Band. Jaargang 12

[p. 261]

Kongo en de Grondwetsherziening in België

DE evolutie van de politieke toestand in België tijdens de jongste weken wijst er op dat men binnen afzienbare tijd in ons land een grondwetsherziening zal meemaken. De procedure die hiervoor zal moeten gevolgd worden loopt over verschillende phasen, en er zullen dan ook wel verschillende maanden over heengaan eer deze grondwetsherziening een voldongen feit zal zijn. De redenen voor het wijzigen van de Belgische grondwet moeten gezocht worden in de sedert de oorlog sterk gewijzigde politieke constellatie in Europa, en de evolutie der geesten. Sedert enkele jaren schijnt het nl. de Europese staatslieden ernst te zijn met hun pogingen tot eenmaking van West-Europa, en de meest frappante uitingen van dit streven vinden wij in de oprichting van de Europese Raad van Straatsburg, en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, het eerste Europese organisme dat met werkelijk supra-nationale machten bekleed werd. Verder is een Europese verdedigingsgemeenschap in de maak, en als koepelorganisme voorziet men een Europese politieke gemeenschap met een supra-nationale regering en een supra-nationaal parlement. Deze verschillende gemeenschappen worden hoe langer hoe meer door de Europese en tevens door de Amerikaanse staatslieden noodzakelijk geacht voor het verzekeren van de veiligheid, de vrede en de welvaart van Europa.

Het spreekt echter van zelf dat de instelling van deze verschillende Europese gezagslichamen met bepaalde wetgevende, executieve, economische of administratieve bevoegdheden bekleed veronderstelt dat de verschillende staten dezer gemeenschap afzien van een deel hunner nationale souvereiniteit. Juist die grondwetsartikelen die op dit ogenblik in strijd zijn met het principe der overdracht van machten aan de Europese gezagsorganen zullen moeten gewijzigd worden.

Het zal sommige lezers wellicht ook getroffen hebben in de verklaring die onlangs door eerste minister Van Houtte, in verband met de grondwetsherziening, afgelegd werd, dat men er ook aan denkt die artikelen te wijzigen die betrekking hebben op Belgisch-Kongo. Men wil nl. van de gelegenheid van deze grondwetsherziening gebruik maken om in onze grondwet uitdrukkelijk en nauwkeurig de verhoudingen tussen ons land en zijn overzeese gebiedsdelen te bepalen en te omschrijven. Er zijn nl. verschillende redenen die hiervoor pleiten. Sedert de laatste gewone zittijd van de Algemene Uno-

[p. 262]

vergadering is het o.m. duidelijk gebleken dat de O.V.V. door haar inmenging in de aangelegenheden van Kongo een ongehoorde aanslag heeft gepleegd op de Belgische souvereiniteit over Kongo, en onze regering heeft dan ook niet geaarzeld zowel collectief, als bij monde van minister Dequae en de Belgische afgevaardigden bij de Uno, dhh. Pierre Rijckmans en Fernand Van Langenhoven, hiertegen te protesteren. Van de andere kant zijn er mensen zowel in België en Kongo als in het buitenland die de juiste verhoudingen tussen het moederland en de Belgische gebieden overzee niet schijnen te kennen, en hieromtrent dan ook zoniet verkeerde, dan toch verwarrende meningen verspreiden zowel op het zuiver juridische als op het politieke plan. De nauwkeurige omschrijving der juridische betrekkingen tussen België en de kolonie schijnt bovendien ook noodzakelijk voor de verdere ontwikkeling dezer verhoudingen, ten einde te vermijden dat in de toekomst verhoudingen geschapen worden die niet verenigbaar zijn met de thans bestaande, of dat met de thans bestaande geen rekening zou gehouden worden. Dit veronderstelt natuurlijk bij onze verantwoordelijke staatslieden een bepaalde politieke doctrine op koloniaal gebied, waarop zij zich eens en voor goed zullen moeten bezinnen. Tenslotte zij gewezen op de wenselijkheid dat, op een ogenblik dat gebouwd wordt aan de eenmaking van Europa, met het risico dat de nationale souvereiniteit der staten overdreven besnoeid wordt, België t.o.v. het buitenland duidelijk zijn verhoudingen zou bepalen tot zijn overzeese gebiedsdelen in Afrika. Wij wezen reeds vroeger op sommige gevaren die schuilen in het zogeheten ‘plan van Straatsburg’ voor de economische samenwerking tussen de West-Europese landen en hun overzeese gebieden.

