Band. Jaargang 11

[p. 187]

De Familiale Gewoonten der Alunda
(Vervolg)

Paragraaf 2.
Het huwelijk

Hoe de Lunda woont en hoe hij staat tegenover zijn vrouw(en); welke de plichten van de man en welke die van de vrouw zijn zullen we vooreerst onderzoeken, en eveneens wat er gebeurt zo een van beiden ontrouw is of overspel begaat. Vermits het kind het doel is van het huwelijk zullen we in deze paragraaf eveneens enige feiten bespreken die in verband staan met de kinderen: de geboorte van een tweeling, de namen, de mukanda of de besnijdenis en de mukanda of de vruchtbaarwording.

Gewoonten.

De gewone Lunda bewoont een hut of huisje. Daarbenevens heeft hij nog een hutkeuken, een voorraadschuurtje en een stalletje. Tot voor enkele jaren woonden de meeste Alunda nog in een vierkante lemen hut, bestaande uit één enkele kamer. Het geheel was overdekt met een strooien dak van een nok afdalend. Het kegelvormige dak kwam zeer zelden voor. Thans zijn de kleine hutten meestal verdwenen en worden zij opgetrokken in gedroogde steen. De hutten worden kleine huisjes met 3 tot 4 kamertjes, van binnen netjes bezet en gekalkt. Bezijden het huisje staat een keukentje, een zwartberookt kot zonder schouw. Op palen bouwt men een schuurtje waarin de zaadvoorraad bewaard wordt. Achteraan tegen de bosrand wordt een geiten-, schapen- of varkenshok gemaakt: zware balken worden in een cirkel in de grond geklopt en daarover brengt men een strooien dakje aan. Deze stalletjes worden nooit gereinigd en de dieren zijn verplicht op de mesthoop te blijven slapen tot de stal instort.

Indien de Lunda meer dan één vrouw heeft zal hij meerdere kleine huisjes rond zijn eigen huis moeten bouwen. Iedere vrouw wil, evenals ze haar eigen werk heeft, een eigen huisje hebben. Zo heeft de Muata-Yamvo 75 vrouwen. Hij zal voor de eerste onder hen een speciale taak voorbehouden.

1.	- De MWADI is de eerste vrouw en is voor alles verantwoordelijk. Zij regelt het werk in de omheining en op het veld, bewaart de gereedschappen en de eetvoorraden, zorgt voor het eten, enz.
2.	- De MURUND is de helpster van de mwadi.
3.	- De NFAAM, idem.
4.	- De NTEMIN, idem.
5.	- De KANTSHURUK, idem. Deze vijf eerste bezitten ieder een kwartier in de stad Musumba en hebben andere vrouwen, antomb, onder hun toezicht.
6.	- De MUTAMBUIL heeft het voorrecht beslag te leggen op de schatting die naar de Muata-Yamvo gebracht wordt en die hij nog niet gezien heeft.

[p. 188]

7.	- De TSHISANKAN, idem.
8.	- De KAYEPALEMP, die steeds dichtbij blijft.
9.	- De MWADAMOON, die de fetisjen bewaart en verzorgt.

Meerdere chefs in Kapanga hebben 5 tot 10 vrouwen, die eveneens dezelfde naam en dezelfde taak hebben als bij de Muata-Yamvo. De gewone Lunda echter, al heeft hij 5 vrouwen, zal slechts zijn eerste vrouw mwadi en de tweede ntemin noemen. De andere hebben geen bijzondere naam. De vierde zal echter de derde yay en de vijfde zal de derde en de vierde yay noemen, enz., dit zoals gezusters het zouden doen.

