Band. Jaargang 12

[p. t.o. 256]

MIDDELHEIMPARK
H. Moore - ‘Koning en Koningin’.
Cliché ‘De Nieuwe Gazet’.

[p. t.o. 257]

MIDDELHEIMPARK
G. Grard - ‘Niobe’.

Ch. Leplae - ‘Knielend meisje’.
Cliché ‘De Nieuwe Gazet’.

[p. 257]

Tweede Biënnale voor Beeldhouwkunst te Antwerpen
Sculpturale Grootheid in het Middelheimpark

OP Zaterdag 20 Juni 11. werd met luister in het Middelheimpark te Antwerpen de tweede Biënnale voor Beeldhouwkunst geopend. Deze opening die bijgewoond werd door de hoogste personaliteiten uit de politieke, consulaire en culturele wereld, brengt het krachtige bewijs van de Antwerpse Magistratuur om in de Scheldestad een uniek opzet te verwezenlijken. Immers waar in het mooie natuurdecorum van het Middelheimpark, om de twee jaar een uitzonderlijke selectie van beeldhouwwerken, grotendeels gegroepeerd rond een belangrijke retrospectieve van één land, aan de bezoekers van binnen- en buitenland wordt getoond, is het een feit dat elk jaar het aldaar gevestigde Museum voor Beeldhouwkunst in Openlucht met waardevolle getuigenissen van de moderne sculptuur verrijkt wordt. Op dit ogenblik bestaat het werkelijk definitieve bezit van het museum reeds uit een vijftigtal werken, en de namen en beelden die in het getal besloten liggen, vormen op zich zelf reeds een aanleiding om Middelheim te bezoeken.

Het was de h.L. Craeybeckx, Burgemeester, die tijdens de opening de inleidende rede uitsprak. De heer Burgemeester beperkte zich voornamelijk tot het richten van een dankwoord aan de talrijke hoge personaliteiten en aan de vele medewerkers.

Met te wijzen op de oude traditie van de culturele grootheid van Antwerpen en de verklaring deze te willen hooghouden, en na nogmaals zijn verlangen te hebben uitgedrukt om in zijn stad weldra ook een Paleis voor Schone Kunsten te laten oprichten, verleende de h. Craeybeckx het woord aan de h. Harmel, Minister van Openbaar Onderwijs.

De heer Harmel, gaf in zijn openingsrede herhaaldelijk blijk van zijn grote waardering voor de culturele activiteit van de Scheldestad, die zoals hij herinnerde, steeds een der hoofdsteden van de Europese kunst is geweest. Spreker loofde de prachtige inrichting van de tweede Biënnale en drukte zijn waardering uit voor het feit dat de meest uiteenlopende tendenzen van de moderne kunst op harmonische wijze verzameld werden.

Hij wees op het feit dat Antwerpen zelfs geen Paleis voor Schone Kunsten nodig had om zulk een unieke prestatie te verwezenlijken. Maar voornamelijk beklemtoonde spreker dat het verloren contact tussen het leven en de sublieme

[p. 258]

schoonheid met zulke manifestaties mocht hersteld worden, zodat de volkeren van onze gemeenschap elkaar broederlijk de hand zouden kunnen reiken. Na gewezen te hebben op de uitbreiding van de geest van humanisme in de wereld, verklaarde de h. Harmel de tweede Biënnale voor Beeldhouwkunst geopend.

Het is natuurlijk noodzakelijk een bezoek aan deze tentoonstelling van internationale beeldhouwkunst niet te herleiden tot een vluchtige rondgang. De talrijke kunstwerken die op goede wijze verspreid zijn over het mooie domein zullen de meeste bezoekers wel aansporen tot een herhaald verpozen in Middelheim.

Voor de biënnale van 1953 werd bijzonder de aandacht gevestigd op de grote figuren der Italiaanse beeldhouwkunst. Het is ontegensprekelijk dat Italië thans op het gebied des sculptuur een niet geëvenaarde bloei kent. De inrichters hebben daarom waardevolle selectie uit dit land kunnen bijeenbrengen, een keuze die nagenoeg vijftig jaar beeldhouwkunst omvat en die aan de bezoekers toelaat een werkelijk belangrijk beeld van de beeldhouwkunst aldaar te vormen.

