Awater. Jaargang 1

(2002)– [tijdschrift] Awater– rechtenstatus



[pagina 7]
Opgedoken Theun de Vries Theun de Vries (1907) debuteerde in 1927 als dichter met de bundel Terugkeer. In 1931 debuteerde hij als prozaschrijver met de roman Rembrandt. Naast novellen, kritieken, gedichten, toneel en hoorspelen schreef Theun de Vries historische verhandelingen en essays. Hij werd in 1963 onderscheiden met de P.C. Hooftprijs voor zijn gehele oeuvre en in 1987 met de prijs van de stichting Kunstenaarsverzet. In 1979 ontving hij een eredoctoraat in de letteren van de Rijksuniversiteit Groningen.
De gele keizer of De drie muziekenGa naar voetnoot* Pei Men-Tsjeng de waarheidzoeker Naderde met schroom en beven 't Hoogst gezag: de gele keizer, En hij wierp zich voor zijn voeten Met bewoordingen vol eerbied: Zoon des hemels, schenk mij inzicht. Toen u naar de wildernissen Van het Toengtingmeer ontweken Op uw luit begon te spelen Moest ik wils of onwils luistren, Joeg het voorgezang mij angst aan, Werd ik door muziek van 't tweede Wild bekoord, maar bij het derde Zinneloos, mijzelf ontstegen. Maar de gele keizer lachte. - Mensenkennis gaf mij kunst in En ik liet mij bij het luitspel Blindlings door de hemel leiden, En de reinheid die van alles In de voortijd bloed en ziel was Werd in 't snaargezang herboren. De muziek, volmaakt, wordt echo Naar de menselijke regel. Daarna volgt ze 's hemels wetten, Eindelijk vloeit ze groots tesamen Met de vijf karakterdeugden. Zij omspant de jaargetijden, Alle vormen en gestalten Zijn in haar als klank begrepen. Uit haar wisseling rijzen de eeuwen En ontspringt het rijk der dingen. Beurtlings overvol, dan ledig, Somtijds broos en somtijds machtig, Somtijds naakt en soms omsluierd Is de kringloop van haar stemmen. Weerlichtsnel en helder heeft ze Jou gewekt, als zon een dagdier, En haar donderslag die omging Eindloos, oorsprongloos, eerst weiflend, Daarna bronshard als een gongslag, Liet je hart van schrik versagen. Illustratie: Olivia Ettema Maar ten tweeden male speelde ik, Strenge glans van zon en maanlicht Fonkelde in die onverdeelde Heersende muziek die rondom Uitsnelde en al hoger, reiner, Horizonnen overkantelend Dalen en ravijnen vulde, Glinstrend tot aan 's werelds einde. Onbewogen stond de schaduw Van de doden in hun grafhol; Zon en maan en wentelsterren Volgden zonder siddering 't lichtspoor. Toen de melodie voltooid was Rustte ik, maar de hoge weerklank Ruiste door en kon niet zwijgen. Jouw gedachten wilden denken Maar ze bleven roerloos slapen. Met je ogen wou je kijken Maar ze waren blind gesloten. Met je zinnen wou je volgen Maar je bleef mij ver ten achter. Leunend op een oude boomstronk In de wildernis, verbijsterd, Stond je zonder zelfbezinning. Eén verlangen maar behield je: Mij die speelde te bereiken, Maar je wil was zonder daadkracht En een lege schaal je lichaam, Ook al wou je geest niet buigen. Maar ten derden male speelde ik, Klanken zonder zinsverdoving Als uit eigen macht geboren, Onweerstaanbaar, onbedwingbaar Als de drift van zaad en bloesem Naar voltooiing in de bloemkroon, Vormloos als de wind in bossen, Deinend, wuivend zonder einde... Elke windstreek ving de weerklank Dood en levend, dor en vruchtbaar, Tot de diepten zonder echo, 't Grondeloos en ledig niet-zijn. Pei Men-Tsjeng, leer dit bevatten: Die muziek is van de hemel Waar geen drift bederf meer aanricht, Waar de melodie volmaakt is, Waar de ziel ontwaakt in opvlucht Zonder dat ze werd geroepen. Zij omspant en aarde en hemel Tot men ziet, maar kleur noch vorm vindt, Tot men hoort, maar niets beluistert, Tot het zelf-zijn is ontvlogen. Angst greep je aan bij 't eerste luitspel En je lag in zinsbegoocheling. Daarna heb ik je overmeesterd Met een lied vol wilde tover. Eindelijk bracht ik jou 't ontstijgen, En ontstijgen is verliezen Van jezelf in blind verrukken. Blind verrukken noem ik Tao, Tao 't naamloos Een en Al.
Nawoord Het jaar 1927 was voor mij een van belangrijke veranderingen. Afgevallen van mijn Dopers geloof zocht ik naar een wereldbeschouwing, een vast beginsel. In genoemd jaar ontdekte ik de klassieke Chinese filosofie, inzonderheid het Taoïsme. Al was ik in hetzelfde jaar begonnen aan een roman, mijn eigenlijke expressiemiddel vond ik nog steeds in de poëzie. Vooral de spreuken en gelijkenissen van Tsjoeang-Tse (4e eeuw voor onze jaartelling) werden een inspiratie voor mij. Een van zijn ‘gelijkenissen’ werd door mij gepoëtiseerd: het bovenstaande gedicht. Het kwam terecht in een map met jeugdgedichten, waar ik het in het jaar 2001 weer eens onder ogen kreeg. Vandaag nog treft mij Tsjoeang-Tse's dialectisch vertoog, waarin ik enkele ‘spinozistische’ accenten meen te beluisteren. Voor de publicatie in Awater heb ik een nieuwe aanhef geschreven (regel 1-4), en tenslotte in het taalgebruik van 1927 enkele retouches aangebracht. Theun de Vries	voetnoot* Naar de gelijkenissen van Tsjoeang-Tse, 4e eeuw voor Christus. De versvorm is van de vertaler. De gele keizer is de legendarische Hoeang Ti, een van de heersers in het stroomgebied van de Gele Rivier, in een periode dat in China het schip, de wagen, de kunst van het schrijven en kennelijk ook muziekinstrumenten reeds bekend waren.