Band. Jaargang 11

[p. 21]

Bedenkingen bij een Literaire Prijsvraag

DE bladen brachten ons enkele weken geleden het bericht dat de jaarlijkse literaire prijs van de koloniale jaarbeurs van Brussel, die uitsluitend voorbehouden is voor inlanders uit Kongo en Ruanda-Urundi ditmaal niet werd toegekend, en dat de jury gemeend heeft enkel drie inzendingen met een eervolle melding te moeten aanmoedigen.

Men zal zich herinneren dat deze letterkundige prijs werd ingesteld in 1948, en dat het eerste werk dat bekroond werd ‘NGANDO’ van Paul Lomami-Tshibamba, voor velen een revelatie is geweest. Het verhaal van ‘Ngando’ de krokodil, die een kind meesleurde terwijl het baadde in de stroom. Terwijl zo'n voorval voor ons, Westerlingen een tragisch ongeval of ‘faits divers’ zou zijn, handelde de krokodil volgens de inlanders, niet uit louter vraatzucht, maar kreeg het dier opdracht van een heks, om het slachtoffer over te brengen naar het hol der kwade geesten, op een eiland in de stroom, van waar het door zijn vader op heldhaftige wijze wordt ontvoerd. De heks in kwestie wilde zich hiermee, omwille van een guitenstreek van het kindje wreken. De vader slaagt er echter niet in het kind weer veilig thuis te brengen bij zijn moeder, daar hij, geen acht gevend op het bevel van het monster om het zwijgen te bewaren tijdens de terugtocht, bij stormweer met het kind omkomt. Zodat Ngando dan toch uiteindelijk de strijd wint.

Zowel de stijlkundige als literaire kwaliteiten van dit verhaal, dat zich niet zoals men zou menen afspeelt in het binnenland, maar in het tegenwoordige Leopoldstad met zijn fabrieken, zijn blanke bevolking, zijn negercité, scholen, hospitalen, enzomeer, waren, zoals reeds gezegd opmerkelijk en trokken zelfs de aandacht van de Franse auteur André Gide.

In 1949 werd de letterkundige prijs van tienduizend frank onder drie kandidaten verdeeld en het beste verhaal, dit van Saverio Naïgiziki ‘Escapade Ruandaise’ werd evenals ‘Ngando’ door de zorgen van het comité van de jaarbeurs gepubliceerd, hoewel het lang niet de literaire kwaliteiten vertoonde van Tshibamba's verhaal. ‘Escapade’ is zoals de ondertitel luidt het ‘dagboek van een klerk op zijn dertigste jaar’. Het is de biecht van een jonge inlandse bediende uit Ruanda, beheerder van een factorij in het binnenland, die geld heeft weggenomen uit de kas, niet zozeer om eigen verlangens in te willigen, dan wel om vrienden genoegen te doen. Er komt echter een dag waarop het niet langer mogelijk is het deficiet in de kas te verbergen.

[p. 22]

Wanneer men het bezoek aankondigt van de baas, neemt de jongen de vlucht naar de nabije gebieden, steekt de grens over, wordt teruggedreven, om dan naar zijn land terug te keren. De sobere beschrijving van het hele gebeuren, en het psychologisch portret van de schuldige wettigden wel de publicatie van het verhaal als literaire schepping, evenals ten titel van aanmoediging, hoewel duidelijk bleek dat Naïgiziki niet de scheppende verbeeldingskracht bezit, die in de romancier Tshibamba een schone belofte liet vermoeden.

De werken die dit jaar een eervolle melding kregen, maar niet gepubliceerd werden, werden ingezonden door Antoine Bolamba, de hoofdredacteur van ‘La Voix du Congolais’, door Paul Kabasubabo en door Dieudonné Mutombo, een medisch assistent uit Leopoldstad.

De literaire prijs van de koloniale jaarbeurs van Brussel is niet de eerste, noch de enige die voor Kongolezen werd ingesteld. Toch is het zeker de belangrijkste, zodat het zeker niet zonder belang schijnt na deze eerste drie jaar een voorlopig bilan op te maken over deze proef en er enkele bedenkingen aan vast te knopen.