Als voorloper van de vernieuwing na een tijd van vervlakking kwam Medardo Rossi (1858-1928), waarvan thans drie werken definitief voor Antwerpen werden aangekocht. Deze beeldhouwer had een zekere invloed op Rodin, terwijl hij zelf door de impressionistische schilderkunst naar het licht- en schaduwspel zocht.

Vooral de drie grote kunstenaars Arturo Martini (1899-1947), Marino Marini (1901) en Giacomo Manzu (1908) hebben een doorbraak verwezenlijkt en de inzendingen voor Antwerpen - ook van hen bezit Middelheim reeds opmerkelijke stukken voor het openluchtmuseum - betekenen een revelatie. A. Martini's beelden zitten vol innerlijke oerkrachtige spanning, bv. zijn ‘Vliegenier’ en ook ‘Wolvin’. Bij M. Marini wint het zuiver innerlijke door het imposante van zijn plastische vormgeving, terwijl Manzu de gelouterde poëzie van het subtiele vat in zijn figuren. Iets van het serene der primitieven overheerst bij Manzu. Bij de Italianen valt ook Marcello Mascherini's (1906) ‘Lachend Naakt’ bijzonder op, terwijl verder M. Basaldella (1910) met een abstracte vormgeving, R. Bertagni (1914), P. Consagra (1920), A. Fabri (1911), P. Fazzini (1913), N. Franchina (1912), E. Greco (1913), B. Lardera 1911), L. Leonardi (1915), A. Vino (1906) en een paar anderen nog het werkelijke boeiende middenpunt van Middelheim uitmaken.

Dit wil echter niet beduiden dat de overige deelnemende landen geen uitzonderlijke inspanningen hebben geleverd. Onmiddellijk na Italië mogen wij gerust Frankrijk vernoemen, al valt het op dat deze kunstenaars, de grote figuren uitgezonderd, meer in reeds geziene vormen uitdrukking aan hun inspiratie geven. Maar het valt niet te ontkennen dat bv. Maillol's (1861-1944) beelden ‘La Méditerranée’ en ‘La Rivière’, beide vast bezit van het museum, tot de hoogtepunten van de sculptuur dienen gerekend te worden. Ook Renoir's (1841-1919) ‘Venus victrix’ (Middelheimpark) en de ‘Balzac’ en ‘L'Age d'Airain’ van Rodin betekenen onvergetelijke schoonheid.

[p. 259]

Maar ook de drie beelden van E. Bourdelle (1861-1929), bezit van Middelheim, o.m. ‘Heracles Boogschutter’ en ‘De Weerspannige Ram’ tonen een plastische gevoelsuiting van waarde. De grote C. Brancusi (1876) is vertegenwoordigd met zijn mooi werk: ‘Zeehond’ uit de Art Moderne van Parijs. Terwijl het beeld van J. Bernard (1886-1928) reeds gekend is van de vorige maal, hebben ook Ch. Despiau (1874-1947) met zijn klassieke ‘Assia’ en H. Yencesse (1900) met ‘Zwemster’ het vertrouwen reeds lang gewonnen.

Met een abstracte ‘Pagodevrucht’ van J. Arp (1887), verder R. Couturier (1905), J. Lipchitz (1891) en meer opvallend nog O. Zadkine (1890) hebben de Franse modern georiënteerde kunstenaars een verantwoorde bijdrage geleverd, terwijl Germaine Richier met het obsederende ‘Mantis’ (insekt) van een verrassend talent blijk geeft.

Op het gebied der sculptuur valt het moeilijk voor Nederland om in deze biënnale een volwaardig figuur te slaan. Het is dan ook Mari Andriessen (1897) die met zijn, door het museum aangekochte, ‘Bomslachtoffer’ een betekenisvolle verschijning is, al valt zijn pompeus en gezwollen beeld ‘De Dokwerker’ volkomen uit het geheel. Ook Engeland geeft een minder sterke indruk in het geheel. Meestal abstract blijft het toch Henry Moore (1898) met zijn ‘Koning en Koningin’, aangekocht voor Middelheim, die boven R. Adams (1917), Reg Butler (1913), L. Chadwick (1914), J. Epstein (1880), B. Heptworth (1903), e.a. uitrijst.

