Arsenaal. Jaargang 4

[p. 66]

Muziek, Romantiek en... Chopin

Ik ben meermaals in de gelegenheid geweest vast te stellen dat veel mensen, die met hun beide benen in het drukke leven staan, in het algemeen liefhebber zijn van een mooi muziekstuk of een meeslepende melodie, die de oorzaak is dat hun sigaret uitdooft of hun even dromen of mijmeren doet. Velen worden dus in zekere zin romanticus wanneer zij muziek beluisteren al beseffen ze het misschien zelf niet. Individueel gezien lijkt romantiek een sensuele gewaarwording, die ieder mens, bewust of onbewust, ondergaat wanneer hij zijn verbeelding vrije loop laat in een subjectieve wereld.

De romantiek als stroming kennen we in alle schone kunsten: Literatuur, Beeldhouw- en Schilderkunst en de Muziek. In deze laatste vooral bracht de fantasie een nooit bereikte vormschoonheid en -volmaaktheid zodat deze periode een synoniem is geworden van ‘glansperiode’. De ‘Gouden Eeuw’ onder het bewind van Periclès bij de Grieken en de romantiek in de toonkunst is een noch gewaagde noch overdreven vergelijking. Weber, Mendelssohn, Chopin, Schumann, Berlioz, Liszt, Brahms, Wagner e.a. zijn zeker sprekende namen genoeg. Natuurlijk heeft ook deze stroming haar compartimenten en zo zal men Beethoven en Schubert bvb. Klassiek-Romantisch horen noemen en Weber en Chopin rasechte romantici doch dit zijn tenslotte etiketten van bijkomstig belang... Het is echter buitengewoon moeilijk een juiste of aanvaardbare definitie te geven van de romantiek in de Toonkunst, want hoe kan men ooit het gevoelsleven (en muziek spreekt toch 90 % tot het gevoel?), zo onbegrijpbaar en hopeloos gecompliceerd, in een povere, banale woordenrebus kunnen uitdrukken? Hier zegt een ‘Tannhäuser-Ouverture’ duizendmaal meer dan een stapel boeken handelend over het wezen (!) der romantiek! En dan nog is er zulk een bonte verscheidenheid, zulk een nooit vermoede rijkdom aan veelkleurige, afwisselende aspecten en opvallende contrasten. De romantiek van Beethoven is niet deze van Weber en tussen een ‘Mondschein-Sonate’ en een ‘Oberon-Ouverture’ gaapt er een afgrond.

Verkeerdelijk wordt het romantisme en het pessimisme tot één onafscheidbaar begrip geassimileerd, zo innig verbonden dat het ene zonder het ander absoluut ondenkbaar geacht wordt. Niets is nochtans minder waar. Al kan bij Beethoven de uitgesproken pathetiek niet worden geloochend, dan kan men evenmin de lichtheid en de opgewekte, levenslustige toon, die opklinkt uit de meeste werken van Weber, negeren. Doch kan de maan, de lievelinge der romantici, niet even goed bezongen

[p. 67]

worden in haar witte, heldere volheid als verduisterd door laagzwevende wolken? Tenslotte blijft het toch altijd de maan in haar wondere vormwisselingen... Onwillekeurig roept de sikkelvormige maan, die verre lichtende ‘C’, Chopin op, DE romanticus bij uitstek. Doch als men het over Chopin heeft, dan denkt men al te veel aan zijn Walsen en verder strekt deze kennis gewoonlijk niet. Zijn meesterlijke Préludes, zijn hartstochtelijke Polonaises, zijn weemoedige Nocturnes en ontroerende Mazurka's worden op het achterplan geschoven. Maar ook in de muzikale wereld is Chopin geruime tijd genegeerd geweest en werd lange tijd als een... figurant beschouwd. Dat hem dit juist moest te beurt vallen na zijn zo ontgoocheld leven. Tenslotte kwam Chopin zegevierend uit het duel, dit dank zij genie en een helpende hand van Liszt, de diplomaat-kunstenaar.

