opgetrokken. Hierbij vergeleken was het huis van notaris P. maar een bescheiden woning,

[p. 272]

dacht ik. Ik vroeg mij af wat er binnen in die patriciërswoningen wel allemaal moest te zien zijn. Trappen uit wit marmer, zware deuren uit eikenhout, tapijten waar je in wegzonk als je er over heen wilde lopen. Hoe het juist is gebeurd, weet ik nog altijd niet. Maar plots zag ik klaar en duidelijk vóór mijn geest één van die woningen uit de Frederikstraat. Een grote, zwartgeverfde deur uit ijzer smeedwerk met aan de rechterkant een metalen lijstje, waarin een naamkaartje achter mica stak. ‘Juffrouw Van Dongen’ stond er op het kaartje. Als je op het schelknopje drukte, dat zich onder het kaartje bevond, moest je een eeuwigheid blijven wachten tot er iemand - wie weet van waar ergens uit het huis - kwam aangesloft. Dan was het telkens Julia, de meid, die je binnenliet. Zij geleek wonderwel op juffrouw Van Dongen, haar meesteres. Iemand die niet met het huis vertrouwd was en juffrouw Van Dongen alleen maar oppervlakkig kende, zou haar best kunnen verward hebben met Julia. Nadat de meid zorgvuldig de deur had gegrendeld, waardoor je telkens de onaangename indruk kreegt dat je deze woning nooit kondt verlaten zonder haar hulp, werd je door de reusachtige hal uit wit marmer geleid naar een kleine zitkamer, die zich aan je linkerkant bevond. Wanneer je daar binnen tradt, kwam juffrouw Van Dongen je telkens tegemoet uit de richting van het raam dat uitzicht gaf op de tuin en waar zich een enorme leunstoel bevond, waarin zij de meeste uren van haar bestaan sleet. Dan verwelkomde zij je met veel gebaren en omhaal van woorden. Je moest haar een hele reeks kussen geven, waarbij je omzichtig diende te werk te gaan, kwestie van niet op onzachte manier in aanraking te komen met haar precieus massief gouden lorgnet. ‘Jozef, mijn lieve neef, wat ben je weer gegroeid. Heus, je wordt een lieve, grote jongen.’ Met onveranderlijk dezelfde woorden begroette zij je telkens. Daarna ging je met haar bij het raam zitten. Zonder dat je er behoefde om te vragen, begon zij dan te vertellen: sprookjes, onwezenlijke geschiedenissen die je verbeelding op hol joegen, zodat je er spijt van had dat het tijd werd om terug naar huis te keren. Juffrouw Van Dongen, tante Magdalena! Hoe was het mogelijk dat ik haar uit het oog had kunnen verliezen? Hoelang was het niet geleden sinds ik haar de laatste maal had gezien? Tien jaar? Twintig jaar? Ik moest haar terugzien. Nu! Het viel mij niet moeilijk de oude patriciërswoning te vinden. Nog altijd bevond zich het schelknopje onder het naamkaartje, waarop net als vroeger, in dikke zwarte letters ‘Juffrouw Van Dongen’ gedrukt stond. Ik schelde aan met een gevoel van zenuwachtigheid. Stellig zou tante Magdalena mij niet meer herkennen. Toen de zware ijzeren deur opengedaan werd, verscheen tante Magdalena vóór mij. Nog altijd droeg zij haar zelfde gouden lorgnet en die blouse uit Brugse kant. Zij was alleen wat magerder geworden en haar haren vergrijsd. Ik wilde haar om de hals vliegen, maar de koele blik in haar ogen, weerhield mij. Ik kreeg de indruk een zeer onwelkome gast te zijn want toen ik zei: ‘Ik ben Jozef, je neef, tante’, bemerkte ik dat het bloed uit haar gelaat wegtrok en dat zij even aarzelde om de deur vóór mijn neus dicht te slaan. Maar onmiddellijk daarna tekende zich op dat zelfde gelaat een verwrongen glimlachje af, terwijl ze zei: ‘Zo, ben jij Jozef’. Ik glimlachte

[p. t.o. 272]

MIDDELHEIMPARK
G. Kolbe - ‘Naakt’.

M. Macken - ‘Dualisme’.
Cliché ‘De Nieuwe Gazet’.

[p. t.o. 273]

MIDDELHEIMPARK
G. Manzu - ‘De Danspas’.
Cliché ‘De Nieuwe Gazet’.

[p. 273]

terug, gerustgesteld door de overtuiging dat zij mij begon te herkennen.