Iedere vrouw dient haar huiselijke plichten stipt te vervullen. Zij moet haar huisje en dit van haar man vagen. 's Morgens vroeg moet ze warm water gereed zetten, opdat haar man zich in de kille morgen niet met koud water behoeft te wassen. Verder moet er geheel de dag koel water gereed staan. Zij zal het veld moeten doorhakken en herbewerken, zaaien en planten, wieden en oogsten. Bij haar terugkeer van het veld brengt ze maniokwortels, lekkere verse groenten en hout mede om de maaltijd te bereiden. In het zwart berookt keukentje maakt ze spijzen klaar in zwarte aarden potten, die ze zelf heeft moeten bakken. Op een reine schotel legt ze een ronde bal maniokbrij en in een klein potje gekookte groenten met hapjes vlees of vis, die in de olie zwemmen. Ze draagt de maaltijd bij haar man in het huis of op de veranda. Zij zelf trekt zich in de keuken terug en op haar eentje peuzelt ze op wat in de kommen gebleven is. Zodra de man gedaan heeft met eten zal hij zijn bengels roepen, die zijn pot verder mogen ledigen. Is haar schoonmoeder verhinderd of is ze ziek en kan ze geen eten maken, zo moet de vrouw eveneens de maaltijd bereiden voor haar schoonouders. Wanneer de man op reis gaat moet de vrouw thuis blijven en niet naar haar ouders gaan, maar zijn terugkomst afwachten.

De man hoeft een ‘ikuny kuswaan makas’ te zijn, een man met warme handen, die verstand heeft het werk door zijn handen te laten gaan. Hij moet kunnen werken opdat hij, als een palaber voorkomt, zelfstandig zou kunnen staan en niet steeds bij zijn familieleden te leen zou moeten gaan vragen. Hij hoeft er fier over te zijn zonder de hulp van anderen steeds zijn plan te kunnen trekken. Hij maakt zelf zijn woonhuis, keuken, schuur, stal en zo nodig de huisjes voor zijn bijzitten. Hij jaagt en vist opdat zijn vrouw krachtig voedsel kan bereiden voor hem en zijn kinderen. Hij tapt bamboewijn en zijn vrouw brouwt maïsbier. De man kapt een mortier om de maniok te stampen, weeft korven en een zift, waarmee zijn vrouw de bloem fijn kan ziften. Met bamboestokken timmert hij bedden, kleine en grote, en weeft ook matten om er op te leggen. En last not least hoeft hij 's avonds zijn vrouw in zijn huis te ontbieden. Zo hij bv. 4 vrouwen heeft, zal hij zijn eerste vrouw met 5 nachten en zijn andere vrouwen met 3 nachten bedenken.

Wanneer de man een dier doodt, kan een bijzondere gewoonte aan de dag treden. Een goede huisvrouw is de bewaarster van de fetisjen van haar man en is ze aangesteld als namakool dan draagt ze eveneens zorg voor zijn jachtfetisjen. De jager kapt het gedode wild uiteen: een bil voor hem, voor zijn namakool de kop, de rug, de ribbenkast, het hart, de longen en andere

[p. 189]

kleine stukjes vlees, en de rest voor het familiehoofd en andere familieleden. De verscheidene stukken die aan de namakool gegeven worden verklaart men als volgt. De rug, omdat 's nachts de man bij het vuur slaapt en de vrouw tussen de wand en hem, zodat ze zijn rug verwarmt. De kop, het hart en de longen, ishimb ya mutshu genaamd, omdat de jagersfetisjen, die de namakool verzorgt, deze delen bevatten.

De vrouw van de jager zal echter niet steeds al dit vlees ontvangen. Alleen wanneer ze als namakool of jagersvrouw aangesteld is, heeft ze daar recht op. Het is een overeenkomst tussen de jager en de familie van zijn vrouw. Een goede jager moet een gewetensvolle vrouw hebben die zijn jachtfetisjen verzorgt bij zijn afwezigheid. Indien de familie ermee instemt dat haar meisje namakool is zal de jager steeds de hoger genoemde stukken moeten geven aan zijn vrouw, die op haar beurt het grootste gedeelte ervan verder geeft aan haar familie. Bij eventuele scheiding moet de familie van de vrouw echter het ontvangen vlees gedeeltelijk vergoeden en dit kan op het ogenblik soms 500 frank uitmaken. Het is dus best te begrijpen dat de familie van de vrouw haar toestemming moet geven voor de aanstelling van de namakool. Dergelijke aanstelling haalt niet alleen de band nauwer toe tussen man en vrouw maar eveneens tussen de man en zijn aangetrouwde familie. De scheiding van de echtgenoten zal minder vlug voorkomen daar enerzijds de familieleden van de vrouw niet om een kleine reden, zoals het meestal voorkomt, hun dochter zullen terugroepen en anderzijds ze het meisje, wanneer ze om een belachelijke reden haar man verlaat, zullen terugsturen.

