Arsenaal. Jaargang 3

[p. 15]

Tragedie in mineur

In het huis van advokaat J. Duchesne komen en gaan de menschen zooals de seizoenen, het getij en de passaatwinden. Het leven wentelt en hotst er als op een marktplein. Niemand weet hoe dat komt. Men zegt dat mijnheer Duchesne rijk is. Dat is echter geen afdoende reden want er leven in deze groote stad meerdere plutocraten, die postzegels verzamelen van verveling. Men beweert ook dat de schuld aan zijn echtgenoote ligt. Madame Duchesne is een mondaine vrouw. Zij houdt van het wilde, gevaarlijke, extatische stadsleven. De mannen weten dat. Mijnheer ook. Hij draagt zijn horens met nuchtere gelatenheid. Misschien is hij te dor om medelijden met zichzelf te hebben. Het wetboek staat in zijn hart geschreven. Hij gaat volledig op in zijn werk. De rest laat hem koud.

In den voormiddag zit de wachtkamer altijd vol kliënten die hij den meester hun gemoed en hun beurs komen ontlasten. Menschen van allerlei slag en met de meest uiteenloopende strevingen. Kleinhandelaars die een lading rotte ajuin toebedeeld kregen, bandieten die zich aan doodslag en verkrachting hebben vergrepen, jonge vrouwen die het kind van een onbekenden vader in hun lenden dragen; het zit daar allemaal gemoedelijk bijeen en keuvelt over het mooi weder. Soms wijst mijnheer een geval af. Hij heeft ook zijn reputatie en desnoods zijn geweten.

In tegenstelling met dit soort menschen die geven, komen er ook anderen die nemen. Dat is de gang van het leven. Tusschen die twee uitersten schommelt het schoone evenwicht. Soms op het kantje af. Nemen en nemen is twee. Er zijn lieden die zich tevreden stellen met een wijzen raad, anderen zouden een kleerkast op hun rug tillen. De genoodigden van madame beperken zich gewoonlijk tot thee en koekjes. De getrouwen van mijnheer zijn veeleischender. Wijn en sigaren en soms een leening. Dat hangt er van af. Zakenlui vragen nooit iets. Die doen hun woord op de Beurs of langs de post met een check. Politiekers zijn voortvarender. Die goochelen met groote woorden zooals partijbelang, vaderlandsliefde, weduwen en weezen. Desnoods speculeeren zij op de aanstaande verkiezingen. Mijnheer Duchesne is kandidaat senator. Hij is ook eerelid van het Stedelijk Kunstverbond. Dat lidmaatschap ligt hem als een blok aan het been. Als hij durfde diende hij op staanden voet zijn ontslag in want die artisten zijn onverzaadbaar in hun vraatzucht. Vooral de schilders zijn impertinent. Zij zuipen als paarden en sterven van honger. In het begin leverden zij hun schilderijen in ruil voor zijn geld. God weet hoeveel er op zolder staan te beschimmelen. Nu steken zij eenvoudig de hand uit, vragen zooveel en

[p. 16]

drinken als dank op zijn gezondheid. Als er onder die bloedhonden toevallig een genie rondloopt zal de cultuur veel aan mijnheer Duchesne verschuldigd zijn.

In den regel verloopen de gebeurtenissen nogal geregeld in dit mekka van den bourgeois. Op en af zooals vloed en ebbe. De klanten in den voormiddag van 9 tot 1, tuchtvol op een rij als het moet. De politiekers elken Dinsdagavond, de artisten Zaterdagnamiddag en de financiers na de Beurszitting. Alles op tijd en stond. Er is maar één soort van schepsels waar je hoegenaamd geen staat kunt op maken. Dat is de familie. De roep van het bloed galmt ongemeen sterk in het huis Duchesne. Af en toe, onafhankelijk van tijd en plaats daagt er een groep van die bloedverwanten op als een wolk sprinkhanen, zet zich hier ter plaatse neer, vreet alles kaal en verdwijnt dan weer spoorloos naar andere vruchtbare gebieden. Familie is een vreeselijk uitvindsel van de menschen, misschien wel een straf van God. Mijnheer droomt er soms van in koortsige nachten nadat hij zware kost heeft gegeten. Grijnzende smoelen, klauwende handen, slijmerige tongen zooals op het schilderij der verdoemden van Rubens. Hij walgt er van. De dagen van familiebezoek is Mijnheer bepaald onhandelbaar. Dan helt zijn schoone evenwicht gevaarlijk over naar de afgronden van nijd en verbittering. Hij laat zijn dossiers slingeren, hij snauwt tegen de dienstboden en weet op voorhand dat Prosper weer eens te meer niet zal slagen in zijn examen. Prosper is de oudste zoon. Hij studeert aan de universiteit voor ingenieur, komt om de drie maanden met verlof en schrijft soms ontroerende brieven, als hij geld noodig heeft. Behalve Prosper bezit het echtpaar Duchesne nog een jongere zoon, Lucien, een bleek kind dat aan asthma lijdt en een dochter die onlangs getrouwd is met een Rus, ook een schilder die soms door onverklaarbare vlagen van neerslachtigheid overvallen wordt. Als hij meer tijd en minder familie had zou Mijnheer Duchesne veel van zijn kinderen houden, want hij is in den grond een zeer zachtaardig man.

