Band. Jaargang 11

[p. 202]

Tshibangu

IK herinner me nog goed toen ik hem voor 't eerst zag: hij meldde zich bij mij aan met een zestal van zijn rasgenoten, als gewone arbeider. Ik geloof dat hij toen ongeveer 18 jaar moet geweest zijn, zijn juiste leeftijd heb ik later nooit kunnen achterhalen, het is altijd bij mij een vermoeden gebleven. Een nog niet volgroeid ventje met een tamelijk groot rond voorhoofd en een paar sympathieke kijkers er in, een platte neus met ietwat grote neusgaten en een steeds tot glimlach bereid staande mond. Algauw kon ik bemerken dat hij de gunst van de andere arbeiders wist te veroveren, wat kwam door zijn vriendelijk voorkomen en door het feit, dat hij op het werk, niettegenstaande zijn korte maar welgebouwde gestalte, niet voor de grootste en sterkste neger onderdeed. De zwaarste taak werd door hem bij de eersten beëindigd. Ik zie hem nog sjouwen met een bundel, nog groene Matete's op de rug, waar de anderen er honderd droegen in een bundel, droeg hij er twee honderd vijftig van drie meter lang.

Toen de post van waterdrager en hulpboy op de hoeve vrij kwam, bood ik hem, als beloning, dit werk aan, wat hij aanvaardde, echter zonder blijken van vreugde, zoals het bij de anderen het geval zou geweest zijn, want alle werk was voor hem eender.

Lievin kwam op de hoeve waar ik hem dagelijk zag en meer en meer de gelegenheid vond dieper in zijn wezen door te dringen. Enkele tijd nadien werd de huisboy ziek en moest ontslagen worden. Wie kon er hem beter vervangen dan dit moedig, en voor een neger werklustig baaske? Stilaan was hij met de knepen van het beroep weg en toen de keukenpiet zijn contract verviel en hij niet wenste terug te keren, speelde Lievin het helemaal alleen klaar: hij kookte mijn potje, schuurde het huis, bakte mijn brood, miek het bed op en poetste het stof van de meubels af. Ik kon niet anders dan tevreden over hem zijn en 'k geloof dat hij het werk meer dan twee jaar onberispelijk heeft volgehouden.

Op zekeren dag zag ik dat er een vrouw in en om zijn hut liep.

‘Wat voor een vrouw is dat in uw huis?

- Mijn vrouw Bwana.

- Hoezo, ik dacht dat je geen vrouw had.

- Neen, maar dat is een ndumba.

- Ach, zo, een ndumba, en waar heb je die gehaald?

- Ze was in 't Kamp en ik heb ze genomen.

- Weet je dan niet, Lievin, dat je misdoet; heeft de pater je dat niet verboden op de Missie?

[p. 203]

- Ja, Bwana, maar ik ben een man en bij ons is een man die geen betrekkingen heeft met vrouwen niet gezien en dan lachen ze met je.

- Ja, akkoord, maar er zijn toch wel andere vrouwen dan een ndumba zeker; waarom huw je niet een jong meisje? er zijn er toch genoeg in de dorpen.

- Ja, maar ik heb geen geld om de bruidschat te betalen.

- Luister, Lievin, je gaat onmiddellijk dat stuk wijf doen verdwijnen en uitzien naar een meisje van je soort, je weet toch wel dat iemand die reeds een paar jaar in dienst is en goed werkt een voorschot kan bekomen om de bruidschat te betalen.

- Ja, maar daar houd ik niet van, in de schuld staan bij een blanke is niet goed.

- En waarom dan niet?

- Omdat, als je weg wilt, je niet weg kan.

- En waarom zou je weg willen Lievin? ik dacht niet dat je mij in steek zou gelaten hebben. Je hebt het hier toch goed, we verstaan elkaar goed, je hebt regelmatig je geld, er is eten genoeg, de dorpen zijn dichtbij en nu zou je weg willen, waarom dat?

- Wel heer, ik heb nu bijna vier jaar dienst en ik zou andere streken willen zien.

- Wel, wel hoort dat nu eens, andere streken willen zien, en welke streken dan wel?

- Kamina, Jadotville en E'Ville... daar winnen ze veel geld en daar dragen de huisboys alle dagen lange broeken en jassen.

