Band. Jaargang 11

[p. 206]

Patatten stelen

OP tweede Paasdag van het jaar 1944 was 't spel voor goed begonnen. Ik weet nog goed - ons Juz was op bezoek met nichtje Gaby van Zele.

Ze waren Pollewiet wat aan 't helpen bij 't gereedmaken van de noenkost als ze almeteens een hele kooi dikke Engelse vliegers zagen aankomen, in gesloten formatie.

Wel waren we al gewoon geraakt aan dat gezicht, maar gewoonlijk vlogen ze veel hoger, buiten bereik van het afweergeschut, op doortocht naar Duitsland.

Gelijk we zo stonden te kijken naar wat die wel van zin waren, zagen we permantelijk de valdeuren opengaan in de buik van de bombardiers en een hele paternoster bommen kwam eruit gekegeld.

Wij natuurlijk met een wip de kelder binnen, juist op tijd om de schokken van de ontploffende springtuigen door de grond te horen grommen, dat de muren er van kraakten.

‘Heu, mijn moedere’ zei Gaby, en ze wou zo maar direkt naar huis, of dat er nu treins waren of gene op dat uur.

We zegden haar wel dat die bommen voor 't vliegplein waren en dat ze naar hier niet smeten; niets aan te doen ze wou hier uit.

Eigenlijk waren wij ook bijlange niet op ons gemak en van als dat het alarm over was trokken we maar eens naar 't park. We zaten nog altijd liever onder bomen dan onder bakstenen.

En ja hoor, we waren er nog niet helemaal als ze daar weer waren met nog een lading.

Nu was 't afweergeschut wakker, en ‘ze’ keften nijdig, maar zonder resultaat, naar de indringers. Wij zorgden maar dat we dekking kregen voor de schrapnels die links en rechts neerpletsten.

Enfin, de dag was verbrod; wel bleven de vliegers daarna weg, maar met de eerste trein mogelijk waren de meisjes naar huis, en we konden hun geen ongelijk geven.

Van dien dag af kwam de oorlog dichter en begon de proviandering al slechter en slechter te gaan. Wel was de toestand heel de oorlog niet fameus geweest, maar nu begon heel de boel in de war te lopen.

Wel troostten de winkeliers hun klanten met beloften van wit brood en boter ‘à volonté’ van als de Engelsen binnen zouden zijn, maar daarmee konden we op dit moment toch op de kribbe bijten.

Daarbij was het lente en vroegzomer, en onze oorlogsondervinding had ons al geleerd dat toen de moeilijkste periode kwam: de oude oogst was op, en de nieuwe stond nog te velde.

[p. 207]

Natuurlijk gingen de ‘zwarte’ prijzen pijlrecht de hoogte in, en waar wij toen woonden vroegen ze rond de tien frank de kilo patatten.

Op mijn ‘paspoort’ stond toen ook al plechtig ‘staatsbediende’; zodat de pree mij niet toeliet veel aan zwarte markt te denken.

Gelukkig hadden wij nog een beetje tarwe, spek en bonen liggen, die wij van onze familie op de buiten gekregen hadden als huwelijksgeschenk, of tegen een schappelijke prijs kunnen kopen hadden.

Mar ons patatten waren op! En wat begint eens mens zonder die kostbare knollen?

En geen kwestie van er ditmaal aan te kunnen geraken. Bij Delhaize was het te laat en te vroeg. En van de buiten konden we ze niet meer doen komen, want de kontrool verscherpte naarmate de bevoorrading slechter werd.

Daarbij was het spoorverkeer ontredderd door de bombardementen op de rangeerstations en werd er op de treinen enorm veel gestolen, vooral gesmokkelde voedingswaren.

Intussen groeiden de aardappelen op het land achter onze hof stilaan tot rijpte. Het werd Sint-Jan, en van dan af mogen volgens de volkswijsheid de ‘vroege’ gerooid worden.

Veel akkertjes werden bebouwd door onze buren en zelfs door mensen van binnen de stad. Maar een grote lap behoorde toe aan de ‘smokkelboer’ van ‘de poorte’.

Ge moest geen specialist zijn om het verschil tussen de twee soorten percelen te zien. De ‘smokkelboer’ had vette paardemest en ‘gesmokkelde’ kunstmeststoffen aan zijn grond kunnen toevoegen; terwijl de ‘zolderboertjes’ van het ‘werk van den akker’ hoogstens wat konijnenkeutels en een zakje ‘mengeling van 't rantsoen’ hadden kunnen strooien, en dat al vier jaar achtereen!

De struiken van de ‘boer’ glommen donkergroen van kloekte, terwijl de bladjes van de magere plantjes in de dorre zandstroken rossig omkrulden van armoede.

Iedere dag kwam de woekeraar uit de ‘poorte’ eens naar zijn toekomstige oogst kijken, en becijferde hij zeker hoeveel dat veld hem zou opbrengen, aan tien frank de kilo minimum.

En wij konden daar op kijken, met een lege kelder en een knorrige maag; want wij waren te laat in de buurt komen wonen om ook nog een akkertje te kunnen in beslag nemen.

Op een goeie keer had ik er meer dan genoeg van, en ik oordeelde ‘nood breekt wet’. Als er geen centen in de lade waren om de woekerprijzen te betalen, dan zou ik de patatten pakken waar ik ze kon krijgen.

Natuurlijk niet van onze geburen die moeizaam enkele kilos probeerden te ontrukken aan de ondankbare zandgrond.

