Band. Jaargang 11

[p. 217]

Literaire Tijdschriften in Vlaanderen

WIJ hebben nu eenmaal de gewoonte de literaire activiteit te meten en te beoordelen naar het volume en de kwaliteit van boeken die regelmatig op de boekenmarkt worden geworpen. Daaraan doen wij echter verkeerd. Daarom willen wij vandaag eens even onze aandacht richten naar wat wij zouden kunnen noemen: de literaire werkplaatsen, waarmee wij bedoelen: onze Vlaamse literaire tijdschriften.

Wat de partijen zijn in het politiek bestel van een land, zijn zowat de letterkundige tijdschriften voor de literaire bedrijvigheid. Daarin worden als het ware de literaire en artistieke stromingen, kunstopvattingen en artistieke uiting van levensvisie gekanaliseerd, en wanneer één of meer jongeren, of zelfs een hele generatie menen te zullen verstikken, of niet genoeg slagwijdte meer hebben, worden de dijken doorgestoken, en trachten zij door het stichten van een nieuw tijdschrift meer levensruimte te verkrijgen. De titels die deze tijdschriften dan doorgaans bij hun geboorte meekrijgen, wijzen meestal zonder dubbelzinnigheid, op de nieuwe richting die wordt ingeslagen. Zij heten dan bijvoorbeeld ‘De Nieuwe Gids’, ‘Van Nu en Straks’, ‘Ruimte’, ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ of ‘Nieuwe Stemmen’ om er maar enkele te noemen.

Sommige dezer tijdschriften zijn dan ook vaak maar eendagsvliegen die zeer spoedig verdwijnen, zogezegd omdat zij na enkele tijd het gestelde doel - de gedroomde vernieuwing - bereikten; in feite meestal echter wegens gebrek aan de nodige belangstelling en levensmogelijkheden.

Het zou echter verkeerd zijn deze literaire tijdschriften als spreekbuis van een bepaalde vriendengroep of artistieke klan, of om hun vaak kortstondig bestaan te willen kleineren, of hun betekenis voor de Vlaamse letteren te onderschatten. Een literatuur die niet regelmatig nieuw bloed krijgt ingespoten gaat op de duur dood aan bloedarmoede of kwijnt stilaan weg tengevolge aderverkalking.

Het ligt niet in onze bedoeling vandaag de historiek te maken van het letterkundig tijdschriftenleven in Vlaanderen. Wij willen enkel maar de aandacht vestigen op een paar van de thans nog bestaande en meest levenskrachtige tijdschriften en hun betekenis voor onze hedendaagse letterkunde onderstrepen.

Het oudste, en daarom misschien wel het meest eerbiedwaardige dezer tijdschriften is ongetwijfeld ‘Dietsche Warande en Belfort’, een versmelting van het in 1855 door de Nederlandse Professor Alberdynck Thym opgerichte ‘Dietsche Warande’ en het Vlaams-Katholieke ‘Belfort’ in 1886 in het leven geroepen. In het jaar 1900 werden beide revues met elkaar

[p. 218]

versmolten, en hun respectieve titels aan elkaar vastgeklonken. Het werd het tijdschrift waaraan eerst Mamieke Belpaire, Lodewijk Dosfel en Jules Persijn en later August Van Cauwelaert en Gerard Walschap met zoveel liefde en toewijding hebben gewerkt. Sedert het overlijden van August van Cauwelaert in 1945 wordt het sekretariaat van het tijdschrift waargenomen door priester-dichter Albert Westerlinck, professor aan de Leuvense Hogeschool, en een onzer beste literaire critici van het ogenblik. De redactieraad bestaat verder uit de dichters Piet Buckinx, Jan Engelman, Hubert van Herreweghen, en Anton van Wilderode, de romanciers Nest Claes en André Demedts, de kunstcriticus Jozef Muls en de Nederlandse auteur Anton van Duinkerken.

Het tweede tijdschrift in jaren is ‘De Vlaamse Gids’ dat vorig jaar zijn 35^e verjaardag vierde. Het ontstond in de liberale kringen van het Willemsfonds, en in zijn redactieraad zetelen momenteel o.m. oud-minister Hoste, de dichter Karel Jonckheere, de journalist Marcel Stijns van ‘Het Laatste Nieuws’, de romancier en toneelschrijver Herman Teirlinck, de historicus Prof. Hans van Werveke, de huidige voorzitter van het Willemsfonds, de literaire critici Prof. André De Ridder, Mathieu Rutten en J. Van Tichelen, en als redactiesecretaris de dichter Jan Schepens.

Tijdens de oorlog vatte Professor August Vermeylen - hij die in 1893 nog ‘Van Nu en Straks’ had helpen stichten - het plan op een nieuw literair tijdschrift in het leven te roepen. Hij stierf evenwel in 1945, nog vóór een jaar later het eerste nummer verscheen van het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ dat thans onder directie staat van Herman Teirlinck, met als redactiesecretaris, de jonge romancier en criticus, Hubert Lampo, journalist bij de ‘Volksgazet’, waar hij regelmatig de kunstrubriek verzorgt. In de redactieraad werden verschillende vooraanstaande letterkundigen opgenomen, zoals Raymond Brulez, Johan Daisne, Bert Decorte, Willem Elsschot, Marnix Gijsen, Maurice Gilliams, Raymond Herreman, Karel Jonckheere, Julien Kuypers, Achiel Mussche, Maurice Roelants, Piet van Aken, Albert van Hoogenbemt, de zopas overleden Herman Vos, en Gerard Walschap. Met zo'n staf vaste medewerkers is het begrijpelijk dat het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ op dit ogenblik het meest dynamische is der drie tijdschriften, en ook het meest verscheiden.