- Je hebt toch ook een lange broek en wat het zien van andere streken betreft, maak je daar maar geen zorgen over, als ik later mijn eigen auto bezit en als ik dan weg moet, dan neem ik altijd iemand mee en je kunt denken als er mee te gaan zal vallen, dat ik eerst aan degenen zal denken die me het meest tevreden stellen en daar mag jij dan op rekenen, goed zo? maak nu maar dat ik die hoer hier niet meer te zien krijg, verstaan?

- Eyo, Bwana.’

Ik had hem tijdens de conversatie de hele tijd in de ogen gekeken om te trachten dieper zijn gedachten te kunnen raden, deze proef verdroeg hij altijd geduldig, iets wat ik zelden met een andere neger voor heb gehad. Na enkele seconden verdragen ze mijn blikken niet meer, hij echter verdroeg het geduldig. Er was iets in hem dat me aanstond maar ik kan niet juist zeggen wat het was. Was het zijn vranke blik die me zei dat hij de waarheid vertelde, en hetgeen hij zei, diep en ombewimpeld uit zijn hart kwam; of was het zijn manier van spreken en de ervaring bij vroegere conversaties opgedaan dat hij zelden loog? Dit gebeurde hoogstens als hij een nduku niet in 't gedrang wilde brengen.

Een zekere keer waren er 's nachts vier schapen gestolen, 's Ochtends vroeg ik hem:

‘Weet jij niet, Lievin, wie er die schapen gestolen heeft.

- Neen, Bwana.

[p. 204]

- En moest je het weten zou je het me zeggen?

- Neen, Bwana.

- Tiens tiens, dat is niet schoon, Lievin, ik had dat niet van je gedacht. Als er nu iemand iets in huis zou stelen, zou je het me dan ook niet zeggen?

- Ja, omdat het huis mijn domein is en ik daardoor in 't gedrang kom, maar als ik nu moest zeggen wie er de schapen gestolen heeft, de dief zou me geen rust meer laten, hij zou buanga in mijn huis leggen en ik zou niet lang meer leven. De zwarten zijn slecht, Bwana. Kijk eens, voor de kleine van Jacobo heb ik een broekje gekocht, omdat we van hetzelfde dorp afkomstig zijn. De anderen zeggen nu dat het is omdat ik met Jacobo's vrouw te doen heb, daarom wil Jacobo mij nu vergiftigen.

- Heeft Jacobo je dat zelf gezegd?

- Neen, maar hij heeft het aan de anderen gezegd.

- Luister eens goed Lievin. Als er werkelijk niets gebeurd is tussen jou en Jacobo's vrouw, dan moet je daar geen schrik voor hebben, want moest Jacobo werkelijk zinnens zijn je om te brengen, zou hij dat niet zeggen maar... hij zou het doen. Neem nu eens aan dat je morgen vergiftigd wordt, dan weet iedereen dat Jacobo het gedaan heeft. Dus zou hij z'n straf niet kunnen ontlopen. Indien hij nu eens niets zegt, maar doet, dan weet niemand wie het gedaan heeft en hij zou veel kans hebben dat het niet uitkomt. De straf der mensen zou hij ontlopen, maar God's straf die ontloopt hij niet. In onze taal is er een spreekwoord dat zegt: ‘Blaffende honden bijten niet’. Snap je dat goed Lievin? Dus hoef je daar geen schrik voor te hebben, begrepen?’

Hij scheen niet helemaal met mijn theorieën akkoord te gaan, maar was toch ietwat gerustgesteld. De volgende dagen was het hem aan te zien dat hij nog met dat geval bezig was. Hij scheen minder opgewekt dan naar gewoonte. Later was ik zinnens hem eens te onderhoren, of hij reeds uitgekeken had naar een vrouw en om te weten hoever hij gevorderd was met zijn matrimoniale zaken. Ik had ook gezien, dat die ndumba hier nog rondliep, hoewel ze zich trachtte te verstoppen bij mijn verschijnen.

‘Ewel, Lievin, ik had je toch gezegd dat je die vrouw moest weg jagen en ik zie ze hier nog steeds rondlopen, dat moet gedaan zijn, hoor.

- Ze is weg geweest maar ze is teruggekomen.

