Band. Jaargang 11

[p. 344]

Kongolese Kleinkunst voor het groot Publiek

VAN alle kunstenaars die Kongo bezoeken, of die voor een min of meer lange tijd komen kennis maken met ons leven in de tropen, hopen wij hiervan de neerslag te vinden in hun later werk. Wij verwachten dat van schilders, beeldhouwers en letterkundigen: zij mogen ons dat niet kwalijk nemen. Wij verwachten dat van Floris Jespers, Luc Peire, Jos Demaegd, Laurent Moonens, en Hugo Van Beveren. Wij verwachten dat van Walschap, Jonckheere, Leon Kochnitzky, Marie Gevers en Emiel van Hemeldonck.

Wij verwachtten hetzelfde toen wij een paar jaren geleden het bezoek ontvingen van Roger Bodart, met Georges Simenon het nieuwste lid van de ‘Académie Destrée’ voor Franse Taal en Letterkunde.

Roger Bodart heeft zopas met ‘Dialogues Africains’ (Editions des Artistes - Bruxelles 1952) deze verwachtingen beantwoord, materieel althans, wat daarom nog niet zeggen wil dat hij ons volledige, innerlijke bevrediging heeft geschonken.

Roger Bodart is vooral dichter, en zijn boek geeft dan ook veeleer indrukken en stemmingen weer. Het is alsof ons nog steeds Bodart's woorden in de oren klinken: ‘Ik tracht de gevoelens van eenieder weer te geven met de woorden van eenieder’. In dat opzicht doen de meeste van zijn gedichten, bijvoorbeeld sommige uit ‘La Tapisserie de Pénélope’ ons enigszins denken aan de eenvoudige maar gave dichterlijke expressie van Jan van Nijlen.

Van zijn verblijf in Kongo heeft Bodart ons niet eens een louter reportageverhaal willen nalaten, met de klassiek-geworden beschrijvingen van de Forescom-building te Leo, de plantentuin van Broeder Gillet te Kisantu, de installaties van de Union Minière in Katanga, de Batutsi-dansers uit Ruanda, of de Wagenia-vissers uit Stan. Aansluitend bij zijn ‘Dialogues Européens’ heeft Bodart een reeks literaire essays geschreven, onder vorm van samenspraken, waarin hij tracht zijn theoretische kennis van de ziel van tropisch Afrika te vervolledigen, door ze te confronteren met de mening van hen die er de realiteit van kennen. Zo ondervraagt de dichter sommige ambtenaren, missionnarissen, kolonisten en ook zich zelf, omtrent de reden waarom zij Europa verlieten. Hij tracht door conversatie met sommige geëvolueerde inlanders als Lomami-Tshibamba, de auteur van het verhaal

[p. 345]

‘Ngando, le crocodile’; met de Amerikaanse negerdanseres Pearl Primus; met Monongo, de kleinzoon van Msiri; met Kiwele, de koorleider van de ‘Zangertjes met het koperen Kruis’ e.a. de Bantoe-psychologie en de wijsgerige instelling der Bantoenegers te doorgronden. Want dat was wel de bedoeling van de dichter: zijn oor te luisteren leggen aan het kloppend hart van Afrika.

Bodart heeft in Kongo geen mineralen gezocht; er zich geen bestaan willen zoeken; en zelfs niet in eerste instantie een kulturele zending willen vervullen. Als humanist is hij er de ‘Afrikaanse mens’ komen zoeken teneinde hem tot vriend te maken. Het resultaat van deze poging schreef hij neer in deze dialogen.

Typographisch is het boek uitermate verzorgd. De bekoring van het exotische in dit boek wordt nog verhoogd door een aantal doekenreproducties van de inlandse schilders Pilipili, Ilunga, Kayembe, N'kula en Bela Sara M'Daye uit het kunstatelier van Romain Desfossés uit Elisabethstad, reproducties waarvan sommige in kleuren getuigen van een uiterst delicate aesthetiek. Ze harmoniëren volkomen met de kosmische dromen van deze denkende zwerver, die zich voor zijn eigen levensorientatie schijnt te willen laten leiden door wat anderen denken over het leven.