Een zevental Griekse kunstenaars komen eveneens op dit internationaal samentreffen voor, zonder opmerkelijk genoemd te kunnen worden. Een zelfde opmerking kan men neerschrijven voor Noorwegen met drie beeldhouwers, Turkije met S. Zorlu, een leerlinge van O. Zadkine, terwijl de U.S.A. voornamelijk met kunstenaars uitpakt die te Parijs hun atelier hebben (zes deelnemers). Argentinië bezit in A. Perez Penalba (1918) eveneens een artiste van de Parijse school, terwijl Spanje met zijn enige vertegenwoordiger, Pablo Gargallo (1881-1936) wiens beeld ‘De Profeet’ tot het bezit van Middelheim behoort, een der merkwaardigste figuren van dit internationaal cenakel blijft.

Voor Zwitserland zijn het H. Hubacher (1885) en J. Probst (1880) die vermogen stand te houden, daarentegen komt Zweden met zijn belangrijkste beeldhouder Carl Milles (1875) wiens beeld ‘Pegasus’ ditmaal, door zijn onstuimig rhythme, zijn grootse plastiek sterk domineert. Zijn landgenoot Stig Blomberg (1901) bezit eveneens goede kwaliteiten.

Oostenrijk verschijnt met drie kunstenaars op dit appel, maar Duitsland treft met een paar goede beelden van G. Kolbe (1877-1947), K. Hartung (1908), G. Marcks (1889).

Denemarken heeft in A. Fischer (1888), G. Henning (1880), H. Lijsberg (1896) en A. Noack (1889) beeldhouwers van meer dan middelmatig formaat.

Drie en twintig beeldhouwers zorgen voor de faam van ons land. Men hoeft hier geen inspanning te doen om hun werk voor te stellen. Er is de

[p. 260]

overtuigende kunst van Rik Wouters (1882-1916), die met zijn beelden elk vergelijk met andere kunstenaars kan weerstaan, maar ook C. Meunier (1831-1905) behoort tot de klasse van onze groten en blijft, ondanks zijn verbondenheid met de eigen tijd, een sterke indruk maken. Dit is eveneens met George Minne (1866-1941) het geval, terwijl dichter bij ons E. Wynants (1877) met zijn ‘Muze’ en H. Puvrez (1893) met ‘Sereniteit’ een paar goede werken hebben afgestaan.

Het prachtige en grootse werk van Oscar Jespers (1887) ‘België aan de Arbeid’ dat uitgevoerd werd voor het Belgische paviljoen op de Wereldtentoonstelling te Parijs in 1937, is thans aan het Middelheim geschonken door het Ministerie van Openbaar Onderwijs.

F. Debonnaires (1907) toont hier een bevallige ‘L'ingénue’ en de ‘Niobe’ van G. Grard (1901) bevestigt het belangrijke talent van deze kunstenaar. Ch. Leplae (1903) heeft een innig en sereen ‘Knielend Meisje’ en zijn ‘Luco’ is van hetzelfde gehalte. Ook de jongere M. Macken (1913) biedt een plastisch volgroeide ‘Dualiteit’, terwijl tussen de vele namen nog dienen vermeld, deze van Fr. Claessens, J. Cantré, Mon. Dervichian, R. D'Haese, W. Kreitz, J. Minne, O. Strebelle, A. Wansart, e a.

Het is onbetwistbaar dat met deze tweede biënnale te Antwerpen een manifestatie van internationale waarde werd verwezenlijkt. Alle buitenlandse deelnemers die aanwezig waren op de opening, hebben dit onmiddellijk beaamd.

Nu heersen in het prachtige Middelheimpark deze kunstwerken van de meest belangrijke kunstenaars uit de wereld. Zij noden tot een bezoek, maar zij vormen tevens het getuigenis van de onvergankelijke schoonheid. Met deze tweede biënnale voor beeldhouwkunst is de betekenis van Middelheim derwijze gegroeid dat men er nergens nog de weerga kan van vinden.

Remi De Cnodder

Nota van de Redactie: De biënnale blijft geopend tot 30 September 1953.