En in de eerste plaats vragen wij ons dan af of de stichters van de prijs niet te veel hooi op hun vork hebben genomen. Wij menen bv. dat het zeer zwaar moet zijn élk jaar een literaire prijsvraag in te richten voor werken van zo'n omvang, prijsvraag die zich dan toch uiteindelijk maar richt tot een zeer beperkt aantal kandidaten. De officiële prijs voor koloniale letterkunde, die zich richt tot Belgische, Franse of Nederlandsschrijvende auteurs wordt maar om de drie jaar toegekend, en nog beklaagt men zich bij ons in letterkundige kringen over de armoede van onze nationale koloniale literatuur.

Van de andere kant menen wij dat de jury bij het beoordelen van het werk onzer inlandse schrijvers betrekkelijk streng moet zijn en dit in het belang van deze jonge schrijvers zelf. Wij vragen ons zelfs af of de jury dit niet zelf is gaan inzien, en juist daarom dit jaar geen enkel werk bekroonde.

Sommige letterkundigen en kunstcritici twijfelen immers aan de opportuniteit op dit ogenblik reeds literaire prijzen voor inlanders uit te schrijven, en zelfs aan de wenselijkheid om jonge inlanders aan te moedigen te schrijven in een taal die op slot van rekening toch niet de hunne is. Het niet steeds hoge gehalte van sommige ingezonden werken schrijven deze critici toe aan een uitgesproken gebrek aan taalkennis.

Niet alleen zouden de inlanders die zich aan deze scheppingen bezondigen, niet altijd grammatisch zuivere taal schrijven, ze zouden bovendien niet in staat zijn, een Europese taal zodanig te beheersen, dat zij op nauwkeurige wijze hun gedachten- en gevoelsleven zouden kunnen uitdrukken. Ze zouden dit desgevallend alleen kunnen in hun eigen inlands dialect. Het schrijven van literair en ander werk in het Frans, of om het even

[p. 23]

welke andere Europse kultuurtaal, zou dus moeten afgeraden worden om de jonge talentvolle inlanders aan te moedigen zich in hun eigen taal uit te drukken.

Persoonlijk zijn wij geen voorstander van deze formule, en dit om verschillende redenen. Zelfs indien de inlanders niet altijd grammatisch-zuivere taal schrijven, moet hun niet noodzakelijk het hanteren dezer taal worden afgeraden, al ware het maar omwille van het feit dat ze juist de taalmoeilijkheden onder de knie zullen krijgen door veelvuldig gebruik. Trouwens, niet alle literaire scheppingen, die in Europese kultuurtaal gesteld werden, zijn grammatisch zuiver, wat niet wegneemt dat sommige ervan algemeen als kunstwerk aanvaard worden.

Het argument als zou men moeilijk zijn denk- en gevoelsleven kunnen uitdrukken in een andere dan zijn eigen taal houdt ook niet helemaal steek. Er zijn voorbeelden genoeg in de literatuurgeschiedenis der Europese volken van auteurs die niet in hun eigen taal schreven. Hoeveel Vlaamse auteurs schreven er aanvankelijk niet in het Frans? Werd de Pool Korzeniowski geen uitblinker van de Engelse literatuur in het begin dezer eeuw onder de naam Joseph Conrad? Kan men beweren dat de Amerikaanse negerschrijvers als Richard Wright, Langston Hughes, Ann Petry en andere in hun moedertaal schrijven? Wat denken over de kleurlingen René Maran, Senghor, Césaire, Hazoumé of Diop, om er maar enkele te noemen uit de Franse overzeese gebieden, die tijdens de jongste jaren blijk hebben gegeven zich vrij knap in het Frans te kunnen uitdrukken. Trouwens, om bij het Nederlandse taalgebied te blijven: Nemen Albert Helman of Cola Debrot uit Nederlands West-Indië, geen behoorlijke plaats in in de Nederlandse letteren, en schreef Noro Soeroto, de inheemse prins uit Nederlans Oost-Indië in het Nederlands geen mooie bladzijden, bv. in zijn boek ‘De Geur van Moeders Haarwrong’ of in ‘Melati-Knoppen’.

