Arsenaal. Jaargang 2

[p. 343]

Michel Van Vlaenderen over: ‘Het Nationaal Tooneel’.

Bij alle tooneelliefhebbers staat het ‘Nationaal Tooneel’ in het brandpunt der belangstelling. Nu de gebruikelijke vragen: ‘Wat is het? Hoe komt het tot stand? Wat mogen wij er van verwachten?’ zoo actueel zijn, past het wel een bijzonder artikel aan dit problema te wijden.

Het idee om een Nationaal Tooneel tot stand te brengen dagteekent niet van gisteren. Reeds in 1864 werd dergelijk plan ontworpen, maar natuurlijk niet uitgevoerd. Het dichtst bij de verwezelijking stond de groote tooneelman Dr. J.O. De Gruyter, doch ook hij kon den kogel niet door de kerk krijgen. Thans echter komt het ‘Nationaal Tooneel’ er beslist.

Het nieuws werd op alle mogelijke manieren rondgebazuind, artikels en nog artikels werden er over geschreven, de vooruitzichten gingen hun gang. Handelde men in verschillende bijdragen meestal over het ontstaan en de beteekenis van een Nationaal Tooneel, weinigen hebben zich de vraag gesteld: ‘Is de oprichting van het Nationaal Tooneel op het huidige oogenblik goed of af te keuren?’ Want hier ligt m.i. de kern van het problema. Immers het komt er niet zoozeer op aan te weten of het Nationaal Tooneel op dezen of genen leest zal worden geschoeid, hoofdzaak blijft: ‘Zullen regisseurs, acteurs en publiek met een Nationaal Tooneel gediend zijn?’.

Ik vond het interessant de meening van een vooraanstaand tooneelman in deze kwestie in te winnen. En bij wie kon ik beter te rade gaan dan bij Mich. Van Vlaenderen, directeur van onzen Gentschen K.N.S. tijdens het seizoen 1944-1945?

Men kent Van Vlaenderen. Hij is eerlijk en vrank en vreest niet te zeggen wat hij op het hart heeft. Een kat noemt hij een kat en één ezel een ezel. Bij hem geen gefleem of gestreel en geen ‘rond-de-potdraaierij’.

- ‘Volgens mij is het zoo’ zegt hij en begint zijn uiteenzetting:

- ‘Bij de stichting van het Nationaal Tooneel is men opportunisch in plaats van realistisch geweest, aldus Mich. Van Vlaenderen. Het geld was er en men stak van wal. Herman Teirlinck, die met de de vorming van het Nationaal Tooneel was belast, vroeg zeven jaar om zijn programma uit te bouwen: scholing der acteurs door het oprichten van een tooneelschool. Hij zal het nu met drie jaar doen. Dus: alles op een loopje.

Er wordt nog dit jaar met een voorbereiding van het Nationaal Tooneel begonnen. Het gezelschap van den K.N.S. Antwerpen is met het karweitje belast, maar natuurlijk staan wij hier

[p. 344]

nog niet voor het eigenlijke Nationaal Tooneel, maar wel voor een ensemble, dat zoowat overal voorstellingen zal geven. Een gelukkige oplossing kunnen wij zulks niet noemen en de tooneelliefhebbers uit het Gentsche zullen het weldra ondervinden. Immers, hoe zal het Antwerpsche tooneelgezelschap, dat nu reeds twee officieele schouwburgen te bespelen heeft; het klaar spinnen degelijk werk te leveren, wanneer het op den koop toe als Nationaal Tooneel wordt gebruikt?

Dit is reeds een eerste verkeerde stap. Want is het idee een Nationaal Tooneel te vormen zeker te verdedigen, alles hangt af van de UITVOERING van het idee.

Het eigenlijke Nationaal Tooneel dat nu geboren wordt zal niet sterven omdat het door belangrijke staatssubsides in leven moet worden gehouden. We betwijfelen sterk of de zaak aldus opgevat acteurs en publiek zal ten goede komen. Het doorsneepubliek, dat nu reeds in den Gentschen K.N.S. bvb. zijn misnoegdheid toont óf omdat het zijn lievelingsacteurs niet meer ziet optreden óf omdat deze - te recht of ten onrechte - op het achterplan worden geschoven, zal er zeker niet erg mee ingenomen zijn en de meer ontwikkelden zullen van een cultuurinstelling als het Nationaal Tooneel prestaties eischen, die door gemis aan studie en scholing niet zullen kunnen verwezenlijkt worden.

Nationaal Tooneel: goed en wel! Ik ben de eerste om te zeggen: het moet er zijn! Doch voor alles dient men het oogenblik te kiezen. En het oogenblik is nog niet gekomen. Had men het Nationaal Tooneel beschouwd zooals men het ontstaan van een kultureele instelling beschouwen moet nl. idealistisch, had men zich stil en onverdroten aan den arbeid gezet met enkel het artistiek resultaat voor oogen, dan ware zeker iets grootsch, iets opmerkenswaardig tot stand gekomen.

Nu ziet men het verteren der centen, nu springt men in den wagen omdat hij rijdt en men per sé wil meerijden; men is opportunistisch, men wil het Nationaal Tooneel NU, omdat men financieel de kans klaar ziet; dus het Nationaal Tooneel komt er, maar of het werkelijk zal beantwoorden aan zijn doel, daar sta ik erg sceptisch tegenover.’

Dit interview werd afgenomen vóór het Nationaal Tooneel van wal stak.

In September j.l. vroeg ik Van Vlaenderen of hij niets meer aan zijn verklaringen had te wijzigen of toe te voegen.

Zijn antwoord luidde nagenoeg als volgt:

[p. 345]

‘Na het eerste seizoen gaf het Nationaal Tooneel een flagrant bewijs van gebrek aan “stijl”, wat wel het ergste is wat men aan een zoogenaamd artistiek gezelschap kan verwijten.

Naast het gebrek aan “stijl”, stelde men ook het gebrek aan “LIJN” vast; het repertorium werd samengesteld op een manier die een bewijs leverde van de artistieke opvatting.

Verder viel het op dat het gezelschap dat over niet al te veel goede krachten beschikte over te veel stukken was verbrokkeld, zoodat hoogstens één of twee goede elementen per vertooning optraden.

Nu wil men probeeren iets goed te maken.

Terwijl er verder minderwaardig werk wordt gepresteerd, bereidt men jeugdige spelers voor, maar opnieuw op een foutieve manier: men vermijdt opzettelijk de elementen volgens een “stijl” te vormen. Zoodat men dus binnen enkele jaren zal beschikken over nieuwe acteurs, echter met een stijllooze speelwijze.

En het allerergste is de verwaarloozing van het Nationaal repertorium, wat een niet goed te praten bewijs is van het minderwaardigheidscomplex van het huidige bestuur van het Nationaal Tooneel.’

Tot daar Van Vlaenderen. Ik heb er me bij bepaald objectief zijn meening weer te geven en onthoud mij van alle commentaar.

Willy Biliet.