Band. Jaargang 11

[p. 266]

Een Kempisch kunstenaar 60 Jaar
Frans Van Giel

FRANS VAN GIEL's kunst is door de bloei van een evenwichtig talent tot een ware en diepe synthese van de Kempen gegroeid. Minder dan in de literatuur schuilt er voor de schilderkunst een gevaar in langs een doorgedreven uitbeelden van een bepaalde streek, tot een eng regionalisme te vervallen. Nochtans is het een eerste vereiste dat de schilder niet alleen gevoed wordt door een oprechte liefde voor zijn streek, maar dat hij ook over de middelen beschikt om de roerselen van het hart, zijn emoties ten overstaan van een gebied, met een individuele kracht in zijn productie te projecteren.

In de kunst hebben liefde en het geloof in de schoonheid het hoogste coëfficiënt. Themata en stijl krijgen slechts door beide elementen, geschraagd op een perfect ambachtelijke kunde, de ruimste uitstraling om in zijn gevoel en geest de mens te treffen en tot ontroering op te wekken.

Het is juist in de macht van de ware kunstenaar gelegen, welk instrument hem ook ten dienste staat, om het innerlijke avontuur, de wezenlijke waarde van zijn diepste beleven, langs zijn werk om op de mens over te planten.

Het oeuvre van Frans Van Giel, omdat het tot de zuiverste vertolking van het geziene behoort, heeft weinig behoefte aan ontledende beschouwingen. Het voorkomt elke analyse door de eenvoud van zijn voorstelling. Het boeit en ontroert, het grijpt de toeschouwer aan door het ongekunstelde van zijn inhoud. Al het waarneembare dat ons omringt en vertrouwd is, herhaalt deze schilder op een wijze die lyrisch en bezielend is. Door Van Giel leert men opnieuw de meest gewone dingen zien, maar dan zien met zulk een klare blik, met zulk een warme liefde, zodat het schijnbaar gekende een nieuwe glans verwerft.

‘Le beau ce que désespère’ en inderdaad hij die onze Kempen meent te kennen, kan eerder ontgoocheld worden omdat hij zolang de ziel van deze streek te diep en te ver heeft gezocht, omdat hij de kern van land en mens in het gecompliceerde voorbij was gestreefd. Frans Van Giel is een der zeldzamen die over de passe-partout beschikt de landaard van de Kempen te onderkennen en vorm en kleur te geven in het eigen werk. Hij opent opnieuw de ogen voor een eenvoudige en oprechte uitbeelding, ongeacht de mode van zijn tijd. Naast het raffinement van ismen en scholen, stelt hij zijn hart open voor de schoonheid van zijn geboortegrond. In deze emotie voltrekt zich een correlatie in de diepte. Het culinair stijlproces bekoort hem niet en wat hij bemint en proeft brengt hij met een ongekruid palet op het doek.

[p. 267]

Zelfs zo dit hem ongenadig buiten de branding van een tijd zal stellen, blijft deze schilder in de essentie van zijn kunst, de eenvoudige rijpe uitbeelding van het reële tot in de uiterste consequentie getrouw.

Het stramijn van zijn belangstelling is breed opgespannen. Het land, de mens, het dier en het leven blijven er de motieven van. Nergens laat de schilder deze themata los en hij put de meest gezonde elementen uit deze onderwerpen. Zij vormen al de getallen om de resultante van Frans Van Giel's kunst te berekenen.

In de gehele evolutie blijven deze onderwerpen de vaste segmenten die slechts in de ontwikkeling van factuur en uitdrukkingsvorm de graad van rijpheid laten aflezen.

Frans Van Giel is terecht en in de volste betekenis van het woord een Kempisch kunstenaar. Geboren te Oostmalle op 16 Juli 1892, heeft hij nooit zijn geboortestreek verlaten. Na gedurende vier jaar de lessen bij de Tekenschool te Hoogstraten gevolgd te hebben, was hij tijdens de periode 1913-1914 ingeschreven bij de Academie te Antwerpen, waar hij de cursus van het tekenen volgde. Hiermede is de schoolse bagage opgesomd, want na die tijd begint Frans Van Giel een eigen weg te zoeken. Het is de lange tocht van het geduldig speuren naar een eigen klimaat, naar de volledige beheersing van de schilderkundige taal, naar de grootst mogelijke verfijning om een innerlijke ontroering uit te drukken.

