Arsenaal. Jaargang 2

[p. 314]

Kroniek van de poezie.
‘De parelvisscher’.

Voor een dichter als Jan Vercammen, die reeds veertig jaar oud is, meer dan tien dichtbundels publiceerde en in het openbaar ruim vijftien jaren de poëzie beoefent, legt men over het algemeen andere maatstaven aan dan voor een schroomvalligen debutant. Wat men deze allicht vergeeft, kan voor gene soms niet door den beugel. Waar men deze royaal krediet geeft, is dat voor gene reeds voorbije tijd. Waar men over deze aanvankelijk nog geen definitief oordeel kan vellen, heeft de tijd gene meestal geoordeeld of veroordeeld. (Over den erkenden poëet werd reeds heel wat geschreven...). Bovendien wil een soort gebruik, dat men zich voor gene doorgaans meer in acht neemt dan wel voor deze. Bij het eerste gezicht valt de taak van den criticus, die over Jan Vercammen een recensie moet schrijven, niet al te zwaar. Het gevaar schuilt alleen in de contractio tusschen eensdeels de... deferentie, waarmede men een gevestigd dichter gelieft te behandelen en anderdeels het feit, dat hij op welwillend krediet geen aanspraak meer kan maken. Als ik echter verklaar, dat ik vele litteraire geplogenheden hartsgrondig verafschuw, kunt U vermoeden, hoe mijn critiek zal luiden.

De dichter Jan Vercammen, die het forum der letteren bestormde met eerder zwakke, weinig poëtische en onbelangrijke vrije verzen, is er langs den weg van ettelijke publicaties toe gekomen (na heel wat gezochte woordenkramerij en goede rijmen) enkele ontroerende verzen te schrijven.

Het resultaat van zijn gerijpte talenten ligt hier voor mij: een mooi verlucht en smaakvol uitgegeven bundel, ‘De Parelvisscher’.

Na het hortend motto wordt de lezer aan de poort van het Heilige der Heiligen door een burlesken Cerberus opgehouden: ‘Verlengde Ballade als inleiding’.

Het gevaar der inleidingen kennen we allen. Maar sommigen beminnen het gevaar...

Over deze zoogezegde ballade ben ik moeilijk te spreken. Niet dat zij slecht is, maar ze blijkt me totaal overbodig. Zij maakt mij niets wijzer. Integendeel zij is tot op zekere hoogte misleidend en verraadt al dadelijk de innerlijke onzekerheid van den dichter. Zij begint oubollig, wordt gemelijk, dan weer doodernstig, verontschuldigend om in het ‘envoi’ plechtig en bezwerend te klinken. En er staat wel bovenaan: ‘Verlengde ballade als inleiding’ maar

[p. 315]

van een ballade heeft dit gedicht alleen den oud-Franschen vorm. Als deze slagboom omhooggaat, is de weg vrij en kunnen wij hals over kop onderduikelen in de weelde van eventjes acht-en-tachtig zesregelige strofen. Het is onbegonnen werk dezen rijken oogst minutieus onder de loupe te nemen en aan de hand van citaten de grillige waardecurve van deze strofen af te meten. Een eerste opvallende vaststelling: het mangelt dit lang gedicht aan stevige structuur. De zin voor constructie is bij Jan Vercammen niet al te sterk ontwikkeld. Dit verwekt al dadelijk den indruk, dat deze strofen dikwijls spelenderwijze geschreven werden en - wat erger is - af en toe slechts een los onderling verband vertoonen. Zooals blijkt uit een paar verzen heeft de dichter een ‘impromptu karakter’ aan dit gedicht willen geven, cfr.:

‘weet ik nog niet hoeveel strofen er zijn,
hoeveel in wezen en hoeveel in schijn.’

en verder de heele derde strofe.

Men schrijft echter geen acht en tachtig strofen zonder vooraf zijn stof geordend te hebben. Het retrospectief en bezinnend karakter dezer poëzie veronderstelt een zeker werk van den geest, dat het gedicht karakteriseert. Welnu ook ‘De Parelvisscher’ vertoont eenigszins dit kenmerk. Niettemin doet het gedicht onevenwichtig aan. Jen Vercammen's ‘speelschheid’ moet dan een bewust manoeuvertje of een onbewuste zwakheid heeten.