Madame is uit ruwer hout gesneden. Zij is van mindere afkomst dan haar echtgenoot en zooals dat meer gebeurt met menchen die van de kapel in de kerk zijn geraakt bekijkt zij de wereld minachtend van uit de hoogte. Zij hecht er ook een bijzondere voorliefde aan anderen van haar eigen gebreken te verdenken zooals de Farizeërs in den Bijbel. Vooral de dienstboden moeten de hooghartige grillen van madame ontgelden. Zij raast als een torpedo door het huis, verschijnt op de meest ongelegen oogenblikken, licht de deksels van de potten, spiegelt zich in het koper en kan niet verdragen dat de meisjes zingen of naar de radio luisteren terwijl ze werken. Haar toiletten zijn altijd onberispelijk van snit naar de laatste Parijsche mode, zij dicteert

[p. 17]

zelf de recepten van de vreemdsoortige gerechten die dàn en zóó moeten op tafel komen en als haar fleschje parfum per toeval op het bedtafeltje staat in plaats van op de lavabo schreeuwt zij moord en brand. Zij houdt van orde en tucht. Dat weten de meisjes en daarom sturen ze de heele boel soms opzettelijk in de war, op gevaar af hun betrekking te verliezen, alleen maar om mijnheer heimelijk de zoete vreugde van het leedvermaak te gunnen, want het is een publiek geheim dat de Duchesne's sedert ettelijke jaren als broer en zuster leven. Daarom heeft het iedereen zoo verrast toen Lucien een vijftal jaar geleden op de wereld kwam, zooals het water uit de rots van Mozes. Met madame weet ge nooit waaraf of waaraan. Zij is een windhaan.

Eigenlijk bezit zij ook wel goede eigenschappen die soms spontaan opwellen. Alles beschouwt is zij toch ook maar een doodgewoon schepsel van vleesch en bloed en met een hart dat voor het alledaagsche leven open staat. Zij is bijvoorbeeld vrijgevig en dat is veel. Als één van haar vriendinnen vandaag oordeelt ‘dat die hoed of dat kleed, met permissie gezegd, toch wel eenigszins uit de mode is, Céline’, dan zal de waschvrouw zich morgen om een aanwinst in haar uitzet verheugen. Zij staat er op dat het personeel identiek denzelfden kost eet als het gezin Duchesne, zij het dan zonder zilver en in de schraalverlichte keuken. De gewone bedelaars van elken dag krijgen op haar bevel een boterham met kaas of confituur; de anderen die hier toevallig hun ellende komen klagen krijgen een half frankske en twee frank als zij een arm of een been kwijt zijn.

Madame is ook niet ongevoelig voor het leed van anderen. Vooral liefdeverdriet vermag haar te ontroeren. Zij bemerkt aanstonds wat er aan scheelt als de oogen van de meisjes weemoedig kijken of als ze hun kapsel verwaarloozen. Dan wil zij de naam weten van de ontrouwe minnaars en zoekt zelfs naar woorden van troost die zoo dikwijls een balsem zijn voor gewonde harten. Als het kind van Anna, de werkvrouw gestorven is aan de kroep heeft zij geweend terwijl iedereen het zag, zoo maar omdat het een schoon kind was. Men zou zich geenszins moeten verwonderen indien zij heimelijk de begrafenisonkosten heeft betaald. Madame betaalt zooveel zaken die zij werkelijk niet noodig heeft.

Die concessies aan haar hart zijn echter even sporadisch als de zon in April. Madame kan ook wreed zijn en onverzettelijk in haar vooroordeelen. Zij blijft tenslotte een vrouw. Diezelfde Anna is enkele weken later weggezonden omdat zij een vaas had gebroken die madame nader aan het hart lag dan de nagedachtenis van het doode kind. In den regel worden de dienstboden om de zes maanden ontslagen. Kwatongen beweren dat iemand met den besten wil van de wereld het onmogelijk langer dan een

[p. 18]

half jaar, hoop en al, in dat huis kan volhouden. Maar dat is achterklap van jaloersche buurvrouwen en dus uit ter aard geen onpartijdige uitspraak. Madame houdt van variatie en is daarenboven van meening dat een langdurigen omgang tusschen meesters en onderhoorigen aanleiding zou geven tot een misplaatste vertrouwelijkheid. Dat is de eenige reden en wie het anders zegt liegt. Er zijn trouwens uitzonderingen die deze laaghartige aantijging in de kiem smoren.