‘Komt U maar binnen, Jozef. Wij hebben elkaar een hele tijd niet meer gezien, is het niet?’

Ik antwoordde dat ik er geen idee van had hoelang het eigenlijk wel geleden was sinds ik dit huis voor het laatste had betreden. Terwijl wij weer, net zoals vroeger, in onze enorme leunstoelen gingen zitten, vroeg ik:

‘Woon je hier nu helemaal alleen, tante?’

Zij knikte.

‘Wat is er van de meid geworden? Hoe heette zij ook weer?’

‘Julia’ antwoordde tante Magdalena, op een toon alsof zij reeds eerder deze vraag had verwacht.

‘Julia is dood’, vervolgde zij. Een hele tijd, die mij een eeuwigheid leek, bleven wij zwijgend zitten. Het verwonderde mij dat tante steeds maar vóór zich uit in de richting van de tuin bleef kijken, alsof zij mijn blik wilde ontwijken. De vreemde, onnatuurlijke stilte werd mij ondragelijk. Daarom zei ik:

‘Ik ben sinds enige tijd in dienst bij notaris P. Toevallig kwam ik hier voorbij, zodat ik meende dat het je misschien wel zou verheugen indien ik even binnenliep’. Ik zweeg.

‘Het verheugt mij zeer, Jozef, je weer te zien. Heus, het verheugt mij zeer!’ Zij sprak traag en haar stem had een onwezenlijke klank, alsof zij met haar gedachten ver van hier verbleef.

‘Weet je nog tante, hoe je mij sprookjes vertelde? Hier, op dezelfde plaats, achter het raam in die hoge leunstoelen.’

Zij knikte. Ik begon mij onrustig te voelen en vroeg mij af of de eenzaamheid in dit grote, kille huis, tante Magdalena niet mensenschuw had gemaakt. Of was Julia's dood er misschien oorzaak van geworden dat tante leed aan geestelijke afwijkingen? Ik keek door het raam naar buiten.

‘De tuin met zijn doolhof van kronkelpaadjes ligt nog altijd onveranderd. Weet je nog, tante, hoe ik met het autopedje dat je kocht voor mijn verjaardag, over de paadjes rende?’

‘Zeker, Jozef, weet ik dat nog. Ik heb je toch zelf geleerd hoe je met het autopedje diende om te gaan.’

Ik keek haar onzeker aan. Ik was verrast door deze tegemoetkoming na de tamelijk ontwijkende antwoorden die ik tot nog toe van haar had ontvangen. Het was natuurlijk een schromelijke vergissing van tante Magdalena, want niet zij, doch Julia, de meid, had mij geleerd hoe ik met het autopedje in de tuin diende om te gaan. Ik herinnerde mij duidelijk dat tante altijd met een zekere angstvalligheid de tuin had vermeden - waarom wist ik eigenlijk niet - zodat zij er zich toe bepaald had mij van uit haar leunstoel, achter het raam, gade te slaan en mij aan te moedigen. Ik wachtte mij echter wel haar op deze vergissing opmerkzaam te maken, omdat ik tot de overtuiging begon te komen dat er geestelijk toch iets niet in orde met haar was.

‘Heb je dat autopedje nog, tante?’ vroeg ik haar. Een kinderlijk

[p. 274]

verlangen om het speelgoed uit mijn jeugd nog eens terug te zien, overviel mij plots.

‘Ik weet het niet, Jozef’ antwoordde zij zo onverschillig mogelijk.

‘Julia en ik hebben het nog samen naar de zolder gedragen. Ja, tante, nu herinner ik het mij nog zo goed alsof het pas gisteren is gebeurd. De Zomer was voorbij, de tuin lag nog drassig van de najaarsregen. Je zei zelf nog dat het geen weer meer was om in de tuin te spelen, zodat wij het autopedje op zolder hebben opgeborgen tot volgend jaar. Spijtig genoeg ben ik volgend jaar niet meer kunnen terugkomen.’

Ik dacht, nadat ik deze laatste woorden had uitgesproken, een ogenblik ontroerd terug aan mijn vader die korte tijd nadien was gestorven en aan mijn moeder met wie ik deze stad verliet om te V. te gaan wonen.

‘Het is best mogelijk, Jozef, maar ik herinner mij niets meer.’ Zij zweeg en wendde het hoofd in mijn richting. Zij keek mij scherp aan alsof zij mijn gedachten wilde achterhalen. Terwijl haar mond lichtjes trilde, vervolgde zij:

‘Je autopedje is niet meer in dit huis. Zwijg er nu over, ik smeek je.’

