Arsenaal. Jaargang 3

Mijn Oordeel

'k Ben maar een gewoon schouwburg-bezoeker.

Men zegde me: Ge moet ‘Veva’ gaan zien, om te zien, hoe slecht het is.

De kritiek was niet gunstig en... het spijt me; want het kwam me voor, dat het publiek met aandacht het stuk gevolgd heeft en niet zó ontevreden is heengegaan. Wel was er niet veel volk in de zaal, hadden zij die afwezig waren, het stuk al gezien, of waren ze voortgaande op de besprekingen, thuis gebleven?

Is het dan zo gemakkelijk een toneelstuk te schrijven, dat men bij de minste feil in het werk, het recht heeft aan het adres van de ongelukkige auteur te roepen: ‘Steenig hem!’ ‘Steenig hem!’

Door de Nederlandse Schouwburg en ook door andere gezelschappen zijn de laatste jaren stukken opgevoerd, die bij het onder de loupe nemen, blijk gaven van - zulk vergaand gebrek aan logika - het voorbrengen van onzin - zulke potsierlijke situaties, dat men zich afvraagt, hoe het mogelijk is dat de kritiek zulke voorstellingen met de naam Kunst (met grote K) bestempelt; alleen omdat zulke idiotie werd opgevoerd met mooi decor en kleur en lichtschakeringen.

Een toneelstuk in mekaar steken, - waarin op één uur de wijsheid van jaren filosofische overwegingen wordt opgedist - of een boulevard stuk met een vuurwerk van paradoxen en snedige gezegden, hetwelk maandenlange omgang met geestige vrienden en ettelijke aperitifs in plezierige café's heeft gevraagd - dàt is een bewijs van schranderheid.

Maar een stuk scheppen, waarin alledaagse dingen worden gezegd, waarin de mensen natuurlijk handelen, dat emotie verwekt en dat boeit; dat heet ik kunst.

Johan Daisne is daarin volledig gelukt.

Waarom iemand aftakelen, omdat hij tracht te breken met

[p. 171]

gewone theater effekten, en reële situatie's in de plaats dierf stellen?

Bvb. Dr. Kameriks manier, om aanhoudend te telefoneren. Ieder van ons kent mensen, die de lelijke gewoonte hebben, steeds aan de telefoon te hangen, die de belangrijkste zaken met een telefonisch gesprek menen af te handelen, de intiemste bijzonderheden van hun privaat leven door de micro vertellen en... wat een zaligheid wanneer men de uitverkorene zijns harten opbelt en wat stupiede nonsens men dan uitkraamt.

Dr. Kamerik handelt als een dwaas, wat vrouwen betreft, maar welke man handelt dikwijls niet zó. Men hoeft een groot kritisch vermogen... tegenover zichzelve, om zulks te erkennen. Wanneer we moesten nagaan hoeveel tijd we verspilden aan onbenullige wezentjes die onze geest bezig hielden op ogenblikken dat we veel ernstiger zaken onder handen hadden. Wie heeft het niet aangedurfd van op zijn kantoor een draadverhinding met Betty of Suzy tot stand te brengen?

We hebben daar Kamerik's even dwaze nichtje, dat denkt dat haar mond een bonbon is, waar haar neef van proeven moet. Hoeveel meisjes zijn zó niet? En hoeveel mannen laten hun oren niet hangen naar dwaze raad door dwaze vrouwen gegeven? Ik zie niet in waar hier ergens fout schuilt, en de manier waarop deze verschillende vrouwen op deze verschillende telefoontjes ‘acteren’, was juist gezien.

Dan hebben we de zgz. fout van het voortdurend teljoren wisselen bij het soupeetje tussen Veva en Kamerik. Moest men met de chronometer in de hand, op een film nagaan op hoeveel tijd daar een feestmaal of dis vooruitgaat, men zou in vergelijking met Kamerik's uitnodiging tot souper veel te kort komen. Een verliefd mens die met zijn toekomstige verovering ging souperen, zal weten, hoe vervelend het verwisselen van gerechten was, hoe gauw alles was opgegeten. Men weet niet wat het meest de aandacht heeft beziggehouden, het eten of het gesprek met de welbeminde dat maar niet vlotten wilde, dat zo verschrikkelijk terre à terre was en toch altijd als een van de zoetste herinneringen in het geheugen blijft.

Dit alles werd door Daisne zeer goed voorgesteld.