Dit euvel brengt den dichter er toe in herhalingen te vallen. Zijn verhaal (want dat is het toch) krijgt daardoor een meer mijmerend karakter, doch verliest aan interesse. Bij een lyrisch temperament als Vercammen moet dat geen verwondering wekken, doch waarom houdt hij zich dan niet aan korte, frissche gedichten, wier poëtische geladenheid heel wat grooter kan zijn dan deze van ‘De Parelvisscher’, een soort lijzige symphonie op drie noten.

En hier stuit ik op een paar dingen, die ik wil citeeren. Inleverd. Sommige strofen zijn wondermooi, frisch en direct van gevolge zijn opzet heeft de dichter hier zeer ongelijk werk gezegging, goed gerhythmeerd, zwaar van zin. Maar de lezer moet ze ontdekken. Zij worden overschaduwd door zooveel minder goede, gewoon verdienstelijke, al te gemakkelijk ineengeknutselde strofen.

En waarom flirt Vercammen hier met de muziek en brengt hij er een stelletje musicologische vaktermen bij te pas? De muzikaliteit van zijn poëzie wordt er zeker niet door gebaat. Het

[p. 316]

versterkt den ingewijden lezer alleen maar in zijn vermoeden, dat de dichter op zijn veertigste jaar een soort tabula rasa-symphonie heeft willen schrijven. En als procédé is het eerder naief. Het schaadt. Ja, het schaadt, want het stoort. Na het lezen van enkele diepmenschelijke verzen trakteert Vercammen ons plots op een kwajongenfrats. Waarom kan een man als Jan Vercammen zijn toevlucht nemen tot een dergelijk systeem? Want in ‘De Parelvisscher’ wordt het een systeem. Geregeld neutraliseert de dichter enkele ontroerende accenten door een banaliteit, een soort zelfbespotting, die hij kwansius tusschen de regels schuift. Hij gaat zelf toeschouwer spelen en desolidariseert zich van zichzelf. Waarom verduikt hij zich? En welk heimelijk plezier vindt hij dan in het schrijven van de vierde strofe van zijn ‘Verlengde ballade als inleiding’?

Ik vind maar één antwoord: ‘Jan Vercammen is beschaamd’. Hij wil mordicus zijn romantische natuur wegmoffelen. Precies of iemand dat kan. Precies of wij niet allen weten hoe hij van binnen gesteld is. Precies of een paar bokkesprongen volstaan om den doodelijken ernst en de tragiek van een gansch leven te doen vergeten.

Ik vraag me ook af, waarom de dichters in den huidigen tijd niet langer als romantici willen doorgaan? Zij schijnen deze bestempeling als een scheldnaam of een vloek te beschouwen. Maar àlle dichters zijn toch romantici. Het is immers een openbaar geheim, dat de gruwelijke realisten, de sceptiekers, de sarcasten à la Willem Elsschot in den grond verkapte romantici zijn.

Waarom komt Vercammen daar dan niet rond voor uit? Waarom verbergt hij zich? Waarom gooit hij grinnikend roet in het eten?

Eén antwoord: ‘Hij is beschaamd’.

Na al het kwaad, dat ik van ‘De Parelvisscher’ heb gezegd, past het, dat ik ook het goede citeer.

Jan Vercammen heeft in dit gedicht accenten gevonden, die den tijd zullen trotseeren. Zijn poëzie is niet langer berijmd proza. Zijn litteraire bekommernissen moeten dikwijls wijken voor de vaart van het rhythme, voor de diepte van het gevoel. Hij kent beter zijn instrument en speelt zuiver.

En wat méér is: spijts het retrospectief en bezinnend karakter van dit lang gedicht, voelt men, dat Vercammen nog jong is, ik bedoel vooral, dat hij nog verder kan evolueeren.

[p. 317]

‘De Parelvisscher’ is wel een resultaat van zijn gerijpte talenten, doch m.i. geenszins ‘het’ eindresultaat.

Dit stemt mij blijde.

Met zijn lang gedicht heeft Jan Vercammen de Vlaamsche poëzie verrijkt.

Laat me tot slot een strofe citeeren, die typisch mag heeten voor de manier van dezen dichter, een strofe, die om haar eenvoud en directheid haast van een klassieke schoonheid is.

‘Van de menschen heb ik niets meer te leeren,
Maar over mijzelve zooveel te meer.
Mijn vlijt gaat echter te veel op en neer
om veel te verwachten of veel te begeeren.
Het wordt zonder mij November en Mei
en seizoenen gaan buiten mijn weten voorbij.’

Jan Van den Weghe.