Hortense, het kamermeisje kan zich beroemen op drie jaren en zoowat zeven maanden onafgebroken dienst. Zij is een wees. Den dag dat madame haar van de straat heeft opgeraapt waren de kleeren aan haar lijf haar eenigste bezit. Zij heeft vroeger werkelijk honger geleden en daarom weet zij de weelde in dit huis dankbaar te waardeeren. Madame is zeer gehecht aan haar kamermeisje. Zij is de eenige in haar onmiddellijke omgeving die haar als vrouw begrijpt, want ook Hortense heeft veel liefgehad en werd veel bedrogen. Af en toe heeft madame behoefte aan een ontlasting van haar gemoed. Hortense weet meer dan de anderen en daarom geniet zij verschillende voordeelen. Zij mag bijvoorbeeld boeken lezen 's avonds in haar bed en aan het achterpoortje staan vrijen als zij daar zin in heeft.

Ook voor den chauffeur dient voorbehoud gemaakt. Onafgezien van het feit dat hij naar knoflook riekt en wel overwogen dat hij zich nogal dikwijls bedrinkt kan hij toch bezwaarlijk ontslagen worden vermits hij madame af en toe in donkere nachten naar plaatsen voert die liefst niet ruchtbaar worden gemaakt. Zoolang die chauffeur zijn mond houdt is zijn bestaan verzekerd.

Behalve Hortense en de chauffeur lijden de meeste ondergeschikten aan korten adem. Er komt altijd wat in den weg. De ééne heeft last van een ongezonde maag en kan het zware voedsel niet verteren; de andere verhuist plotseling naar Aarlen of Oostende, zoo ver mogelijk van hier; daar zijn er die vlakaf ‘foert’ zeggen en de voorlaatste hovenier is op een avond in het begin van de maand met al het gereedschap spoorloos verdwenen.

Maar de wijde wereld is vol van menschen die van hier naar daar zwerven en zich ingraven waar zij een gat vinden. Zoo komen er in de plaats van degenen die hun kansen elders gaan beproeven steeds weer nieuwe kandidaten met een beetje minder ervaring en een beetje meer illuzies. Na zes maanden, hoop en al, hebben ook dezen aan het ééne wat gewonnen en aan het andere wat verloren. Dat is de gang van het leven. Verlangens, ontgoochelingen, hoop en vertwijfeling, al wat van de menschen is draait verloren in een kringloop. Mijnheer Duchesne noemt dat in geleerde termen: ‘perpetuo mobile’.

Tusschen al deze menschen die mekaar den duivel op het

[p. 19]

lijf jagen loopt ook nog een hond rond. Hij heeft wellicht het beste deel van allen verkozen. Hij zwerft zoo maar rond, blaft tegen den melkboer en zorgt er vooral voor uit de buurt van Lucien te blijven. Overigens slijt hij een zeer gelijkmatig en gezapig leven. Madame heeft hem ‘Mignon’ gedoopt nadat zij de gelijknamige opera had gezien en de muziek zeer mooi had gevonden. Het beest zou evengoed ‘Faust’ kunnen heeten, zegt Hortense. Mignon is vet en lui van te veel vleesch te eten en hij heeft een hemelschen schrik van den donder. Soms mag hij op den schoot van madame zitten als zij zich eenzaam voelt en hij moet elken Zaterdagnamiddag grondig schoongemaakt worden met het vuile badwater van Lucien. Het was de schuld van Mignon dat Agatha, de kindermeid, enkele dagen geleden werd doorgezonden.

Lucien en Mignon zijn aartsvijanden. Dat is waarschijnlijk een kwestie van wederzijdsche afgunst. Van den éénen kant mag Lucien nooit op den schoot van zijn moeder zitten en van den anderen kant heeft Mignon niet het recht het privaatvertrek van mijnheer binnen te loopen. Lucien wel, op voorwaarde dat hij braaf is en zijn schoenen uitdoet. Mijnheer is zeer trots op deze kamer. Het geurt er naar ebbenhout en de vloer is met mozaïksteentjes belegd. Daarom is het de gewoonte dat de bewoners zich van hun schoeisels ontdoen alvorens den drempel te overschrijden zooals de Mohamedanen plegen te doen vooraleer den tempel van Allah binnen te treden. Madame zet er nooit een voet en Mignon die door alle schimmel waadt en soms in zijn eigen plassen staat te drentelen is den toegang tot dit heiligdom ten strengste ontzegd.

