Arsenaal. Jaargang 3

[p. 31]

‘Heer Alexius’ door Otto Rombach
Overwegingen bij een Moderoman of de Keerzijde der Medalje.

Wanneer men een boek als Heer Alexius van Otto Rombach ter hand, of laten we liever zeggen in beide handen neemt, - want dat is wel noodig met zulk een stapel papier -, staat men als criticus met menschelijk en artistiek verantwoordelijkheidsgevoel een poos met de handen in het haar. Waarmee in de literatuur de eene dweept, wordt immers vaak door den andere verguisd, omdat in de critiek, meer dan elders nu éénmaal het Pirandelliaansche principe van ‘elk zijn waarheid’ heerscht. Bijgevolg zijn er dan ook aan een roman als Heer Alexius, door de Zuidhollandsche Uitgeversmaatschappij met bevallige illustraties van Anton Piek op de markt gebracht, enkele vrij uiteenloopende beschouwingen vast te knoopen, uit desnoods volstrekt tegen mekaar indruischende standpunten geponeerd, zonder dat we dààrom de waarheid te kort doen.

Laten we bij voorbeeld aannemen, dat we Heer Alexius zouden bespreken, enkel met de bedoeling den lezer in verband met de verschijnselen op de binnelandsche boekenmarkt in te lichten, zonder tot gespecialiseerde en orthodoxe artistieke uitweidingen over te gaan. Ziehier, hoe we ongeveer ons oordeel zouden samenvatten: Heer Alexius van Otto Rombach, middelmatig door Wim Crom uit het Duitsch vertaald, is het zeer uitgesponnen verhaal, waarin ons de avonturen te land en ter zee verhaald worden van Alexius Hilleson der ‘Groote Ravensburger Compagnie’, het Zuidduitsche handelsgenootschap, dat in de vijftiende en zestiende eeuw in den Europeeschen en intercontinentalen handel een rol speelde, die met deze van onze ‘Oostendsche Compagnie’ uit de zeventiende eeuw kan worden vergeleken. Het vrij vlot geschreven en met archeologische bijzonderheden volgepropte boek biedt ‘elck wat wils’: liefde, rozengeur en maneschijn voor de sentimenteele zielen, commercieele transacties, oorlogen, zeereizen, samenzweringen en allerhande adembenemende avonturen voor de meer mannelijke temperamenten, terwijl de lezer met kunsthistorische voorliefde zijn hart kan ophalen aan de beschouwingen, niet steeds even interessant, die aan zekere kunstwerken en - stroomingen uit de renaissance worden vastgeknoopt, - hier viert de ‘hineininterpretation’ al te opvallend hoogtij! - terwijl het geschiedkundig perspectief aan waarachtigheid wint en zelfs een pseudo-wetenschappelijk karakter verwerft door het opduiken van de namen van schier alle vooraanstaande persoonlijkheden uit die periode. Bovendien zal de Vlaamsche lezer zich geroerd voelen door de

[p. 32]

fragmenten die in Brabant spelen en meer bijzonder te Antwerpen, dat op dit tijdstip de teugels van den Westeuropeeschen handel in handen houdt. Voeg hieraan toe, dat Otto Rombach beslist een schrijver is, die de knepen van zijn vak verstaat en de aandacht van den niet àl te veeleischenden lezer weet te boeien, die er zich bovendien rekenschap van geeft hoe men een roman van meer dan duizend dichtbedrukte bladzijden in mekaar knutselt en men kan besluiten, dat Heer Alexius er als ontspanningslectuur best van door kan, ware het dan alleen maar, omdat het ons een ruimen blik doet werpen op het Europa van de renaissance, een blik, die beslist meer baat oplevert, constructiever en synthetischer blijkt, dan al wat men er ons destijds op de schoolbanken over inlepelde.

Tot daar dan het oordeel van den ‘goedjongstigen’ criticus, die alleman probeert te respecteeren, in den grond een onuitgesproken bewondering voelt voor den moed van een auteur, die zooveel kilogrammen papier heeft volgeschreven, de criticus ten slotte, die niet graag van de volgende in zijn bibliotheek decoratief aandoende publicaties van de betrokken uitgeversmaatschappij zou gespeend blijven...

Beschouwen we, als keerzijde der medalje, Heer Alexius thans even uit een zuiver artistieken gezichtshoek, enkel bekommerd om den roman als zuiveren uitdrukkingsvorm en niet vatbaar voor de didactische, amuseerende of commercieele oogmerken van schrijver en uitgever.