[p. 208]

Maar een zakje ‘eerappels’ delikaat weggeruimd op de akker van de smokkelaar zou volgens mijn oordeel alleen maar een klein beetje de rechtvaardigheid in deze oorlogswereld herstellen.

Natuurlijk piepte ik niets over mijn plan tegen mijn vrouw; want die zou het zó niet opgenomen hebben.

Maar op een avond, toen ze vast sliep, deed ik mijn oude spullen weer aan waarmede ik gewoonlijk beerde en in ons hofje karweide, en sloop buiten.

Daar had ik mijn oude soldatenschoenen gereed staan, want kloefen was te gevaarlijk, daar kan men niet rap mee lopen; dan nog een lege zak over de rug en ik was de pist in.

Er scheen een flauwe maansikkel door de wolken en ik keek links en rechts of er geen onraad was bij de buren.

Alles was rustig, bleek glansden de zwarte vensters in de nacht, eigenlijk voelde ik mij wel wat beroerd, maar ik dwong me zelf vooruit.

De sintels kraakten luid onder mijn gespijkerde zolen, zolang ik op onze wegel liep, zodat ik maar in de voor van mijn groentenperk ging lopen.

Daar kwam ik aan de prikkeldraad die ons hofje afsloot van het overige land.

Gelukkig was er maar één draad overgebleven, zodat het niet moeilijk was er onder door te kruipen.

Doch daar mistrapte ik mij en kwam in de goot terecht, langswaar het afvalwater het land inliep.

Gelukkig dat ik waterdichte bottienen aan had; het enig bezwaar van mijn ‘misstap’ was nu een kwalijk luchtje dat mijn aankomst al van ver kon aanmelden.

Stil zocht ik mijn weg langs de smalle wegeltjes, tussen de groentenbedden van de buren en hun stukjes ‘eerstelingen’ door.

Het ging eerst omlaag, dan omhoog, want het veld lag in een glooiing. De planten en de enkele bloemen geurden sterk in de zomernacht.

Nu ik aan de duisternis gewoon was geraakt vond ik dat ik mijn persoontje in een hachelijke toestand had gebracht, en dat men mij van ver moest kunnen bemerken.

Als er hier maar geen ‘boerenwacht’ rondliep, of misschien een agent, die mij van op de straat zou kunnen in de gaten krijgen?

In ieder geval, ik was gereed om bij het minste onraad, te vierklauwen op de vlucht te slaan.

Daar kwam ik eindelijk aan de eerste rijen patattenstruiken van ‘de boer’. Hier begon mijn ‘werk’.

Op mijn knieën gezeten, om minder in het oog te vallen, trok ik voorzichtig struik na struik uit de grond.

[p. 209]

De blinkende, goudgele, dikke knollen kwamen netjes mede met de wortels. Ik had de struik maar eventjes te schudden en daar rolden ze op de grond, gereed om in mijn zak gevuld te worden.

Ik had niet gedacht dat het zó gemakkelijk zou gegaan zijn, en stopte dankbaar mijn oogst in de baal.

Op de duur werd deze tamelijk zwaar, zodat ik ze moeilijk achter mij aan kon slepen, van struik tot struik.

Toch wilde ik niet te rap ophouden, want dit was een énige gelegenheid, die ik later niet meer zou hebben, en, zoals de Brusselaars zouden zeggen, we wisten wij toch niet wat er ons nog aan de neus hing!

Op de duur geraakte mijn baal toch te dik, en ik stropte ze toe, om op de terugweg niets te verliezen.

Nu eventjes gerust, en dan weer vooruit! Aan de andere zijde van de glooiing lagen al de villatjes, waaronder het onze, of tenminste dat wat we huurden...

De boomgaarden en hovingen vormden zwarte kluwens in de nacht, waarachter, doods, de stenen muren met de blinde ramen, zich verscholen.

Van uit die huizen konden ze mij hier eigenlijk moeilijk aan de gang zien... en wie liep hier, in die eenzame hoek nog zo laat op straat?

Ik kreeg weer moed en trok mij de kluts over schouders en kop. Voorzichtig nu, want 't was bergaf, en met een lading op uw corpus gaat het toch niet zo galant als ledig!

Maar lap! Daar schoot een zoeklicht aan boven de stad, alhoewel er geen vliegtuiggeronk te bespeuren was.

Dat ontbrak er nog aan! Straks de sirène en afweergeschut. Al de mensen wakker en aan hun venster komen kijken wat er gaande is...

En ik liep daar met mijn kluts gestolen patatten!

Dan maar de stap versneld, het zweet brak mij uit van inspanning, maar ook van angst, doch er gebeurde niets.

Een tweede straal was de lucht ingejaagd, maar staarde zich blind op het wolkendek. Een tijdje stonden de twee stralenbundels, als een V-teken in de nachtelijke hemel.

Zouden ‘ze’ toch zo onnozel geweest zijn om de V, die ze afgekeken hadden van de Engelsen, in volle nacht op de hemel te projecteren?

Hoe dan ook, na enkele minuten doofden de lichten de een na de ander weder uit, en ik vond het best zo.

Veilig geraakte ik tot aan het aarden trapje dat naar ons hofje leidde, en ik kroop op handen en voeten naar boven, onder de prikkeldraad door.

Nu nog enkele stappen en mijn buit was veilig thuis. ‘Ni vu, ni connu’.

We konden weer eten!

Ernie Pyler