Zo ook het nachtelijk afscheid van Kamerik en zijn aangebedene.

Wanneer men door Amor getroffen is, heeft elk voorwerp de onbeduidendste gebeurtenis een bijzondere betekenis, - het is alsof een Almacht uw stappen leidt. Dit werd goed weergegeven en de ontmoeting met de kelnner was een vondst. Wel speelde dit alles zich af bij een veel te hevig, infernaal groen licht. Maar is dat Daisne's schuld?

[p. 172]

Welk een magische evocatiekracht in de paar eenvoudige zinnen van Veva's brief!

Zonder twijfel, werd de voorstelling van de film, tijdens de vertoning door ieder met spanning tegemoet gezien. Zelfs als het stuk een fiasco zou zijn, dan had de film het zeker goed kunnen maken. En wat een schitterende gelegenheid om een onzer geliefde actricen op het witte doek te zien!

Helaas! Aan de film was noch kop noch staart. Het was een smalfilm, waarschijnlijk werk van een amateur, die zoals de meeste smalfilm cineasten een voorliefde heeft iets te filmen dat beweegt, 't is eender wat, als het maar beweegt; een auto, een heer die zich verwijdert, een trein enz. Deze kineasten beleven veel genoegen wanneer ze het beeld dat in hun brein leeft tevoorschijn kunnen toveren. Maar daar heeft het publiek niet veel aan. Deze kineasten vergeten ook dat op de gewone film het beeld dat het langst wordt aangehouden, steeds een groeiende spanning moet verwekken.

Maar is dit alles Johan Daisne's schuld?

Zijn bankgouverneur en dezes financievrienden, waren raak getekend. Simplistisch zal men zeggen, maar het kwam er op aan het publiek zo snel mogelijk wijs te maken wat soort vlees men eigenlijk in de kuip had.

En de slot-scene... ik hoop dat wanneer ik een oud man zal zijn, het beeld van hen die ik eens heb lief gehad me levendig voor de geest zal komen, dat ze als feeën over m'n schouder zullen leunen en misschien zullen ze me iets vertellen.

Kamerik wist de juiste sfeer te scheppen, als man had hij de heroïsche levenshouding gekozen; Veva als vrouw ontsnapte hem, dan zou hij maar Veva de kunstenares aan de wereld schenken. Als grijsaard komt hij tot de slotsom dat hij heeft bijgedragen tot haar dood. Als hij haar getrouwd had, zou Veva nog geleefd hebben, maar de kunstenares was misschien dood gegaan. Maar dat is een wijsgerige beschouwing die buiten het kader valt. Zijn huisknecht, de vroegere kelnner, door hem in dienst genomen wijst op zijn zucht, zich te omringen met al hetgene dat hem herinnert aan zijn onbereikbare liefde.

Het ganse stuk is een prachtige illustratie van André Maurois bewering: ‘Liefde is een woord dat vele dingen betekent en een van hen is deze ziekte van de geest die in een enkel wezen de reden van het leven en het geluk doet zoeken.’

Het is mijn bedoeling niet kritiek uit te brengen op de artisten die voor een zware taak stonden omdat hun opgave ditmaal buiten het gewone viel. Een kritiek die daarbij door iedereen werd vermeden.

[p. 173]

Maar moest de rol van Dr. Kamerik meer gevoeld zijn geworden, met meer levendigheid gespeeld (want men kan even goed dromer en tegelijkertijd een temperamentvol man zijn), mogelijk had dit wel het ‘uiterlijk’ van het stuk veranderd.

Meermalen wordt de naam ‘Veva’ tot vervelens worden toe herhaald, vooral als dit woord wordt uitgesproken: Vé và, met een krachteloze opleving in de eerste lettergreep en een moedeloos nederzinken in de laatste.

‘Veva’ daar is iets zachts, innigs, liefdevol, melodieus in het woord.

Veva met de V van Vroomheid

Veva met de E van Eenzaamheid

Veva met de V van Verloochening

Veva met de A van Aanbidding

Baart het verwondering dat Kamerik zich met die naam bedwelmt?

Over de doodgravers- of executie-stemming bij het feest in het tweede bedrijf. Dat is iets dat eigen is aan onze K.N.S. In het stuk ‘Pater Malachius’ valt dit reeds op te merken.

Cognac, echte Cognac, veel Cognac, voor de artisten, dàt is de enige remedie.

KAREL SECELLE