Arsenaal. Jaargang 4

[p. 74]

Litteraire Heksenketel

Bertus Aafjes in het gedrang

Ja, wat nu gezegd! Er is werkelijk geen reden om fier te zijn. Hoe zal ik dat nu voor vrienden en kennissen moeten rechtvaardigen? Hoe zal mijn vrouw mij zoetjes uitlachen en hoe zal ik voortaan haar ironische blik kunnen dragen? Ik, die zo met Bertus Aafjes opliep! Ik, die zijn werk voor al wie het horen wilde ophemelde, die me naïef verheugde omdat onze taal een groot dichter rijker geworden was! Plagiaat! Niets minder dan plagiaat, daaraan heeft hij zich in ‘Maria Sibylla Merian’ schuldig gemaakt, en de feiten zijn helaas niet te loochenen!

Vervloekte ingeving! Had ik toch maar het Septembernummer 1947 van het Critisch Bulletin, onder leiding van A. Donker en R. Blijstra niet opengeslagen! Of had mijn fatale nieuwsgierigheid me toch niet zover gedreven dat ik ook de Lezerstribune bz. 375 tot 378 wou lezen! Maar ja, daarin zag ik de naam van Aafjes geciteerd, en in verbeelding reeds de loftrompet horend over een tot nu toe minder in het licht gestelde facet van zijn kunst, begon ik, vol fierheid omdat ook ik hem bewonder, te lezen. Inderdaad: een tot nu toe minder in het licht gestelde facet: dat was het wel, maar hoe anders dan ik in mijn argeloosheid verwachtte!

Het artikel was van een zekere J. Stuldreher-Nienhuis, auteur van een biografie over M.S. Merian, getiteld: ‘Verborgen Paradijzen’ uitgegeven bij Van Loghum Slaterus te Arnhem waar ook een roman van dezelfde auteur ‘Waar Mens en Koren rijpen’ verschenen is. Welnu, Aafjes had in een Friese pastorie die biografie gelezen, hij had de platen mooi gevonden, doch de tekst was niet in zijn smaak gevallen. Toen had de dominee gesuggereerd: ‘Schrijf een betere tekst in dichtvorm’, rampzalige suggestie waaraan de niet minder rampzalige Aafjes gevolg gaf. Nochtans, dit alles is nog niet zo erg. Dat Aafjes daarenboven de tekst van het verhaal niet naar zijn zin vond, was zijn recht. J. Stuldreher-Nienhuis geeft dit trouwens zelf zeer grootmoedig en ridderlijk toe? Doch, was het daar maar bij gebleven! Helaas, het ging verder. Want diezelfde tekst, die hem niet beviel, gebruikte Aafjes voor zijn gedicht. Ik kon mijn ogen nauwelijks geloven en van ontgoocheling en verdriet schreef ik een paar van de zes (indien ik me niet vergis, hetgeen ik in geen geval zou willen doen, want ik hou voor alles van de waarheid) dus: van de zes plaatsen waar geplagieerd werd over.

[p. 75]

V.P. p. 21: Als de Frankforter burgers in het voorjaar een rank opgeschoten kind met rode wangen en stevige benen, beladen onder wilgekatjes, kleinhoefblad en witte sterren van de bosanemonen over de Oude Mainbrug zagen komen, dan was het M.S.M. Als de boeren in hun zomerse korenvelden een grote meisjeszomerhoed zagen rijzen en dalen, enz.

M.S.M. p. 6:

Over de hoogbrug komt geschreden
een meisje in haar lange leden
Onder een gelen strooien hoed.

Ach, vond ik, dit is toch zo erg niet. Doch het was maar een begin. Al doende had Aatjes er wellicht trek in gekregen. Erger volgt:

V.P. p. 38: ...en wordt een vlieg met gele kop, rode ogen, groen jacquet, geel en zwarte pantalon en gele kousen.

M.S.M. p. 10:

Zie, in zijn kop staan onbewogen
Twee wonderlijke roode ogen.
Zijn groen jacquet vonkt in de zon;
Hij draagt een zwarte pantalon,
En drie paar gele kousenvoeten

Werkelijk dit gaat over zijn hout. Zo klakkeloos afschrijven! En juist midden zulke verrukkelijke passage. Hoe zal ik nu nog de tekst van Aafjes mooi kunnen vinden? En de reeks gaat voort:

V.P. p. 87: Op gedroogde orchideeën zat een kolibrietje, ‘the flying diamond’.

M.S.M. p. 23:

En dan het vliegende juweel
Het kolibrietje groen van keel.

