Awater. Jaargang 2

[p. 14]

Werkwijze van de dichter
Over het maken van een gedicht
Door Rogi Wieg

Een vers komt nooit uit het niets. In het niets valt alles weg tegen elkaar. Wat niet betekent dat er in het niets daadwerkelijk niets gebeurt, maar het resultaat is onvoldoende om tot een creatie te komen. Het niets is een oneindige beweging van componenten die elkaar opheffen. En daar kan ik niets mee. Ik heb componenten, dimensies en bouwstenen nodig voor een gedicht. Het vers dat ik maak ontstaat altijd uit een interactie tussen de situatie waarin ik mezelf bevind en mij.

Al in 1985 besefte ik dit en zag ik het belang in van een observerend esthetiserend oog dat zijn blik naar binnen richt. Elke gelegenheid waarin zich binnen in mij een interactie van belang afspeelt dient te worden aangegrepen tot het maken van een vers. Uitstel is meestal afstel. Ik moet gebruik maken van de ‘druk’ in mijzelf die zich tot taal, tot vorm en inhoud wil transformeren.

Elk gedicht dat ik maak, is daarom actueel. Net zo actueel als een krantenbericht dat het nieuws brengt. Maar het is de vormgeving die mijn gedicht een, hopelijk, blijvende waarde moet verschaffen. Het nieuws ‘trekt zich dan terug’ en het vers wordt tijdloos, of beter: nieuws voor de eeuwigheid.

Bestemd voor verwoesting

Het woord eeuwigheid is wel erg groot. Toch is eeuwigheid, in zoverre die bestaat, elke keer mijn streven. Het is een vreselijk streven, bedrukkend en deprimerend. Wij zijn niet gemaakt om naar eeuwigheid te verlangen. Wij zijn, net als alles wat wij scheppen, bestemd voor verwoesting. Dit is de aard van de natuur. Hiertegen vechten is zwaar en daarom heb ik, als dichter, de gedachte aan eeuwigheid opzij proberen te zetten. Dit schept een emotionele dissonantie. Ik dwing mijzelf mijn schouders op te halen voor het oneindige van de tijd, maar werkelijk lukken zal dit nooit.

Wat is een interactie die tot poëzie kan leiden bij mij? In ieder geval moet de interactie een vervreemdend effect op mij hebben. Vervreemding is, denk ik, de kern. Misschien zou ik moeten zeggen ‘absurditeit’. Nu is, in mijn ogen, het hele bestaan absurd. Maar toch zijn er extremen, hoogtepunten, interacties die veel verder gaan dan de huis-, tuin-, en keuken absurditeiten in ons leven zoals bijvoorbeeld de veroudering en de tijdelijkheid van ons bestaan. Extremen snijden snel en meedogenloos in mijn leven. Wanneer ik weer tot rust ben gekomen, analyseer, esthetiseer en verwoord ik deze actuele hoogtepunten en mijn introspectie op een speciale wijze. Maar nogmaals, de tijd tussen de interactie en de verwoording mag niet lang zijn. Uitstel brengt een dichterlijk verlies met zich mee.

Hoe verwoord ik? Ik begin. Heel eenvoudig. Ik begin met drie, vier woorden. Deze woorden komen ongedwongen uit mijn brein en bereiken het papier in de vorm van symbolen: letters. De eerste woorden zijn van cruciaal belang voor mij. Hoe ze ontstaan zijn, weet ik niet. Dat is een mysterie. De woorden hebben te maken met mijn observerende esthetische oog voor introspectie. Ik bekijk mijn eigen inzichten vanuit verschillende kanten, geloof ik. Ik besef dat dit vaag klinkt. Waarschijnlijk wik en weeg ik mijn introspectie. En de gevolgen daarvan op mijn functioneren bekijk ik zorgvuldig.

Bruikbaar vruchtvlees

Dit is een ingewikkeld psychologisch proces dat als resultaat een paar woorden op papier oplevert. Onder functioneren versta ik letterlijk hoe ik me voel en wat ik doe op een dag. Voor mij is het schrijven van een vers eigenlijk ‘meta-meta-meta-.....werk’. En vanuit dit werk worden de eerste woorden geboren. Ik ben wel tevreden met deze loepzuivere, begrijpelijke, onbegrijpelijke uitleg.

Alleen, ik zou toch dat observerende esthetische oog willen beschrijven. Het is een oog dat schoonheid zoekt binnen de vervreemding. Het oog kijkt vanuit allerlei posities en begint dan te stileren en pelt zelfs de meest lelijke gebeurtenissen, als een rotte, verkleurde sinaasappel tot er een kern van bruikbaar vruchtvlees tevoorschijn komt. Stileren is pellen. Of beter, eerst pellen en dan stileren. Schoonheid is helaas een begrip dat gaat divergeren als je het wilt definiëren. Ik laat het daarom maar bij schoonheid.

Terug naar de eerste paar woorden. Zij zijn de motor van een nieuw vers van mij of misschien zijn zij de brandstof voor de motor. Het begin is begonnen en ik moet door. Mijn gedichten ontstaan vlug en bevatten weinig doorhalingen. Toch ben ik geen dichter die snel tevreden is. Maar ook weken of maanden later verander ik weinig aan een vers. Ik sleutel zelden aan mijn taal.

Omgeven door klanken

Kees Fens heeft me in 1987 laten zien dat mijn oude gedichten symbolisch zijn zonder symbolen. Hij had gelijk. En nu, zestien jaar later, geldt dit ook voor mijn nieuwe verzen. Ik gebruik graag symbolen en tegelijkertijd drukken mijn gedichten geen beelden uit. De symbolen zijn bij mij altijd uiterst particulier en zeer persoonlijk. Mijn poëzie is daarom half symbolisch en half niet-symbolisch. Er bestaat een delicaat evenwicht tussen het algemene en het particuliere in elk gedicht van mij. Maar mijn werkproces is omgekeerd aan wat je zou verwachten, namelijk symbolen als symbolen toepassen.

De eerste drie, vier woorden van de vroege gedichten die ik schreef (1981) vormden het begin van een fatale passie en redding. De passie is fataal, want geen enkel gedicht blijft voor de eeuwigheid en het beoordelen van mijn eigen verzen is een heel moeilijke opgave. Maar dichten is ook mijn redding, omdat ik heftige bliksemschichten van diepe vervreemding kan thematiseren, kan esthetiseren en soms op een bizarre wijze kan vormgeven.

Hoe ik dat doe, blijft voor mijzelf een raadsel. Ik volg vorm en inhoud en inhoud en vorm volgen mij. Ik ben omgeven door klanken wanneer ik dicht, door ritmen en beelden en door hun afwezigheid. Het vers is voor mij het begin en tevens het einde van mijn wezenlijke ik.

Rogi Wieg (1962) is dichter, schrijver, schilder, tekenaar en muzikant. Zijn debuutbundel Toverdraad van dagverblijf (1986) werd bekroond met de Van der Hoogtprijs. In 2000 verscheen zijn jongste bundel Het boek van de beminnelijkheid.
In de zomer van 2004 verschijnt De Ander, met daarin dertig gedichten en dertig afbeeldingen in kleur van schilderijen van zijn hand.