Ons kolonialen treft het dat de Belgische grondwet zo weinig melding maakt van Kongo. Alleen in het eerste artikel wordt gewag gemaakt van de gebieden die België eventueel zou kunnen verwerven, en dan nog in zeer algemene bewoordingen. Dit eerste artikel handelt over de indeling van het Belgisch grondgebied in provinciën die met name genoemd worden, en de manier waarop deze onderverdeling kan gewijzigd worden indien dit mocht noodzakelijk blijken. Hetzelfde artikel bepaalt dan dat voor de kolonies, overzeese bezittingen of beschermde gebieden die België kan krijgen, bijzondere wetten gelden. De Belgische troepen tot hun verdediging bestemd kunnen alleen bij vrijwillige dienstneming worden aangeworven. Verder zegt de grondwet niets over België's verhoudingen tot Kongo, waarvan de naam zelfs niet voorkomt in de constitutie. Wij mogen hierbij echter niet vergeten dat dit artikel in zijn huidige vormen reeds dateert van 1893 toen eveneens gebruik gemaakt werd van de gelegenheid der grondwetsherziening met het oog op de uitbreiding van het kiezerscorps en de afschaffing van het cijnsstelsel, om ook in de grondwet een bepaling op te nemen waardoor het desgevallend voor België mogelijk zou worden, op een later te bepalen ogenblik, over te gaan tot de overname van de Onafhankelijke Kongostaat die Leopold II reeds aan ons land had aangeboden. Op te merken valt ook dat de bepaling die aldus in de gewijzigde constitutie werd opgenomen, zo algemeen mogelijk gehouden werd, omdat de Constituante zich in geen enkel

[p. 263]

opzicht wou uitspreken over het principe of de wenselijkheid der overname van Kongo, die trouwens slechts elf jaar later, in 1908 plaats greep.

De bepaling dat de verdediging van de eventueel door België over te nemen gebieden uitsluitend zou moeten waargenomen worden door vrijwilligers werd in de grondwet opgenomen om te verhinderen dat jonge Belgen zouden verplicht worden hun bloed te vergieten en hun leven te wagen voor de verdediging van bezittingen die men desgevallend later in verre landen zou kunnen verwerven. Hierdoor kwam de grondwetgevende vergadering tegemoet aan een bezwaar dat in bepaalde kringen geopperd werd tegen de eventuële overname door België van de Onafhankelijke Kongo-staat.

De geesten zijn sedert 1893 sterk geëvolueerd en over het principe zelf van België's beheer over Kongo bestaan in ons land tegenwoordig geen bezwaren meer. Integendeel schijnt men thans meer dan ooit de mening toegedaan dat onze grondwet voor iedereen, zowel voor het buitenland als voor de Belgen en Kongolezen in het moederland en de kolonie, zou moeten beklemtonen dat Kongo integrerend deel uitmaakt van het Belgisch grondgebied, en dat er juridisch gesproken geen onderscheid mag gemaakt worden tussen België en Kongo. Sommigen zouden deze eenheid zelfs willen zien tot uitdrukking komen in eenzelfde vlag voor België en Kongo, bv. door het opnemen van de gouden Kongolese ster op blauwe hemel in de Belgische driekleur. In bepaalde kringen wenst men dat de grondwet niet langer zou bepalen dat België verdeeld is in provinciën, maar wel in provinciën en overzeese gebieden. Bovendien wijst men er op dat het verkeerd is te blijven spreken over ‘koloniën, bezittingen en protectoraten’ die België zou kunnen krijgen, als zouden bedoelde gebieden eigendom worden van de Belgische staat, terwijl er veeleer zou moeten gesproken worden van fusie en assimilatie, of tenminste van intieme unie en integratie in een Belgische eenheidsstaat. Verder zijn sommigen van oordeel dat de Belgische regering en met haar gans het Belgische volk zouden moeten verklaren dat de Afrikanen in Kongo Belgen zijn, in dezelfde graad als de Belgen in het moederland. Zij doen opmerken dat het verkeerd is onderscheid te maken tussen Belgen en Kongolezen, evenzeer als het verkeerd is tegenover het begrip Belg deze te plaatsen van Vlaming en Waal. Boviendien kan men de vraag stellen of men onderscheid moet blijven maken tussen de Belgen in Kongo en deze in het moederland, wat betreft de uitoefening van bepaalde rechten en vrijheden - individuële en sociale - waarover alle Belgen volgens de grondwet moeten kunnen beschikken.

In een andere orde van gedachten stellen sommige juristen de vraag of er in de grondwet geen onderscheid moet gemaakt worden tussen de Belgische overzeese gebieden waarover onze souvereiniteit volledig is, zoals Kongo, en deze wier ons beschavingswerk berust op andere rechtsgronden, zoals het voogdijgebied Ruanda-Urundi.

Men kan zich ook afvragen of het ogenblik niet gekomen is om ook in onze grondwet te voorzien in welke richting wij ons bewegen wat betreft

[p. 264]

de eventuële deelname van de inlandse bevolking van de kolonie aan de uitoefening der nationale souvereiniteit. Tenslotte schijnen de eisen der moderne strategie erop te wijzen dat het handhaven in onze grondwet van de bepaling betreffende de verdediging onzer overzeese gebiedsdelen door vrijwilligerstroepen schadelijk is of als onuitvoerbaar voorkomt, zoals trouwens reeds is gebleken ter gelegenheid van de oprichting van de metropolitane legerbasis te Kamina.

Zoals men ziet stellen er zich voor de nieuwe constituante ook belangrijke principiële koloniale problemen, benevens deze die zij zal op te lossen hebben voor de inschakeling van België in het nieuwe Europa van morgen. Onze bedoeling was niet aan te duiden in welke zin deze koloniale problemen moeten opgelost worden, maar enkel de aandacht te vestigen op de aard dezer problemen.

G.A.M. Vertommen.