Arsenaal. Jaargang 5

[p. 17]

Dagboekflitsen

Bij de mens bestaat er m.i. slechts één alles overweldigende impuls: het egoïsme, hoe eigenaardig dit zich ook kan voordoen. Eigenaardig in die zin dat wij soms jaren nodig hebben om het onder de dichte pantserlaag van de menselijke camouflage (lees schijnheiligheid) te ontdekken.

Nietzsche had gelijk: Der Wille zur Macht. Deze wil tot heersen, het verlangen naar de suprematie van het eigen ‘ik’ is minstens even groot, zoniet groter dan het sexueel instinct dat de mens beheerst.

Doch vormen beide tenslotte niet een zeer zonderlinge combinatie die het totaal der menselijke gedragingen beheerst?

_* * _*

Lezen moet ons leren peilen, d.i. kieskeurig worden en niet zo maar dadelijk een personage slikken. We moeten leren nagaan of het personage beantwoordt aan een realiteit, of het levensecht is. Vooral ons niet laten overbluffen door intellectueel vuurwerk of knappe hersenconstructie.

_* * _*

Eén van de merkwaardigste facetten van de muziek is dat een bepaald stuk u telkens aan een zelfde persoon of aan een zelfde gevoel herinnert. Anderzijds kan een bepaald werk steeds hetzelfde irreële beeld oproepen.

_* * _*

In vele gevallen determineert een sexueel element onze houding, onze gedragingen tegenover bepaalde mensen.

_* * _*

Wij beseffen dat het geluk eindig is, dat het slechts een fragment is. Daardoor kan men het eerst ondergaan, omschrijven, oppositair aan een andere toestand. Moest het oneindig, onbeperkt zijn, wij zouden ons noch van geluk, noch van ongeluk bewust zijn. Het geluk bestaat slechts in functie van ongeluk. Zo wordt een doem (de beperktheid, het tijdelijke) ten slotte een genade.

_* * _*

Een groot boek is een boek dat in u gedachten wekt, u tot stellingname en tot beschouwing dwingt. Voor mij criterium: als ik schrijvend een boek lees draagt dit werk doorgaans mijn bewondering weg. Vb. Van Suchtelen, Wilde, Daisne, Gide, Maugham, Du Perron, Dostojevski, Latzko, e.a.

Van dergelijke boeken ben ik vaak dusdanig vervuld dat de substantie herhaaldelijk terugkeert in mijn gesprekken. Wat meer is, de substantie bepaalt soms mijn temperament en een

[p. 18]

tijdelijke levenshouding. Kortom: totaal in- en uitleven in de sfeer, in de geest van het werk.

_* * _*

Zij die voortdurend hetzelfde menen kan ik slechts stumperds heten. Hun zg. rotsvastheid is veeleer het bewijs van armoede, terwijl de innerlijk rijke voortdurend zichzelf en zijn ideeën uit absolute noodzakelijkheid wijzigt en herziet.

_* * _*

Het is niet alleen pijnlijk, vaak zelfs is het onverdraaglijk te weten dat vrienden, aan wier oordeel ge zeer veel belang hecht, over u verkeerde gedachten hebben. Erger is het wanneer ge voelt dat ze u voor zekere feiten misprijzen en ge u, om velerlei redenen, niet rechtvaardigen kunt.

_* * _*

Nemen we als centraal gevoel het medelijden. Dan ligt er links, als negatief gevoel, de onverschilligheid, en rechts, als positief gevoel, de hardheid (niet uit onverschilligheid, maar gegroeid via het medelijden tot een superieur gevoel, een gevoel dat vol begrijpen is en vertrouwen wekt).

Mijn vriend was evenwel niet accoord met dit schema. Volgens hem moest er een vierde type bestaan. Een type dat via onverschilligheid en medelijden er in geslaagd is noch onverschillig te zijn, noch medelijden te hebben.

En eigenlijk: is medelijden in zijn intrensieke betekenis mogelijk?

Het is, strict genomen, uitgesloten, zodat we hoogstens kunnen gewagen van een gevoelvol begrijpen, een meevoelen. Al de rest zijn woorden! Lief en teder, maar ZINloos.

_* * _*

De wereld is een rotzooi en de dichter droomt van zuiverheid. Opzettelijk vergeet ik te schrijven onaardse zuiverheid, want dit adjectief verklaart te veel en maakt mij te bitter. Waarom zou het niet mogelijk zijn het ‘aardse’ aan ‘zuiverheid’ te koppelen?