En dit nog:

V.P. p. 92: Een enkele maal zagen ze in de verte rode bolletjes als vreemde grote bloemen midden op het grauwgele strand, die bij nadering kleine kraanvogeltjes bleken. Op een rustige plek stonden ze in zo 'n dichte menigte op een rij, dat ze tegen de groene achtergrond één vuren streep vormden.

M.S.M. p. 26:

Kraanvogels gloeien aan den kant:
Eén vuren streep op ranke pooten.

Ach, die fonkelende regel van Aafjes, waarom moest hij geschonden worden door dat alledaagse ‘kraanvogels bleken... één vuren streep vormden’? Hoe kan ik nu ook begrijpen, doch met spijt en bitterheid, dat de tekst hem niet aanstond! Maar ik wil hem niet verontschuldigen, neen, ik wil hem hoegenaamd niet verontschuldigen.

Hiermee dacht ik aan het einde gekomen van mijn kalvarieberg, maar zie, nu begon hij eerst. Want J. Stuldreher-Nienhuis vervolgt, op een strenge toon, waarvan ik de wrekende klanken (wie verklaart dit?) tot diep in het eigen geweten voelde

[p. 76]

doordringen: ‘Verder zijn er fouten gemaakt, die op grove slordigheid wijzen, en ontoelaatbaar zijn voor een dichter van formaat, bijv.

1e	Haar werk in Suriname vormde het glansrijk hoogtepunt van haar leven. Aafjes wijdt hier maar één bladzijde aan.
2e	Haar zielegang, vooral in religieus opzicht, is volkomen onvolledig, fragmentarisch, daardoor onlogisch weergegeven.
3e	p. 30. ‘Daar trouwde zij een bloemenschilder’ (!) Haar stiefvader was een bloemenschilder, haar man Johan Andreas Graff tekende en graveerde hoofdzakelijk architectuurstukken. Zie Verb. Paradijzen p. 19, 31, 32, 81, (Aantekening 3).
4e	p. 22: ‘Vond zij in een der koele huizen Voorgoed een lieflijk onderdak; Zij noemt het In den rozetak’

Toen woonde zij nog niet in dit huis maar in de Vijzelstraat (V. Par. p. 83), pas in de tweede Amsterdamse periode in de Kerkstraat in ‘In den rozetak’ (V. Par. p. 121).

Dat alles is vernietigend, onherroepelijk vernietigend. Had Aafjes dan toch maar in Gods naam, nu hij met plagiëren bezig was, voortgeplagiëerd, of ten minste het boek trouw gevolgd. Dat ware nog logisch geweest. Dan had hij alleen het plagiaat op zijn geweten. Nu komt er nog de verdraaiing van de waarheid bij. Doch, in cauda venenum... de ergste verdraaiing komt nog:

‘M.S. Merian is van haar man gescheiden. Ik heb in Frankfort en Neurenberg alle bibliotheken, archieven, musea en oude bevolkings-, kerk- en andere registers laten nazoeken, om iets te vinden over het particuliere leven van Joh. Andr. Graff. Vergeefs. In de vier bekende brieven van Maria staat alleen dat hij van haar vrienden nog wel eens raad en bijstand nodig zal hebben. Aafjes komt hier echt op dreef, Graff is een ontrouwe, loszinnige, overspelige echtgenoot en wat al niet meer. Ik wens hier tegen te protesteren, maar ook tegen het plagiaat’.

Wat moet ik er nog bijvoegen? Ik zal mijn oordeel over Aafjes moeten herzien en alle eerlijke burgers met mij. Maria Sibylla Merian verban ik van nu af uit mijn bibliotheek, en de Voetreis zelf kan ik niet anders meer dan met angst bekijken. Vandaag of morgen ontmoet ik weer een lezerstribune waarin ook dit werk van zijn pieterstaal wordt gehaald. De verdediging van Aafjes opnemen? Ik heb er, ik beken het ootmoedig, durven aan denken. Hierbij kwamen me schuchter beroemde voorbeelden voor de geest; De Japanse steenhouwer van Multatuli o.a., Shakespeare zelf... Ik heb dat denkbeeld echter laten varen. Klakkeloos woorden en beelden overschrijven, de historische waarheid verdraaien, en vooral de nagedachtenis van een eerlijk burger schaamteloos bezoedelen, zonder rekening te houden

[p. 77]

met deftigheid en fatsoen, neen, het ging over zijn hout. Want, zoals J. Stuldreher-Nienhuis in de laatste aangehaalde regel laat doorschemeren: dit laatste is op zijn minst even erg, zoniet erger dan plagiaat, (dat men desnoods voor een jeugdige pekelzonde zou kunnen houden) het ligt aan de aard zelf van de mens, en daaraan is waarschijnlijk niet meer te verhelpen.

Erik van Ruysbeek