Van het vlees, dat de vrouw overhoudt, bereidt ze eten voor haar man en hun kinderen. Ze zal een stuk vlees in de kom laten en 5 stukken op de schotel van haar man leggen. De bil, die de man voor zich behouden heeft, kan hij uitdelen aan zijn familieleden, ofwel zo hij geld nodig heeft, verkopen.

Met de eigen dieren, die de man of de vrouw bezitten, schapen, geiten, varkens, hennen, duiven kunnen zij doen wat zijn willen, verkopen of slachten. Slacht de man een dier, dan geeft hij zijn vrouw de kop, de rug, de ingewanden en de schouders. De rest kan hij verkopen, aan zijn familieleden geven of nog aan zijn vrouw geven om te bereiden. Laat de vrouw een dier slachten dan geeft ze de schouder, de ribbenkast en een bil aan haar man om met zijn familieleden te verdelen, die hem de bil teruggeven, die hij door zijn vrouw laat bereiden.

In geval van ziekten zijn man en vrouw elkaar wederzijdse hulp verschuldigd. De mwadi, bijgestaan door de andere vrouwen, verzorgt haar man bij een gewone ziekte. Gebeurt het dat de man door een ongeval gebrekkelijk wordt, dan zullen vrouwen met een goed hart bij hem blijven terwijl andere hem zullen verlaten. In geval van geslachtsziekte bij de man mogen zijn vrouwen hem niet verlaten, indien hij de ziekte van een zijner vrouwen heeft overgenomen, en zich laat verzorgen. Zo hij echter door usund of herhaaldelijk overspel de geslachtsziekte opgelopen heeft, mogen zijn vrouwen hem verlaten. Wanneer de man melaats wordt - er zijn ongeveer 1.000 melaatsen in Kapanga - en zich laat verzorgen, verlaat zijn vrouw hem niet.

Heeft de vrouw een kleine ziekte dan moet de man haar verzorgen. Indien de vrouw gebrekkelijk werd terwijl ze een bezoek bracht aan haar

[p. 190]

ouders, zal de man zijn echtgenote terugsturen. Heeft de vrouw echter haar gebrek opgedaan in dienst van haar man, dan moet deze haar blijven behouden of een hoge boete betalen. Is de vrouw echter zo gebrekkelijk dat ze zich op handen en voeten verder moet bewegen, wordt ze steeds teruggestuurd maar de man moet 5 schapen betalen. Dergelijke vrouwen zouden ook nooit uitgehuwelijkt worden en blijven steeds ten laste van hun ouders of verwanten. De vrouw die melaats wordt in het huis van haar man moet door hem verzorgd worden. Bij uitblijven van genezing mag hij haar terugsturen zonder vergoeding te betalen. In geval de man aan zijn echtgenote besmettelijke ziekten als syphilis, pian gegeven heeft, wordt ze door haar familie teruggeroepen en moet de man 200 frank of een schaap betalen. Voor ouderdom, zo de vrouw steeds de man trouw bleef en hem veel kinderen heeft geschonken, wordt ze niet weggestuurd.

Overspel.

De Alunda kennen verschillende soorten van overspel. Vooreerst heeft men de makaji. Het is de gebeurlijke, de toevallige betrekking tussen twee personen die elkaar niet toebehoren. De usund is de regelmatige ongeoorloofde betrekking. De muiji of mpopool is de verkrachting.

Voor ieder soort van overspel neemt de Lunda in acht de sociale rang van diegenen die de daad bedreven. Waren zij gehuwd of ongehuwd, waren zijn slaven of vrij, gewoon inboorling of hoofdman? Alvorens ieder geval voor de rechters kan gebracht worden en gebeurlijke vergoeding mag gevraagd worden, moet het feit gezien worden door twee getuigen ofwel moet een getuigde de kleding van de man kunnen bemachtigen.

