Arsenaal. Jaargang 4

[p. 7]

In Extremis...

Ik ben 23 en deze is mijn laatste nacht. Als straks het eindje sterrenhemel verbleekt, dat ik tussen de ijzeren tralies volg, zal ik ‘Leve België!’ roepen en onder een hagel Duitse kogels ineenstuiken. De mensen zullen zeggen: ‘Hij was een held’. En indien ik hen moest vertellen hoe de zaak voor mekaar zit, ze zouden me niet geloven, maar mij nederig noemen.

Toch ben ik geen held. Deze laatste daad is niets anders dan de gewilde oplossing van een mislukt leven. Ik zie het alles nu heel duidelijk. Wat ik ingewikkeld en onoplosbaar dacht, wordt plots zo eenvoudig in de kalmte van deze laatste ogenblikken. Indien ik nu mocht... Maar ik wil niet sentimenteel worden, Ik ben het nooit geweest, waarom zou ik nog veranderen.

Eigenlijk heb ik nooit veel geluk gekend. Dit is mijn enige en misschien belachelijk excuus. Mijn ouders en mijn oudere zus hebben me steeds verwend. Ik werp hen hier geen steen. Zij meenden het goed met mij.

Toen de oorlog uitbrak, was ik 19. Als atheneumstudent en later aan de Universiteit boekte ik mooie resultaten. Zij waren zonder enige persoonlijke verdienste. Mijn geheugen deed het, want werken en wroeten zoals de anderen kon ik niet. Ik had geen wil. Mijn ouders verlangden dat ik geneesheer zou worden. Ik deed hun zin, mij liet het onverschillig. Zolang ik mijn losbandig leventje niet moest prijsgeven, mochten zij mij alles vragen. Ik was een goede zoon.

De oorlogspaniek van de eerste dagen greep ook ons aan. Mijn vader sukkelde mee met de oudste klassen. Ik vergezelde mijn moeder en mijn zus tot Roeselare, waar we van elkaar scheidden. Zij zouden trachten over de grens te komen, ik meldde mij aan bij het aanwervingscentrum. O, meer uit drang naar het onbekende, dan wel met zuivere vaderlandse gevoelens. Ik beken het eerlijk al zal ik straks misschien een nationale held zijn.

In het Zuiden van Frankrijk heb ik een paar maanden doorgebracht, die mijn aangeboren gebreken nog versterkten.

Toen ik terugkeerde vernam ik dat mijn vader gevallen was. Bij een luchtaanval op Ieperen werd hij gedood. Er vielen slechts enkele bommen!

Mijn moeder liet mij weldra verstaan, dat er van studeren geen spraak meer kon zijn. Mijn vader was een kleine ambtenaar en het pensioen voor de weduwe kon zulke uitgaven niet dekken. Ik was nu eenmaal aan de gedachte gewend geraakt,

[p. 8]

dat ik eens een onafhankelijk beroep zou uitoefenen en deze plotse ommekeer in mijn lotsbestemming maakte mij wrevelig. Voor de eerste maal was mijn moeder kordaat in haar uitspraak zij het ook met tranen en beloften.

Ik werd dan, met veel voorspraak als oorlogswees, bediende aan een bank, tegen het hongerloon van 900 fr. per maand. Het was niet veel zei moeder, maar het hielp. Het was juist genoeg om mijn jeugdige uitspattingen te bekostigen.

Want ik heb niet lang getreurd om mijn vader. Ik kon het eenvoudig niet uithouden, die stilte om me heen en die droeve gezichten. Ik moest beweging hebben, vrolijke mensen zien, leven met volle teugen.

In het begin, toen ik weer uitging, bemerkte ik een afkeurende blik in moeders ogen. Spoedig berustte ze echter in mjin handelwijze. Ik heb immers altijd mijn zin gekregen.

Dan gebeurde het fatale in mijn leven. Het laatste houvast werd brutaal onder mijn voeten weggerukt. Het was in 1942. Pas hadden de bedienden een onderkomen gevonden in de brandkastzaal en was de laatste gillende toon van de sirene weggestorven of de eerste bommen ontploften in onze omgeving. Het was een geallieerde aanval op het vormingstation van onze stad. Hij duurde een halfuur. Toen het ‘fin d'alerte’ over de daken loeide, baande ik me een weg tussen de glasscherven en kwam op de straat.

Een camionette van de passieve luchtverdediging reed in volle snelheid voorbij. Zij verdween in de richting van onze buurt. Nu pas bemerkte ik, hoe een dichte rookmassa aan die kant ten hemel wolkte.

Zij hebben hen onder de puinen van ons huis uitgehaald. Ik stond er on wezenlijk bij toen ze op een draagbaar werden weggedragen: Moeder en Rita. Mijn zus kwam er met de schrik van af. Moeder werd op slag gedood. Een balk op het hoofd en een ingedrukte schedel.

Alles gaat voorbij, ook het ergste. En ik was vrij. Ik bewoonde met mijn zus twee kamertjes, kwam enkel naar huis om te eten, te slapen en een zedepreek te aanhoren.