Bij dezelfde uitgever ‘Editions des Artistes’ verscheen omstreeks hetzelfde moment een album met tekeningen in kleuren van Ruanda-dansers, van de hand van Marthe Molitor, ingeleid met een voorwoord van Gaston-Denys Périer, en voorzien van commentaar van Albert Gille.

Marthe Molitor, een Franse artiste van geboorte, maar Belg door haar huwelijk met een Belgisch koloniaal, verbleef gedurende verschillende jaren in Kongo en het voogdijgebied. Daar vond zij inspiratie voor haar hoogartistieke begaafdheid, waarover reeds vroeger in dit tijdschrift gehandeld werd naar aanleiding van tentoonstellingen van haar werken in Kongo en België.

De danskunst in Afrika is wel deze kunstvorm die het meest indruk maakt op de blanke die voor het eerst in kontakt komt met zwart Afrika, en hem dan ook het sterkst aangrijpt, wellicht omdat ze gemakkelijker te begrijpen is voor iemand voor wie de inlandse letterkunde - geschreven of gesproken - een gesloten boek vormt. Onder de vormen van inlandse danskunst neemt deze der Banyaruanda - en wij bedoelen hiermee hoofdzakelijk deze der ‘Intore’, de pages aan het hof der Bami - ongetwijfeld een bijzondere plaats in. Wie deze dansers ooit aan het werk heeft gezien, bij het doffe roffelen der tam-tams, en de aangrijpende mineurtonen van hun melopeeën uitgevoerd op koehoorns, vergeet dit schouwspel nooit meer. Albert Gille in zijn commentaar op deze dansen, beschrijft uitvoerig het verloop dezer dansscènes, waarvan het moeilijk te zeggen is wat er meest

[p. 346]

bij op te merken valt: ofwel de uitgelatenheid van de ontketende strijdlust, ofwel de beheersing waarmee de dansers de verschillende passen en figuren van de dans uitvoeren, en die van het schouwspel een merkwaardige choregraphische prestatie van uitzonderlijke perfectie maken.

Marthe Molitor heeft o.i. in haar tekeningen op meesterlijke wijze verschillende instantané-opnamen gemaakt van deze dansers, individueel of in groep gezien. Vooral treffen ons bij het bekijken dezer tekeningen de karakteristieke trekken van alle dansbewegingen en passen, trekken die nog geaccentueerd worden door de schilderachtige hoofdtooi der dansers - zeer lange zilverwitte haren, met een parelendiadeem op het hoofd vastgehouden, de danskledij, een paan met witte en rode driehoeken en wapperende franjes; en de gestyleerde pijl en boog die de dansers in de handen houden. De natuurlijke kleuren waarin de tekeningen werden uitgevoerd: rood, wit, bruin en okergeel, contrasteren prachtig op de wit-matte achtergrond van het papier.

Wie zijn woonkamer, studio of bureau op kunstzinnige wijze versieren wil, er een Afrikaanse sfeer wil scheppen, en geen dure schilderijen bekostigen kan, zet deze tekeningen van Marthe Molitor onder glas. Hij wordt dan goed en goedkoop gediend.

Niet alleen Marthe Molitor wil het grote publiek laten genieten van haar kunst. Ook Laurent Moonens, de bekende kunstschilder die zich sedert een paar jaren in Katanga vestigde, en er zelfs een Teken- en Schilderacademie opende, heeft op dit ogenblik een kunstmap met twaalf onuitgegeven tekeningen in druk onder het motto: ‘L'Habitation et le village indigène’. De inleidende tekst werd geschreven door de gewezen Kongolese magistraat en letterkundige, J.-M. Jadot. Wij hadden de gelegenheid een paar afdrukken te zien van deze tekeningen, die ons de indruk geven dat Moonens zijn techniek als tekenaar nog verbeterde, zonder daarom tekort te doen aan de gratie, de charme, en de bekoorlijkheid van zijn werken.

Zelfs zijn uitbeelding van negerhutten en negerdorpen heeft iets poëtisch over zich, en zij doet ons onwillekeurig denken aan de poëzie der Kempische landschappen van schilder en etser Dirk Baksteen. Wij hopen later, bij haar verschijnen, terug te komen op deze kunstmap, die wordt uitgegeven door ‘Les Editions d'Art au Congo’ te Elisabethstad.

G.A.M. Vertommen

[p. 347]

Na de Markt.
(Lino door J. Gijsbrechts)