Alhoewel met tegenzin, deed ik wat zij vroeg, bleef nog een ogenblik zwijgend zitten en stond toen op uit mijn leunstoel. Ik zei:

‘Neem het mij niet kwalijk, tante, maar nu moet ik gaan. Je begrijpt: in het kosthuis wacht men niet graag lang met het souper.’

Zij stond eveneens op uit haar leunstoel en keek mij aan met een blik waaruit ik meende te moeten opmaken dat mijn woorden haar niet ongevallig voorkwamen.

‘Ik begrijp het, Jozef, je kunt de mensen niet laten wachten op je.’ Terwijl zij dit zei, ging zij mij reeds voor naar de hal.

Toen ik die zelfde avond in mijn bed lag, dacht ik terug aan tante Magdalena. Ik vroeg mij af hoe het mogelijk was dat een mens zo kan veranderen in de loop der jaren. Naarmate ik vergelijkingen begon te maken tussen de tante die ik vroeger had gekend en deze, die ik vandaag voor het eerst had teruggezien, werd ik onrustiger. Daar had je het geval met het autopedje. Eerst begaat zij een schromelijke vergissing: zij verwart zich met Julia, stelt zich zelf in de plaats van haar meid. Maar Julia is dood. Daarna weet zij niet wat er van mijn autopedje geworden is en zegt toch ten slotte dat het zich niet meer in huis bevind, terwijl zij mij te gelijk smeekt er over te zwijgen. Ook haar houding was mij vreemd voorgekomen. Waarom ontweek zij altijd mijn blik, waarom omhelsde zij mij niet, zoals vroeger? Hoe ik mij ook inspande, ik vond geen enkele verklaring voor de vreemde handelwijze van tante Magdalena. Maar de overtuiging dat er iets niet helemaal met haar in orde was liet mij niet meer los.

Ik trachtte een voorwendsel te vinden om haar weer een bezoek te brengen. Uit opzoekingen die ik deed in het archief van notaris P., bleek dat juffrouw Van Dongen al sinds verscheidene jaren belangrijke geldsommen had belegd bij mijn meester. Gewoonlijk bracht, om het kwartaal, notaris P. zelf de interest, waarop mijn tante recht had, bij haar thuis, omdat zij,

[p. 275]

naar hij mij toevertrouwde, slechts zelden haar woning verliet. Ik vroeg notaris P. zelf het geld aan juffrouw Van Dongen te mogen brengen. Het viel mij niet moeilijk hem te overhalen, vooral toen ik mij beriep op mijn verwantschap met haar.

Zo kwam het dat ik, na een drietal weken, terug stond vóór de grote stijlvolle woning in de Frederikstraat. Ik schelde aan en kreeg weer dat zelfde zenuwachtig gevoel, dat ik gekend had toen ik haar mijn eerste bezoek had gebracht. Toen de deur geopend werd, trachtte ik te glimlachen, maar ik voelde dat ik helemaal in mijn opzet mislukte, doordat tante Magdalena mij enigszins verward begroette, alsof mijn bezoek voor haar een verrassing was.

‘Zo, Jozef, ben jij er terug?’ Haar stem had een koude, bijna harde klank.

‘Zoals je ziet, tante.’ Een ogenblik aarzelde ik om er een verklaring af te leggen voor mijn bezoek, daarna vervolgde ik:

‘Ik kom vanwege notaris P.’ Zij keek mij aan alsof zij het verband tussen mij en de notaris niet begreep.

‘Hij is mijn meester, tante’, verduidelijkte ik.

Toen ging haar blijkbaar een licht op en herinnerde zij zich dat ik reeds tijdens mijn voorgaande bezoek verklaard had in dienst te zijn bij notaris P.

‘Zo’, zei ze, ‘wat wenst de notaris van mij?’ Haar stem klonk nors.

‘Ik breng de interest van je gelddeposito's, tante.’

Nog altijd stonden wij in de hal. Ik reikte haar de omslag met het geld.