Er bestond destijds, geloof ik, een veel scherper scheidingslijn tusschen de zgn. eigenlijke literatuur en wat men met een leelijk woord ‘de tijdsverdrijfkunst’ zou kunnen heeten. Het gevaar, dat een lezer met eenigen smaak en eenig onderscheidingsvermogen het eene voor het andere zou nemen, was vrij gering. In de laatste jaren echter is er een tusschensoort opgedoken, de litteraire demi-monde van den best-seller, die - commercieel althans - op het oogenblik de boekenmarkt beheerscht. Men mag niet zeggen, dat het goedkoope effect er immer vingerdik op ligt, of dat de auteurs steeds bedriegers of mystificateurs zijn. Daartoe blijken ze doorgaans veel te handig en hebben ze doorgaans ook té veel, zij het dan geprostitueerd talent. Doch met onfeilbaar doorzicht baten ze de oppervlakkigheid van den doorsneelezer uit, de doorsneelezer, die dan in elk geval verzadigd is van de naïeve feuilletons van Abraham Hans of De Brooddraagster en aanverwante bedrijven van Xavier de Montépin en wien de schoolplicht, evenals het uiteraard gecompliceerde karakter van ons moderne leven naar iets substantieelers doet verlangen en die zich inbeeldt zulks eindelijk gevonden te hebben, misschien ook door de gelijkenis met de holle rhetoriek van de film beïnvloed.

[p. 33]

Ondanks mijn oprechte vrees sommige lezers in hun persoonlijke voorkeur te krenken, aarzel ik evenwel niet hier op het goed valle uit enkele namen te citeeren. Het heeft niets met beeldenstormersinstincten te maken, doch alleen met de behoefte om de intrensieke waarde der echte literatuur recht te laten wedervaren. Ik denk aan het rammelende, grootendeels uit pseudo-wetenschap, mystificaties en brutale plagiaten opgebouwde San-Michele van Axel Munthe, aan Via Mala van John Knittel, aan Dit Was Leven, den fantaisistischen Rubensroman van von Harsany, aan Gone with the Wind, aan... Ach, waarom de reeks voortzetten? Werp slechts een blik in de uitstalling van om het even welken boekhandel en de titels zult ge er te grabbel vinden... In deze categorie dan hoort ook Heer Alexius thuis, een boek met gewilde diepte, met gezochte complicaties en peripetieën, archeologische overladenheid, vrij goedkoope sentimentaliteit en behoefte aan het oppervlakkig heroïsche, daar waar het eenvoudig menschelijke ruim zou volstaan. Een boek ook, gegrondvest op uiterlijke effecten, zonder dat de kern, de innerlijke wezenlijkheid der dingen wordt aangeroerd, een werk, dat u onwillekeurig de berekening doet maken hoeveel deze dicht beschreven vellen den schrijver wel op zijn bankrekening hebben gebracht. Stellig, ik weet heel goed, dat het weinig stichtelijke nevenbeschouwingen zijn, doch ontkom niet aan den pijnlijken indruk, dat dergelijke overwegingen voor den schrijver van een succesboek, een best-seller hoofdzaak zijn. En indien ik besluit met de vaststelling, dat men met een soortgelijken roman zijn tijd verliest, is het niet, omdat er hier en daar geen interessante dingen in zouden te vinden zijn, een paar scherp geteekende types, eenige niet onaardige atmosferische beschrijvingen, op sommige plaatsen zelfs een teer vrouwelijk profiel, - wal al veel waard is. Maar ik denk aan den tijd, die door de lezing van een soortgelijk verhaal verslonden wordt, den tijd, dien men als lezer zôó goed gebruiken kan, wil men zelfs slechts met het duizendste deel kennis maken van wat de wereld- en de eigen literatuur aan betere romans biedt, waarin we niet alleen den mensch in zijn geheele volledigheid van droom en daad leeren kennen, doch waarin we bovendien ons zelf weerspiegeld zien en ook zelf vollediger en dieper mensch leeren worden. En hebt gij voorloopig nog een hekel aan de klassieken, die ge op school misschien door dorre filologen hebt zien ontluisteren, dan zeg ik u in gemoede: lees de eigen levende Vlaamsche romanciers, lees de jongerentijdschriften, lees van Schendel, lees Simon Vestdyk, lees ook Jules Romains en Georges Duhamel, lees Charles Morgan of Huxley, lees de zoo lang verboden Stefan Zweig en Thomas Mann. En verbeuzel uw tijd niet met de demi-mondaines der literatuur, ook al trachten ze u door hun schijngeleerdheid, hun verleidelijk

[p. 34]

uiterlijk, hun vaardige make-up en hun voorbijgaande succes te begoochelen. Want een boek is als een vrouw, met een boek gebeurt er als met ‘la vieille Heaulmière’ van Villon: het uiterlijk schoon vergaat of na een poos merkt men het niet meer op. Doch de ziel, het ‘ewig Weibliche’, het innerlijke licht blijft immer ‘a joy for ever’.

HUBERT LAMPO.