Uit wat voorafgaat is het verder duidelijk dat de drie tijdschriften in kwestie van elkaar verschillen, veeleer om ideologische dan om zuiverartistieke redenen. ‘Dietsche Warande en Belfort’ is katholiek, wat niet synoniem is van bekrompenheid, terwijl de andere twee veeleer vrijzinnig zijn. ‘De Vlaamse Gids’ is uitgesproken liberaal, het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ heeft eerder socialistische sympathiën.

Deze ideologische verschillen komen niet enkel - en misschien zelfs minder - tot uiting in de gepubliceerde literaire bijdragen, dan wel in de doctrinaire, wijsgerige of politieke kronieken, de literaire kritieken, en de kanttekeningen der redacteurs op de artistieke actualiteit van de dag. De ideologische verschillen zijn ook voor de redacteurs geen hinderpaal om mede te werken aan andere tijdschriften dan datgene waaraan zij vast verbonden

[p. 219]

zijn. Het is b.v. niet zeldzaam in ‘Dietsche Warande’ bijdragen aan te treffen van Johan Daisne en Raymond Brulez, of Gerard Walschap, Piet van Aken, Raymond Herreman en Albert Westerlinck te zien medewerken aan ‘De Vlaamse Gids’. Hetzelfde mag gezegd worden voor de meer toevallige medewerkers, waarvan voor sommigen de drie tijdschriften plaatsruimte aanbieden.

Wanneer wij bij de aanvang van dit artikel deze tijdschriften durfden vergelijken met literaire werkplaatsen, hadden wij vooral op het oog de gelegenheden die deze tijdschriften bieden, zowel voor jonge als voor gevestigde letterkundigen om hun literaire proeven te leveren. Vóór hun publicatie in boekvorm verschenen de laatste jaren bv. in het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ de volledige romans ‘De Metsiers’ van Hugo Claus, die zopas uitgeroepen werd als laureaat van de ‘Ark van het Vrije Woord’, ‘Zuster Virgilia’ van Gerard Walschap, ‘Het Begeren’ van Piet van Aken, twee volledige toneelstukken: ‘Alkestis’ van Herwig Hensen en ‘Bokaal aan de lippen’ van de West-Indische auteur Cola Debrot, het hoorspel van Eve Warrans ‘Het Goede Schip’ en de studie van Maurice Gilliams ‘Een Bezoek aan het Prinsengraf’, gewijd aan de kunst van Paul van Ostayen. In ‘De Vlaamse Gids’ en ‘Dietsche Warande’ verschenen ganse hoofdstukken uit de eerste twee delen van Brulez' tetralogie ‘Mijn Woningen’ alvorens ze in boekvorm verschenen, en beide tijdschriften publiceren thans reeds hoofdstukken uit het derde deel dat nog niet van de pers kwam. ‘Dietsche Warande’ publiceerde in-extenso de jongste uitvoerige novelle van Ernest Claes: ‘Het leven en de dood van Victalis van Gille’, het eerste hoofdstuk van Valeer van Kerkhoven's eerste roman ‘De Weerlozen’, verschillende liefdegedichten van Urbain van de Voorde, later opgenomen in zijn cyclus ‘De Gelieven’ en onuitgegeven gedichten en verhalen van Jos De Haes, Anton van Wilderode, André Demedts, Stephanie Claes-Vetter, Louis de Bourbon, Michel van der Plas, en andere.

Dank zij hun publicaties in ‘Dietsche Warande’ en het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’ werden jonge ontluikende talenten ontdekt als Hugo Claus, Christine D'Haen en Frieda Oosterlinck, terwijl andere, wier talenten nog niet erkend werden, zichzelf in deze school in het literair vak kunnen bekwamen.

Wat we bovendien beschouwen als een gelukkig feit is dat regelmatig bekende letterkundigen uit Nederland aan elk van de drie tijdschriften meewerken. Wij noemen slechts terloops, en zonder volledig te willen zijn: Anton van Duinkerken, Jan Greshoff, Simon Vestdijk, Garmt Stuiveling, Werumeus-Buning, Henriette Roland Holst-Vander Schalk, Hoornik, Gabriel Smit, Michel van der Plas, Henri Bruning, Pierre H. Dubois, Louis de Bourbon, Frans Bordewijk, Marcel Van Blankenstein, de Professoren De Vooys en Geyl, en andere.

Dit geeft niet alleen aan onze letterkundige tijdschriften een hogere standing; het schept bovendien tussen Nederland en Vlaanderen een kulturele band die voor ons gemeenschappelijk kultureel erfgoed van onschatbare betekenis zal blijken te zijn.

Jan Schouwenaers