MAKAJI TUSSEN SLAVEN.

I. - Van een zelfde meester.

a) De slavin is getrouwd met een andere slaaf. De dader doodt een hen en geeft de helft aan de vrouw die bedrogen is geweest. Beide geven een bil aan hun meester. Daarenboven geeft de dader nog een kalebas bamboewijn. De meester drinkt uit een kroes, laat een weinig over en geeft de drank verder aan de vrouw, drinkt opnieuw en geeft de rest aan de dader. Daarop gaan beide weg met het beetje vlees dat hun nog rest en de meester drinkt de wijn verder uit.

Men kan zich voor dit geval afvragen of de meester die aan zijn man-slaaf een slavin tot vrouw gegeven heeft, nog recht heeft op deze slavin. In principe wel, maar zijn gezaghebbers en familieleden zullen hem zijn wangedrag aanwrijven en hem verwijten dat hij dan de slavin als zijn bijzit moest genomen hebben. In dit geval immers zou het kind, dat een vrije man zou kunnen verwekt hebben, als een slaaf aanzien worden, wat een grote oneer is.

b) De slavin is ongehuwd. Deze daad is zonder gevolg en de meester zal zijn slaaf aanraden de slavin als zijn vrouw te nemen, zodat hij terzelfder tijd voor de mogelijke gevolgen van zijn daad, zwangerschap, ziekten, enz., kan instaan.

c) De slavin is de bijzit van de meester. Wordt de slaaf betrapt dan zal hij zweepslagen krijgen van zijn meester en in de impoomb geklonken worden. De impoomb zijn 2 houten blokken gekapt uit zwaar hout. In beide

[p. 191]

blokken zijn 2 gaten gemaakt. In de ene worden achter de rug de handen gestoken en in de andere de benen en daarna worden de blokken opgespalkt, zodat armen en benen er niet meer uitkunnen. Alzo gekneld wordt de gestrafte een drietal dagen buiten gelegd, bloot gesteld aan de brandende zon en de koude nachten en al het mogelijke ongedierte waar hij zich niet tegen kan verweren. Bij gebeurlijk hervallen zal de slaaf ver in de vreemde verkocht worden.

II. - Van een andere meester.

a) De slavin is gehuwd. De meester van de getrouwde slavin roept de meester van de slaaf. Beide willen met elkaar geen ruzie. De betrapten worden gedaagd en beide moeten een kalebas palmwijn trachten te vinden. Alzo zittende:

slaaf

zijn meester

kalebassen palmwijn

haar meester

slavin

wordt de palaber beslecht. De meesters berispen hun respectievelijke slaven. De slaaf moet aan de meester van de slavin een kip geven, die bereid wordt en door het viertal samen opgeëten.

b) De slavin is ongehuwd. Geeft geen aanleiding tot een palaber zo de daad geen gevolgen heeft.

Wanneer in geval van makaji de slaaf er toe gehouden is een vergoeding te betalen, staat feitelijk de meester verantwoordelijk voor de daden van zijn slaaf. We zien echter dat de slaaf een kalebas wijn en een kip betaalt. Deze heeft hij van zijn familieleden of vrienden gekregen om te vermijden dat hij in de impoomb zou geslagen of in de vreemde verkocht zou worden. Indien het een slaaf betreft die aangevoerd geweest is uit de vreemde, zal de meester van de slaaf alles zelf moeten betalen en als vergelding zal hij alleen zijn slaaf kunnen slaan op verkopen.

Voor de betrekkingen tussen een slavin en een vrij man of een slaaf met een vrije vrouw, gelden dezelfde regels. In deze gevallen wordt eveneens in acht genomen of de vrije persoon tot de familie van de meester van de slavin behoort of niet. Bij gebeurlijke zwangerschap behoort het kind niet aan de eigenaar van de slaaf, maar wel aan de meester van de slavin.

Makaji tussen vrije personen.