Trouwens ook nog om een andere reden kunnen wij het standpunt niet delen van hen die menen de inlanders te moeten afraden in een Europese taal te schrijven. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat de inlanders nog gedurende geruimen tijd in een Europese kultuurtaal zullen blijven schrijven. Van de Europese kulturen, en in ons geval van de Franse taal en kultuur, gaat voor de inlander nog zo'n grote aantrekkingskracht uit, dat hij zich nog lang in deze taal zal willen uitdrukken. De intellectuele en artistieke superioriteit van de blanken is voor de inlander nog zo groot, dat hij zich nog lang zal willen bedienen van het instrument waardoor deze superioriteit tot uiting komt. Trouwens een kultuurtaal is voor de inlanders, zoals voor iedereen, een open venster op de beschaving, zonder hetwelk men maar moeilijk deelachtig kan worden aan de volle intensiteit van deze beschaving. Wil men bijgevolg de inlander tot een hoger kultuur- en beschavingspeil brengen, zal men moeten trachten hem het meesterschap over een Europese kultuurtaal te verschaffen, met het onvermijdelijk gevolg dat hij ook dat instrument zelf zal willen bespelen.

[p. 24]

Veel gevaar dat hij hierbij ook zijn Bantoe-wezen zal prijs geven is er niet, menen wij. En zelfs indien dit zo ware is dit toch maar slechts voor enkele tijd, nl. tot de inlander, of eventueel de generatie die op hem volgt, zich begint te bezinnen op de werkelijke waarde van dit Bantoewezen. Eens dat de eigen aard van de Bantoeziel en de taal van de Bantoeschrijver voor hem werkelijk waarde begint te krijgen, zal hij zich ook in deze taal beginnen uitdrukken, om uiting te geven, aan wat er in zijn Bantoeziel omgaat.

Het is volgens ons nutteloos zich hieromtrent zorgen te maken. Wij staan hier voor een onvermijdelijk proces dat zijn normale loop moet krijgen. Ook bij ons hebben wij deze periode doorgemaakt. Zolang de Nederlandse taal en het Nederlandse erfgoed voor ons geen gevoelswaarde hadden, drukten onze geleerden en kunstenaars zich uit in een voor hen vreemde taal, het Frans, op gevaar af zich niet zo nauwkeurig uit te drukken als zij dit in hun eigen taal hadden kunnen doen. Een jonge kunstenaar blijft altijd voor een zekere tijd tributair van de school die hem gevormd heeft. Het modeverschijnsel dat niets anders is dan een gevoelen van bewondering voor wat elders geschiedt, ontloopt niemand. Is het bv. ook niet kenschetsend dat sedert de oorlog de West-Europese kunst en literatuur sterk door de Amerikaanse wordt beïnvloed?

Een ander bewijs dat ons steunt in onze opvatting, vinden wij daarenboven in het feit dat bijvoorbeeld in Ruanda-Urundi, en meer speciaal in Ruanda veel meer gebruik gemaakt wordt van de inlandse taal, ondermeer bij de woordkunstenaars, die er onder de aanmoedigende bescherming van Mwami Mutara Rudahigwa, en de leiding van de inlandse priester Alexis Kagame een geschreven inlandse literatuur aan het uitbouwen zijn. De oorzaak hiervan ligt ongetwijfeld in het feit dat men zich aldaar, meer dan hier in Kongo, bewust is van een samenhorigheid, van een eenheid in tijd en ruimte, van een historische gebondenheid en van een gemeenschappelijke eigen kultuur, bewustzijn dat nog versterkt wordt door de feodale geest die er het sociale leven beheerst.

Zij die het goed menen met de evolutie van de inlandse kunst- en kultuur, moeten dan ook, volgens ons, niet bezorgd zijn om de toekomst. Het feit dat vooralsnog de inlanders gebruik maken van onze Westerse techniek en onze Westerse instrumenten bij het scheppen van hun kunstwerken, betekent onzes inziens geenszins dat de Bantoeziel, en mét de Bantoeziel, de eigen inspiratie voor het scheppen van werkelijk inheemse kunst daardoor verloren gaat.

G.A.M. Vertommen

[p. t.o. 24]

Vlaamse Boer, lino van K. Maes

[p. t.o. 25]

...en die roze, lino van K. Maes.