Omstreeks die tijd leerde ik Yvonne kennen. Het was op een avond toen ik als naar gewoonte ging fuiven in onze club, een groep van jonge mensen, die lijdzaam het einde van de oorlog afwachtten en zich intussen onledig hielden met swing en al zijn bijkomstigheden.

Ik zag Yvonne voor de eerste maal bij ons. Zij was mooi, danste goddelijk en kende veel succes. Bij nadere inlichtingen bleek ze daarenboven ongenaakbaar. Ik hou van strijd... ten minste in de liefde. Dàt was een kolfje naar mijn hand. Ik heb

[p. 9]

die avond met Max om een fles cognac gewed, dat ik Yvonne zou bezitten.

Van dat ogenblik af stelde ik alles in het werk om me door haar te doen opmerken. Ik draaide om haar heen als een tol en putte, uit mijn reeds rijke evaring bij het andere geslacht, de meest geraffineerde zetten. Ieder vrij moment wist ik te benutten om haar in de danspiste mee te voeren. Ondertussen debiteerde ik mijn beste moppen, die bij ieder ander meisje van de club een lachcrisis zouden verwekt hebben. Zij glimlachte even naast me heen. Uit beleefdheid. Ik verdubbelde mijn aanvallen. De ironische blikken die Max me bij iedere gelegenheid toestuurde, prikkelden mijn eerzucht. Toen ik Yvonne eindelijk aan mijn tafel kreeg en zij er in toestemde iets te gebruiken, dacht ik het spel gewonnen. Ik keek reeds triomfantelijk rond naar Max, maar vond hem niet. Het orkest speelde een tango, de rode lampen verhoogden de stemming. Het gunstig ogenblik! Ik vroeg Yvonne ten dans en voelde haar volle leden warm tegen me aanleunen. Haar parfum maakte me woest. Ze zong. Ik keek neer in de blote hals en drukte er plots twee koortsige lippen op. De reactie kwam bijna gelijktijdig. Ik kreeg de meesterlijkste kaakslag, die me ooit werd toegediend. Het werd een lachorkaan. Toen ik op straat stond, klonk het gebrul nog steeds tot me door. Mijn wang brandde, zelfs nu voel ik nog die scherpe pijn.

En toch zou ik het halen. Ik had thans een dubbele reden om mijn weddenschap te winnen.

Gedurende veertien dagen bleef ik afwezig. Bij mijn terugkeer veranderde ik van tactiek. Ik probeerde het met onverschilligheid. Ik negeerde haar volledig, weken lang. Ook dit mislukte. Yvonne reageerde niet. Er restte me nog één middel: de melodramatiek. Ik vertelde haar hoe droef mijn bestaan was. Ik sleepte er het tragisch verscheiden van mijn ouders bij en maakte van mijn zus een harteloos schepsel. Met moeite slikte ik een traan weg. Bijna geloofde ik het zelf. Er moet ergens een mislukte romanticus in me schuilen. Toen mijn jeremiade ten einde liep, keek ik in twee grote, weemoedige ogen. In de daarop volgende dagen veranderde haar houding tegenover mij geheel. Ik was niet meer de aanstellerige, pretentieuze jonge man, maar de hulpbehoevende, kleine jongen. Dat was het dus. Ik dreef het zô ver, dat ze thuis in 't geniep mijn sokken stopte, die mjin zus verwaarloosde! Twee maanden lang heb ik de sukkel gespeeld. Toen bleek het terrein voldoende voorbereid.

Op een avond, mijn zus was op logies, nam ik haar mee naar huis. Ze bood zeer weinig weerstand. Mijn wang gloeide plots fel, toen ik me over haar heen boog...

[p. 10]

Twee dagen nadien hebben ze me 's morgens op een kruiwagen naar huis gebracht. Max had woord gehouden. De cognac stroomde over de tafel. Ik zal die nacht niet vlug vergeten. We hebben gedanst op de deining van de sirene en het daveren van de ontploffingen. De Duitse luchtafweer schoot een vliegende vesting boven de stad neer. Al de inzittenden werden gedood. De oudste was 22 jaar... Ons minnespel heeft aldus nog drie maanden geduurd. De rollen waren intussen gekeerd; ze werd smoor op me. Ik kon haar met een onvriendelijk woord doen wenen en vijf minuten later hing ze weer om mijn hals. Het gewone spelletje van vroeger begon opnieuw. Ik kende dat. Ze begon me stilaan te vervelen. Ik wist er nu alles van.

Op zekere dag zei Yvonne me dat ze een kind verwachtte. Wat toen volgde behoort tot de zwartste bladzijden uit mijn verhaal. Eerst heb ik haar niet geloofd, dan heb ik alles ongedaan willen maken, maar ze weigerde. Ten slotte heb ik haar brutaal de rug toegekeerd, terwijl zij in snikken uitbarstte.

Bepraat, gesmeekt en bedreigd van alle zijden, heb ik eindelijk toegegeven. We zijn in het huwelijk getreden. Maar ik had haar verwittigd, dat ik mijn lustig leventje nooit of nimmer prijs zou geven. Zij heeft het misschien niet geloofd. Voor eenmaal dan heb ik woord gehouden. Ik dronk als een bezetene, kwam iedere morgen zwijmelend thuis en sloeg haar als zij protesteerde. Ja, ik sloeg haar. Eens rolde zij van de trappen.