Welk was de reden van de verregaande, onbegrijpelijke onverschilligheid voor deze grote meester? Deze is niet zo ver te zoeken. Chopin leefde in een tijd, die enigszins te vergelijken is met de Rederijkersperiode in onze literatuur. Het koren werd met het kaf aangenomen of verworpen door het wispelturige en bevooroordeelde publiek, oncritisch aangelegd en vijand van alle analyse. Het valt licht te begrijpen dat Chopin door zulk auditorium heel ‘gewoon’ werd gevonden. Er wordt hem verweten dat hij niet los staat van zijn tijd - hetgeen weliswaar maar met weinige musici het geval is! - maar iedereen is geen revolutionnair en zijn muziek heeft na alles glansrijk getriomfeerd niettegenstaande hij als mens ten onder is gegaan.

Het terrein waar hij zich bij voorkeur bewoog, was dit der salonmuziek. Nooit werden zijn uitvoeringen geëvenaard. Tegenwoordig ontmoet men Chopin op het repertorium van ieder pianovirtuoos. Hoe weemoedig klinken toch zijn melodieën, getuigend van een ten top gedreven elegantie en verfijning. We noemen alleen de heerlijke ‘Minutenwals’, de onovertroffen wals in cis kleine terts en de magistrale ‘Afscheidswals’. Wat een hoogtepunten van doorzichtigheid en klaarheid, maar tevens wat een synthese van heimwee, levensmoeheid en wanhoop.

Zijn Mazurka's verraden de Pool Chopin, die zijn geliefd vaderland met zijn oude volksdansen wou verheerlijken en waarin hij soms zijn ‘Weltschmerz’ vergeet om eens opgewekt te zijn - voorwaar een zeldzaam verschijnsel in zijn oeuvre! - Als ooit een kunstenaar zijn ziel heeft blootgelegd, dan is het Chopin in zijn Mazurka's, Nocturnes en Polonaises. Ook deze laatste zijn, zoals het woord het zegt, een sprekend bewijs van zijn trouw aan het vaderland, hartstochtelijk van rhythme, nu eens een triomfkreet, dan weer berustend als een

[p. 68]

krater na uitbarsting. De Nacht heeft hij vereeuwigd in zijn beroemde Nocturnes, die droevig-angstige melodieën en tekenende arpeggio's zijn één hymne aan de vertrouwelinge van ieder romanticus. Als ooit het gezegde: ‘La musique est femelle’ kan toegepast worden, dan is het wel op deze Nocturnes, vrucht van een ziekelijke en koortsige geest.

Zijn twee klaviersonaten behoren tot een voor hem ongewoon gebied. De treurmars uit de sonate ‘Opus 35 in h klein’ er van is wereldberoemd. J. Van Ackere noemt deze sonate ‘...een der akeligste en geniaalste gewrochten uit de muziek’ (Inwijding tot de Meesterwerken van het Klavier, blz. 104). Ze is als het ware één flits van het voorbijsnellend, ongrijpbaar geluk.

Zijn Balladen, Etudes, Impromptu's en Scherzi zetten de kroon op zijn werk, dat kwalicatief gezien toch nog omvangrijk te noemen is als men bedenkt dat hij amper negen en dertig jaar werd. Meer en meer worden de eerstgenoemde naar waarde geschat door hun machtige pathetische contrasten waarin nu ook eens zijn moedig hart de boventoon voert. Tot zijn volmaakste en moeilijkst uit te voeren composities behoren zijn Etudes, die een grote technische vaardigheid van de vertolker eisen. Zijn Préludes nemen een belangrijke plaats in in zijn oeuvre. Ze zijn onmogelijk met deze van Bach te vergelijken, want hij heeft er de hoogste vorm van gevoeligheid in bereikt, die bovenaards aandoet en waarin de doods- en wanhoopsgedachte hem buitenmate obsederen. Soms wil hij een gemaakt geluk vertonen, doch deze grimas houdt hij niet lang uit en meer dan ooit waait de moedeloosheid u tegen.

Chopin is de grote vertegenwoordiger van het Romantisme in de Toonkunst, een vergeestelijkt mens, zich ongedwongen uitend in zijn meesterlijke klaviercomposities. Daar hij in orchestratie weinig of niet onderlegd was, beschikte hij slechts over dit uitdrukkingsmiddel en hij heeft het schitterend bewijs geleverd wat een rijkdom dit werkterrein nog bergt. Daarvoor alleen reeds heeft hij recht op onze bewondering en zeker op onze dankbaarheid...

Ant. Braemscheute