‘Waarom brengt de notaris niet zelf het geld?’ vroeg zij op een toon die duidelijk liet uitschijnen dat mijn bezoek haar zeer ongewenst voorkwam. Ik werd overtuigd dat tante Magdalena zich voorgenomen had mij op een koele wijze te ontvangen. Een verlangen om met haar in het harnas te treden en een steekspel, desnoods op leven en dood, uit te voeren, maakte zich plotseling van mij meester. Ik zei:

‘Ik heb notaris P. gevraagd om zelf het geld te mogen brengen.’ Ik keek haar aan met een spottend glimlachje en vervolgde:

‘Ik wilde mijn autopedje nog eens terugzien.’ Er moet een zekere bedreiging voor tante Magdalena in deze woorden gelegen hebben, want ik zag hoe zij onrustig met haar handen begon te frutselen aan haar blouse van Brugse kant. Haar ogen kregen een vreemde schijn, haar mondhoeken begonnen te trillen. Het was alsof ik door mijn woorden een magische kracht had opgewekt die haar dreigde in elkaar te doen krimpen van angst. Ik werd mij bewust van de mogelijkheid ener vreselijke waarheid. Mijn hart begon te bonzen op een wijze die alle rede uitsloot. Zonder nog naar tante Magdalena om te zien, holde ik de zware eikenhouten trap op. Op de zolder vond ik mijn autopedje terug. Het lag onder een dikke laag stof verroest in een hoek. Ik keek er slechts één ogenblik naar om, terwijl het door mijn hoofd flitste: tante loog toen ze zei dat het autopedje zich niet

[p. 276]

meer in dit huis bevond! De lucht van deze zolder bedwelmde mij. De overtuiging dat zij iets meer dan mijn autopedje verborgen hield, overweldigde mij. Er bevond zich alleen nog een grote, zwarte kist. Ik rukte aan het deksel, maar het zat vast. Als een bezetene schopte ik tegen de kist, maar zij bleef onbeweeglijk. Machteloos bleef ik staan. Toen was het alsof een paar ogen in mijn rug brandden. Brusk keerde ik mij om. Tante Magdalena stond vóór mij. Zij hield een browning op mijn hart gericht. Ik keek haar aan, stijf van schrik. Zij bewoog niet toen zij grijnslachend zei:

‘Ik ben Julia, Jozef. Je hebt het mooi geraden!’ Ik wilde op haar toespringen, maar haar browning hield mij op veilige afstand.

‘De gelijkenis tussen juffrouw Van Dongen en mij was altijd perfect, vondt je niet?’ Ik besefte dat deze vrouw waanzinnig geworden was, dat ik op het ergste moest voorbereid zijn. Daarom smeekte ik Julia mij te laten gaan. Zij deed alsof zij mijn woorden niet gehoord had en vervolgde:

‘Toen ben jij gekomen, Jozef. Zo heel onverwacht.’ Zij grinnikte en kwam naar mij toe. Toen zij zo dicht vóór mij stond dat ik slechts een handige beweging moest uitvoeren om haar browning afhandig te maken, zei ze:

‘Jij had scherper ogen dan de anderen, Jozef.’ Zij bleef mij spottend aankijken. Een fractie van een seconde aarzelde ik, daarna sloeg ik met de vuist het wapen uit haar hand en trapte haar tegen het onderlijf, zodat zij kreunend neerviel. Zonder nog naar haar om te kijken, rende ik de trap af. Ik begaf mij onmiddellijk naar het politiecommissariaat dat zich aan het einde der Frederikstraat bevond. Persoonlijk keerde de commissaris met mij terug naar de woning van tante Magdalena. Toen wij de zolder betraden, vonden wij het lijk van Julia. Zij had zich een kogel door het hoofd geschoten. Haar gouden lorgnet lag in scherven naast haar. Een vreemd gevoel van verlatenheid beving mij. Ik voelde mij schuldbewust omdat ik haar niet bewusteloos had geslagen, noch haar browning had meegenomen. Met de hulp van de commissaris slaagde ik er in de kist te openen. Een afschuwelijke reuk deed ons bijna in bezwijming vallen, toen wij het deksel een weinig hadden opgelicht. De commissaris beval mij onmiddellijk de kist te sluiten. Hij wist genoeg. Hij had een gelijkaardige ontdekking meegemaakt te Z. toen hij nog aan het begin zijner carrière stond. Een vrouw die haar man had vermoord en er in gelukt was zijn lijk bijna een jaar verborgen te houden in een kleerkast.

Zwijgend en met een gevoel alsof ik plots veel jaren ouder was geworden, keerde ik die dag naar mijn kosthuis terug. Jaren lang heb ik gezocht naar een allesverklarend motief. Te vergeefs echter! Of, had de omstandigheid dat tante Magdalena en Julia wonderwel op elkaar geleken, deze laatste er toe aangezet zich te identificeren met haar meesteres, zodat zij deze als een schim beschouwde waarvan zij zich bevrijd had door haar om het leven te brengen? Wie zal het verklaren!

Hugo Wauters.