In de zevende maand werd een geneeskundige tussenkomst noodzakelijk. Yvonne stierf. Ik heb het dode kind gezien; het was een jongen, onze jongen. Waren mjin mishandelingen de oorzaak van deze voorbarige bevalling? Ik heb het steeds gedacht en thans ben ik er van overtuigd. Veertien dagen later werd ik door een politieagent, die me toevallig zag springen, uit het water gehaald. Een longontsteking hield me zes maand op mijn bed gekluisterd.

Toen ik weer thuis kwam, vond ik een brief van de ‘Werbestelle’. Ik werd als verplichte arbeider voor Duitsland opgeëist. Indien mijn zus me niet had weerhouden, ik was vertrokken. Het liet me alles koud.

Ze bracht me op een hoeve waar ik me kon verbergen.

De jonge boerin was een schoolvriendin van haar geweest. De mensen waren er vriendelijk en gedienstig. Ik werkte mee op het veld en voelde me herleven.

Eens vroeg de boer me of ik geen zin had in de weerstand. Ik heb geweigerd. Iedere avond drumden de kerels samen rond de radio om naar het gesis en het gekraak van de Engelse uitzending te luisteren. Op zekere dag vernamen we de landing van de geallieerde legers in Normanië. Ik dacht dat de bende gek werd. Tot laat in de nacht bleven ze aan het toestel hangen

[p. 11]

als klessen, de ene over de ander, met rode opgewonden koppen.

Ik ben op mijn strozak gaan liggen en heb getracht hun enthousiasme te begrijpen. Ik heb het niet gekund.

Toen ik vier maanden daar was, werd hun eerste telg geboren. Ik heb het angstig wachten gezien van de jonge vader. Ik heb hem gevolgd tot in de kamer. Toen hij de moeder omhelsde, hoorde ik haar zielsgelukkig fluisteren: ‘Het is een jongen, zoals ge gewenst had’. Ik zag hem het wicht heel voorzichtig in zijn eeltige handen optillen en keek naar zijn vochtig geworden ogen. Heel de gamma van het echtelijk geluk heb ik daar moeten meeleven. Was het een eerste straf?

Op een nacht werd een Duits officier in het dorp neergekogeld.

Ik hoorde de boer zeer laat thuiskomen.

Om vijf uur 's morgens werd hij van zijn bed gehaald en meegevoerd. De Duitsers hielden vijf gijzelaars vast. Rond de middag las ik op de muur van het gemeentehuis, dat ze zouden gefusilleerd worden, indien de dader zich niet binnen de drie dagen had aangemeld.

Toen ik die avond de kleine hoorde frazelen en ik naar het gespannen onderlijf van de boerin keek, wist ik wat me te doen stond. De ganse nacht heb ik in de velden rond gedwaald en 's morgens was ik op de Kommandantur. Ze liepen er in en namen me voor de schuldige. Zo werd ik ter dood veroordeeld...

Nu zal het niet lang meer duren, ik zie reeds een bleke streep aan gindse einder. Dat is de eerste klaarte van deze dageraad. Het zal voor mij de laatste zijn. Ik hoor het jagen van de wind door de nabije bomen, het kwelen van de vogels in de prille morgen... God, wat kan het leven eenvoudig zijn... Ik vraag me af waarom ik dat vroeger nooit zo gevoeld heb.

In de verte schijnt een zacht geroezemoes te zwellen. Zijn dat de eerste voorbereidselen? Ik voel mijn hart onwillekeurig sneller kloppen. Het gerucht dringt steeds sterker tot me door. In de gang hoor ik haastige stappen. Het ogenblik is gekomen. Ik voel me plots zo bitter klein en klem wanhopig de ijzeren stangen tussen mijn handen. ‘Moeder’. Is het dan toch waar dat men in het uiterste steeds aan zijn moeder denkt? Ik heb het nooit geloofd. De celdeur kraakt. Ik draai me langzaam om, de rug tegen de muur geleund.

- ‘Ge zijt vrij!’

Ik staar versuft voor me uit en wend dan het hoofd naar het tralievenster vanwaar ik het lawaai van daarnet steeds hoor.

- ‘Het zijn de eerste Amerikaanse tanks die de stad binnenrukken’ herhaalt dezelfde stem.

[p. 12]

Ik voel me bij de schouder gegrepen en meegevoerd door de nauwe gangen naar buiten.

- ‘Vrij’. Nu pas dringt het volle besef van dit woord tot me door. Ik kijk nog steeds wantrouwend om me heen. Zou het geen droombeeld zijn? Dan voel ik een plotse, machtige vreugde door al mijn vezels trillen.

Maar als ik op de straat sta tussen de tierende menigte, voel ik die oude onverschilligheid me weer bekruipen.

- ‘Mijn God, hoe zal ik nu dit leven verder slepen?...’

Marc Mertens