_* * _*

De schoonste rust geniet men ongetwijfeld als men zich kan losmaken van alle pijnigende gedachten.

Hoe schijnbaar gemakkelijk zulks ook is toch is de practische proef onzegbaar moeilijk. Inderdaad, zich losmaken van pijnigende gedachten betekent zich bevrijden van een aantal knellen waarin de geest met al zijn tentakels vastzit. Derhalve moet men zich concentreren op een nevengedachte die geen uitstaans heeft met alle ideeën die ons kunnen benauwen en die terzelfdertijd weer dusdanig dient gekozen dat ze ons niet op haar beurt tot de onrust leidt. In vele gevallen komt zulks

[p. 19]

hierop neer dat de geest wordt toegespitst op hetgeen ik zou willen noemen: een nihilistische gedachte die verkwikkend wordt alleen reeds door de vrijheid die er van uit straalt.

_* * _*

Gevestigde macht is bijna steeds gesteund op arrivisme dat op zijn beurt geschraagd wordt door een kleinzielig egocentrisme. Zodat gerust mag beweerd worden dat gevestigde macht de adel van het kleinsteedse en van de bekrompenheid is.

_* * _*

M.i. moet een bevoegd psychiater iemand zijn die zelf zenuwziek geweest is en deze ziekte te boven kwam doch niet aan een meerderwaardigheidscomplex of liever aan een uitgesproken subjectivisme lijdt dat hem na zijn genezing zou beletten de ziekte van een minder gelukkige te begrijpen en te doorgronden

_* * _*

Mijn God wat kan een mens melancholiek zijn! Enkel mijn pijp redt me soms uit dit ongezellig gevoel. Gelukkig dat ik niet enkel rook om het genot van de tabak, doch, ook om de sfeer, de gezelligheid, ja de romantiek van het pijproken. Anders zou ik ook nog verstoken zijn van dit middel, al dien ik hier eerlijkheidshalve aan toe te voegen dat ik vaak prikkels nodig heb van even verwoede, laat ik maar zeggen ‘pijp-romantici’ om mijn eigen romantiek leefbaar te houden.

_* * _*

Zij die niet in staat zijn tot heftige anti- of sympathieën vind ik slechts lauwhartige mensen. Het bewijst dat hun menselijke inzet tegenover een ander mens futiel is want anders zouden ze zich niet kunnen onthouden van juichen of schelden.

_* * _*

De mensen geven te gemakkelijk en te graag een romantische verklaring van hun daden en principes, daar waar ze beter de moed zouden betrachten om te blikken tot op het skelet van hun gedragingen en ideeën. Ze zouden daar onveranderlijk het verraderlijk duiveltje van het egoïsme ontdekken.

_* * _*

Het grootste verwijt dat ik de dramaturgen meen te mogen aanwrijven is het feit dat ze menen van alles een drama te moeten maken.

_* * _*

O die declamators! Ze menen dat het woord er enkel is om te brullen, dat de poëzie enkel bestaat om de kracht van hun stembanden te beproeven of de weerstand van hun opblazingsvermogen te testen.

Men heeft de rederijkers aangeklaagd en men is overtuigd dat ze tot het verleden behoren doch men vergeet dat in onze

[p. 20]

20^o eeuw pathetiek en rhetoriek in scholen en academies worden aangeleerd en uitgebazuind als zouden zij het nec plus ultra van de poëzie zijn. Als ik aan declamators en leraars, en misschien ook aan dichters een raad mocht geven, dan zou ik aan vier woorden genoeg hebben: menselijkheid, soberheid, eenvoud en oprechtheid.

_* * _*

Het meest tragische is dat de mens zo dikwijls onwetend staat tegenover het waarom van zijn gevoel, van zijn humeur van zijn denken.

Laat de impulsen dan gekend zijn, het grootste mysterie blijft de vraag waarom men juist zô MOET voelen of denken en waarom niet anders. Afschuwelijke gedachten heeft men, monsterachtige ideeën en men zou zich vaak schamen ze openbaar te maken. Doch hoe komen ze in onze geest en in ons hart? Waarom schijnen ze ongerijmd en in strijd met ons zedelijk gevoel, het ‘beste’ (!) in ons. De psychologie heeft tothiertoe veel verklaard doch tegenover dit raadsel, dat eigenlijk het diepste wezen van de mens raakt, staat ze evenzeer onwetend.

Rik Lanckrock