Op oen Woensdagnamiddag was mijnheer zoo nalatig de deur van zijn kamer op een kier te laten staan. Hij moest maar even naar het W.C. en het was daarenboven zoo zeldzaam rustig in huis dat het wel in alle opzichten een dag bleek dat er niets bizonders zou voorvallen. De rolgordijnen waren neergelaten voor de zon en in de keuken zong Germaine ‘Chiribiribi’ om madame uit te dagen, want die nieuwe werkvrouw is een vrank stuk. Alles getuigde van peis en ongestoorde rust. Dan is het gebeurd. Hortense, die boven de bedden aan het opmaken was, hoorde plotseling een gestompel, gevolgd van een luiden kreet alsof er iemand in nood verkeerde. Als zij beneden in de gang kwam gestormd zag zij nog juist in een flits Mignon uit het privaatvertrek duikelen en vierklauwend door de lange gang verdwijnen. Even later kwam Lucien schoorvoetend uit dezelfde kamer. Zijn gezicht was nog bleeker dan gewoonlijk en zijn linkerhand bloedde. Toen hij Hortense zag deed hij zijn best om heel hard te huilen. Hij schudde wild met het hoofd en waar hij liep drupte het bloed in een stippelijn op den vloer. ‘De hond heeft gebeten’ herhaalde hij gedurig door zijn snikken heen. Meer kon Hortense er niet uit krijgen.

[p. 20]

Eerst was mijnheer heel kwaad omdat het drama in zijn kamer had plaats gegrepen. Hij zei dat die hond er aan moest en Lucien naar het pensionaat, maar dat was olie op het vuur. Als hij zag dat het gejammer niet met bedreigingen viel te stelpen werd hij ineens teeder. Hij bekeek de wonde, meende dat een weinig bloedverlies, alles wel beschouwd heilzaam is voor de gezondheid en beloofde een mecano met echte autobanden. Dat werk van barmhartigheid mocht echter ook niet baten en ten einde raad herinnerde hij zich plotseling dat hij binnen de tien minuten vóór de balie moest verschijnen en die heeren laten zich door bloed noch door tranen vermurwen. Au revoir dus. Zoo is mijnheer.

Madame is anders. Niet beter, niet slechter maar anders. Zij houdt van scènes en ophefmakende gebeurtenissen. Het kannibalisme in Afrika en de kidnappers in Amerika hebben altijd haar belangstelling gewekt. Zij gaat over straat alsof zij zonder aarzelen over uw lijk zou heenstappen als gij steendood voor haar voeten moest neervallen en zij beweert met een stalen gezicht dat al de Joden, zonder uitzondering moesten opgehangen worden. Zij kan echter geen bloed zien. Dat maakt haar week en misselijk als een negerin. Daarom heeft zij een afkeer van verkeersongevallen en om dezelfde reden vindt zij Macbeth een monsterachtig stuk.

Het bloedige incident tuschen Lucien en Mignon raakte haar in de roos van haar hart. Voor de eerste maal in haar leven wellicht werd het moederlijk instinct gewekt, diep onder al dat kantwerk. Voor de eerste maal in haar leven zweeg zij als iedereen zich aan een lawine had verwacht. Zij streelde Lucien over het weerbarstige haar, draaide in hoogst eigen persoon een verband rond de wonde en vroeg met een stem als een mes waar Agatha was. - ‘Boven’, zei, Hortense. Dat klonk als de bezegeling van het vonnis. De stappen van madame dreunden door de leege gangen als de laarzen van een krijgshaftigen dragonder.

Nog denzelfden avond heeft Agatha het huis verlaten. Zij had roode kringen rond de oogen en zwaaide met haar valies zooals de verontwaardigde Vlamingen indertijd pleegden te doen met hun goedendags. Achter het venstergordijn bleef Lucien haar nakijken tot ze door de stille straat verdween en hij voelde ineens geen pijn meer want eerlijk gezegd heeft hij nooit van Agatha met haar hazenlip gehouden. Mignon, de schuld van alles, zat onderwijl vreedzaam en zelfvoldaan in een hoek van de keuken zijn papschotel uit te likken.

‘Dat zijn de kleine tragedies van het groote leven’, zegt mijnheer Duchesne die nogal dichterlijk is aangelegd. Vandaag of morgen staat hier een nieuwe kindermeid. Dat is de wet in dit huis. Dat is de wet van het leven.

(FRAGMENT)

ROGER VAN DE VELDE