- Waar is ze geweest?

- Bij de boy van M. Hins.

- Zo, ze schijnt verliefd te zijn op huisboys. En jij neemt dat dan nog terug. Een paar dagen bij jou en een paar dagen bij een ander. Dat is het leventje dat dit soort volkje leidt.

- Jamaar 't is omdat ze mijn eten kookt en mijn kleren wast en daarbij. alleen slapen is niet goed.

- Weet je dan niet welk gevaar je loopt met bij zulk soort vrouwen te slapen? Weet jij wel of ze gezond is? En weet je niet dat een hoer een dief is? Dat ze altijd wat mankeert en dat je nooit geld genoeg zult hebben om al haar grillen te voldoen? En dat eenmaal in haar macht, je er niet meer uitgeraakt en dat je een verloren man bent? Kijk maar eens naar Paul Buye,

[p. 205]

die zit daar met zo een soort wijf, oud genoeg om zijn moeder te zijn. Zij speelt de baas over hem en hij kan er niet meer van weg. We zullen dat eens onmiddellijk op zijn pootjes zetten. Morgen mag ik ze hier niet meer zien. Je hebt me vroeger al gezegd, dat er in 't dorp jonge meisjes zijn, die heel zeker niet beter vragen dan dat er een flinke jongen als jij, hen ten huwelijk vraagt. Ik wil niet dat je het voorbeeld volgt van Alexis; Ik heb al gemerkt dat jullie goede vrienden zijn. Dat heb ik liever niet. Alexis is geen vriend voor jou. Die heeft ook z'n hele jonge leven gehoerd en z'n eigen vlees bedorven. Nu weent hij bijna als hij Ambroise ziet met zijn flinke dochter op de heup. Zegt je dat dan niets, zo een kindje van je eigen bloed te bezitten? of verkies je te doen zoals Alexis doet: eerst je jeugd bederven met sletten en dan later geen kinderen meer kunnen krijgen... en dan alle slag van buanga's proberen als het te laat is. Luister nu eens goed Lievin, Zondag ga je naar het dorp met de ouders van dat meisje spreken. Dan zullen we zien waar we het geld voor de bruidschat vandaan halen. Heb jij nog niets gespaard? Wat doe je met jouw geld?

- Kleren kopen.

- En aan die vrouw verspillen natuurlijk. Er bestaat nu een Spaarkas, dat is een soort bank, waar je je geld kunt plaatsen. Ik zal je voor je nieuwjaar een spaarboekje openen en er honderd frank op zetten. We doen dan voort: iedere maand zal je er honderd frank van je maandgeld op zetten; per jaar brengen die honderd frank drie frank op; duizend frank brengen per jaar dertig frank op, zie je, je wint geld zonder er iets voor te doen. Als je het geld zelf houdt dan verdwijnt alles en ik zie niet wat voor nuttige dingen je er reeds voor gekocht hebt. Dan schiet ik je nog wat voor en de rest moet je dan maar nadien betalen.

- Ik heb nog een broer die in Kamina werkt en een te Luena. Als U me na Nieuwjaar drie weken verlof wilt geven dan ga ik het geld bij hen halen. 't Is nu ook vier jaar dat ik hier werk en ik heb nooit om verlof gevraagd.

- Wel, dat is goed zo, ondertussen zal ik uitkijken naar iemand om je al die tijd te vervangen en ik zal onmiddellijk het nodige doen om je een Spaarboekje te bestellen. Als ‘matabish’ laat ik er honderd frank op zetten. Is dat goed zo?

- Ja, Bwana.’

Ondertussen had Lievin mij een plaatsvervanger bezorgd, terwijl ik het nodige gedaan had voor het aanvragen van een Spaarboekje. Toen de nieuwe hulp tamelijk goed op dreef was, kwam hij me vinden voor een ‘wegvergunning’ om in verlof te gaan, op zoek naar het geld voor zijn bruidschat bij zijn oudere broers. Ik heb hem niet zien vertrekken, want hij was vóór zonsopgang op stap gegaan, en... sedertdien heb ik hem nooit meer terug gezien.

Lievin is weg. De plaatsvervanger is gebleven. Het Spaarboekje is aangekomen.

H. Van Marcke