Arsenaal. Jaargang 3

[p. 35]

De Vrije Katheder
Contra een slogan

De zinsnede: ‘Consciense leerde zijn volk niet lezen, tenzij Courths Mahler’, uit het opstel ‘Over Lezen’ dat vooraan de roman ‘Lode Tendelle’ staat, is wel verkeerd geïnterpreteerd geworden!

Men heeft er een verwijt aan het adres van H. Consciense in gezien, terwijl het, voor zoveel die zin dan een verwijt bevatte en geen feit zocht vast te stellen, hoogstens de na hem gekomen generatie van schrijvers kon treffen.

Conscience leerde het volk inderdaad naar een boek te grijpen. Dank hem en menig andere schrijver van toen (Vrouwe Courtmans, de Sniedersen, Zetternam en zelfs Rodenbach beroerden de diepe volkslagen) begon het volk wat anders te verlangen en te lezen dan Snoeck's Almanach, allemansgerief en een heilig boek, tot dàn zijn enige lektuur. Met de negentigers verliteratuurden de schrijvers te zeer en hun vaak inhoudloze boeken vermochten niet het volk te interesseren. Niet al die Kloos' en, Teirlincks en Streuvelsen hadden wat te zeggen gelijk Vermeylen, Buysse en Gezelle. Zo kwam er een kloof tot stand tussen het volk en zijn Intellekt. Het Intellekt sloot zich op in ivoren torens om de Kunst-om-de-kunst te dienen, en het volk verviel in de prikkel- en struiversromans à la Courths Mahler.

Men zie slechts in de huizen van ons volk. Uitgaven der Wereldbibliotheek of van Arbo vindt men slechts bij intellektuelen. Het volk is er nog niet toe gekomen zich een werkelijke uitgave te getroosten om zich een boek, toch een blijvende vriend en tevens een geestelijke leider, aan te schaffen.

Jack London, Ben Traven, Upton Sinclair en honderden buitenlanders hebben moeten wachten op Walschap en Boon (niet Daisne of Timmermans) eer hier een literatuur op de markt kwam die in kontakt stond met de Mens; zijn zorgen, moeilijkheden en verlangens belichtte en zocht te duiden.

Mijn uiting sloeg daarop zoals duidelijk wordt uit de hele passage uit het onuitgegeven manuskript waar de zin aan ontleend is, en die luidt:

‘Hoe zeer Ibsen gelijk heeft als hij zegt dat een waarheid die twintig jaar oud werd op weg is een leugen te worden, bewijst de Conscience-slogan. Want we bedriegen ons-zelf en anderen met 't in steen te houwen dat “hij zijn volk leerde lezen”. Ons verhaaltjes-verslindend volk beroest zich aan lektuur gelijk een Chinees opium schuift. Dezen opent het de schatkamer niet van

[p. 36]

wijsheid, wetenschap en schoonheid. Het kan ook niet lezen. Het is misschien niet helemaal Conscience's schuld dat het 't ware gebruik van boeken nog niet leerde, maar wij zouden wel schuld op ons laden als wij bleven voortgaan met het voor te stellen dat alles al bereikt is! Dat is niet waar. Ons volk moet het boek nog leren ontdekken. Als het dit niet gauw doet zal het eeuwig een gemakkelijke prooi blijven van kwakzalvers en droomverkopers’.

Deze passage is meen ik duidelijk. Ik dank ‘Arsenaal’ voor de mij geboden gelegenheid de puntjes op de i te zetten opdat het misverstand niet voortdure.

Laat mij er hier nog aan toe voegen dat ik meen dat het de taak van de schrijvende bent is hun talent te gebruiken en niet het te aanbidden. Ons volk moet leren in het boek wat anders te zien dan ‘lektuur’, dan eerst kunnen wij het hoger opvoeren. Het moet dan ook nog leren lezen, dat is, het werk dat Conscience begon dient voortgezet te worden! Daartoe zijn voordrachten, is er propaganda nodig, en er zal zelfs regeringssteun bij te pas moeten komen. Ook de kritiek kan voorlichtend werk verrichten, vooral in de dagbladen.

GEERT GRUB.