Zo een ongehuwde vrouw ongeoorloofde betrekkingen heeft met een gehuwd of ongehuwd man, en de daad geen gevolgen heeft, heeft dit geen belang tenzij voor hen die de daad stelden. Daarmee bemoeit zich niemand. De man kan aan de vrouw geschenken geven. Wordt het meisje zwanger dan is de man verplicht de vrouw bij zich te nemen. Het kind dat geboren wordt, behoort hem toe en de vrouw kan naar huis terugkeren ofwel kan de man nu de bruidschat betalen. Indien echter de vrouw sterft moet de schuldige twee mannen betalen, thans 1.000 frank of 10 schapen, aan de vader, een schaap aan hen die het graf gemaakt hebben en een schaap voor wie bij het sterfhuis treurden.

[p. 192]

Indien de vrouw gehuwd is, zal ze geen betrekkingen meer mogen hebben met een andere man of ze bedrijft makaji. Nu is het niet meer de vader van het meisje maar wel haar man die zijn rechten zal verdedigen. Vroeger meldde hij het wangedrag van zijn vrouw aan haar vader, die, om hem te tonen dat hij het niet goedvond, zijn schoonzoon aanraadde van de dader vergoeding te eisen. Men riep de ouders van de dader, die aan de beledigde man een schaap of geit en bier gaven. Deze gaf alles aan zijn schoonvader, die het verdeelde tussen zijn familie, de ouders van de dader, en het leeuwenaandeel voor zijn schoonzoon. Samen dronken zij het bier uit en de palaber was bijgelegd. Dit was de gewone weg die men volgde. Thans daagt de man de dader voor het inlands tribunaal, eist en bekomt een vergoeding van 300 tot 500 frank en houdt geheel de som voor zich alleen.

Indien de overspelige vrouw de echtgenote van een chef was, had dit vroeger zeer zware gevolgen voor de dader. Men nam zijn familie met geheel haar bezit in beslag. Allen werden slaven gemaakt en aan de chef en zijn familieleden gegeven of verkocht. De dader werd door enkele sterke mannen verwurgd of door de roeper van de Muata-Yamvo onthoofd. Men bond zijn lichaam aan liggende pijlers vast en zijn hoofd aan een omlaaggetrokken tak. Wanneer het hoofd afgehouwen werd, werd het alzo door de tak door de lucht gezwiept.

Nu zal de chef zijn vrouw en de dader niet willen zien. Zijn vrouw wordt naar haar moeder gestuurd om heropgevoed te worden. De ouders van beide hebben angst. Zij bestrijken hoofd en bovenlijf met aarde. De vader en de moeder van de dader verschijnen voor de chef en brengen hem 1 korf bloem, 1 korf maïs, 2 hennen en 2 schapen, ofwel 750 frank. De ouders van de twee betrapten zullen daarna te samen ieder een kalebas palmwijn brengen. Alvorens deze vergoedingen betaald zijn, zullen noch de vrouw noch de man de chef mogen terugzien.

Verkrachting van een volwassen vrouw is onbekend bij de Alunda. Steeds zal verondersteld worden dat de vrouw toestemde toen de man van haar bezit nam, alhoewel wegens de impulsiviteit van de man hij als oorzaak van de daad zal aanzien worden. Als zodanig wordt de verkrachting van een volwassen vrouw aanzien als een gewone makaji.

Verkrachting van een onvolwassen meisje wordt echter als een misdaad aanzien. Voor de wandaad zelf zal hij 2 geiten of 200 frank moeten betalen. Is het meisje gekwetst, zal hij bovendien aan de ouders de tshisu moeten geven als erkenning van zijn schuld die zal vastgesteld worden nadat het meisje genezen is. Zo het meisje geneest zal hij slechts de geneeskundige zorgen moeten betalen. Sterft het meisje echter dan zal de schuldige aan de ouders een meisje uit zijn familie moeten geven om het gedode te vervangen en een ander meisje als slavin. De dader van een verkrachting zal zelden aan de europese overheid overgeleverd worden. De geïnteresseerden schrikken er voor terug de dader te zien wegvoeren naar een distriktstribunaal, daar dit hun ten kwade zou geduid worden, indien het verkrachte kind van de daad geen letsel zou behouden.

(Wordt vervolgd.)

G.-L. Vanhalle