Het was 1924 wanneer de kunstenaar voor de eerste maal een tentoonstelling inrichtte. Pol De Mont peilde onmiddellijk de waarde van het nog onvolwassen talent. Kon het anders dat Frans Van Giel, door het karakter van zijn werk, zou aanleunen bij de schilders van de Kempen met de vaste traditie? De keuze kon alleszins niet beter, Adriaan-Jozef Heymans, Edmond Verstraeten, Theodoor Verstraete boden hem sterke aanknopingspunten voor een verantwoorde visie op zijn onderwerpen, terwijl de typische zelfstandige geaardheid van Van Giel, elke invloed tenslotte toch zou uitdrijven. Ook voor Frans Van Giel bestond de wet van het groeien en tasten en herhaaldelijk kon men een wijziging van richting in zijn voorkeur bepalen. Als etappe naar de volle rijkdom, vormen zij de lichtpunten en de schaduwen van zijn ontwikkeling.

Frans Van Giel's schilderkunst absorbeerde wat hij al zoekend leerde bewonderen bij Breughel, waarderen bij Gustaaf Van de Woestijne en Valerius De Saedeleer en aanvoelden bij Marten Melsen en bij de innigste en meest verwante van allen, Jacob Smits.

Het behoort tot de harmonische groei van deze kunstenaar dat hij door een gezonde intuitie het goede uit de grotere meesters wist te puren en niettemin voldoende zich zelf bleef. Een keten is zo sterk als haar zwakste schakel, maar in de evolutie van deze schilder kan men nergens het falen van een persoonlijk klimaat noch het verloochelen van zijn Kempische motieven opmerken. In het oeuvre van deze Kempische mens zit het eigene als de taaie wortel van het heidekruid in de zandige bodem. Voor de waardebepaling van het oeuvre van Frans Van Giel, kan gezegd worden dat het tussen de productie van de talloze heideschilders, een vooraanstaande plaats blijft

[p. 268]

innemen. Tussen de grote bent die onze Kempen op het doek exploreren, blijft Van Giel een vaste baken van oprecht en schoon talent. Binnen zeer afgetekende grenzen van een natuurgetrouwe uitbeelding, waarin atmosfeer en gevoel aan adequate rol vervullen, bouwt deze kunstenaar het eigen waarnemingsleven volledig uit.

Slechts in de bijna onoverzichtelijke rij van portretten snijdt hij de navelstreng die hem aan zijn streek verbindt los en staat hij geheel onafhankelijk van de regionale inspiratie. Maar stijl en visie blijven hem bij, evenals hij de landelijke mens en het kind heeft ontdekt, verliest hij in de opdracht van het portret zijn bekommernis voor het psychische element niet.

Men kan geen enkel facet van dit oeuvre vooropstellen als zijnde los van het andere, omdat de kunstenaar in zijn beste doeken van elk genre zich zelf is op de eigen rustige en zelfbewuste wijze.

Juist omdat de inspiratie van deze kunst geheel in een zelfde thema vervat is, brengt elk doek scherper en vollediger het ‘gesammtbild’ van de Kempen.

Evenals Jacob Smits naar de essentie, naar de kern van de stilte, naar het hart van deze barre streek vorste met het alaam van zijn temperament en nooddrift, zo ook breekt bij Frans Van Giel de nostalgie van een eenzame nietigheid los in menig ontroerd landschap en interieur. Doek na doek, schiftend en tastend, ondanks de emotionele ondertoon, naar de synthese zoals deze in het volledige werk ons aanspreken moet, blijft Frans Van Giel de requirent van het Kempenland.

Deze kunst is als een rondo van impulsen en ontroering, steeds de thema's in hun licht stellend en herhalend, maar in deze herhaling de sfeer telkens dieper en zuiverder pogend vast te leggen.

In zijn omvangrijk oeuvre tracht Frans Van Giel al deze gedachten het sterkste reliëf te geven, er de heldere echo van op te roepen. Het heeft geen zin de verscheidenheid van zijn onderwerpen, die toch weer concentrisch gebonden is, afzonderlijk te behandelen. Het globale beeld verandert er niet door, want de vennen, de heide, de bossen, het boereninterieur, de mensen op het land of zittend als model, de oude boeren of de frele bruid, het stilleven met bloemen en vruchten, het dorpsgezicht, worden anastigmaten waardoor de Kempen en deze kunstenaar tot een organisch en scherp geheel samentrekken.

Met al de hoogten en laagten, met de verbluffende raakheid van het spontane of de aarzeling van de twijfel, heeft elke kunstenaar af te rekenen, om slechts in de resultante zijn waarde te vinden. De som van wat Frans Van Giel reeds heeft voortgebracht sluit met een rijke en rijpe winst.

De Kempen blijft de genesis voor de kunst van Frans Van Giel en de schoonheid van deze wereld is nog lang niet uitgeschilderd. Een kunstenaar als deze, die ons de spiegel van het zuivere voorhoudt, verdient niet alleen belangstelling maar ook waardering. De trouw aan de zin van dit streven, blijve het parool voor Frans Van Giel.

Remi De Cnodder

[p. t.o. 268]

Zelfportret Frans Van Giel

[p. t.o. 269]

Boer met Appelen (Frans Van Giel)