Arsenaal. Jaargang 1

[p. 302]

Een betere wereld.
(Kort Verhaal).

Daar aan het front woedt immer de oorlog, verbitterd en meedoogenloos. Maar dézen hier laat dit alles thans onverschillig. Ze gaan huiswaarts, een kort maar heerlijk verlof tegemoet. Naar moeder of vrouw, een gezellige kamer en waarachtig ook, een bed, waaraan elk soldaat telkens 's avonds weer denkt, liggend op enkele planken. Zij, die voor dezen keer den dood nog ontglipten, krijgen het echte leven mild toebedeeld.

Tusschen honderden verlofgangers zit Peter, één stralend gelaat in deze luidruchtige karavaan. De trein kronkelt zich in een verrukkelijk landschap; geen spoor van oorlog meer. Zon en ruimte en rust; enkel het zingen der rails. Was het niet dat ook de Mon er zat, kaartend met den Lange, en Jef die knikkebolt in den hoek, en al de anderen, hij zou het niet gelooven. En hij telt de maanden en de jaren sinds hij laatst nog huiswaarts ging.

Het station en de kaai en dan zijn vrouw, die hij onmiddellijk heeft ontdekt tusschen al die wachtende menschen. Het eeuwig schoon gebaar, met een lach en een traan. Daar stappen ze de zonnige straat op, gearmd, luid pratend, zenuwachtig en uitbundig om het groot geluk dat hen toelacht. De thuiskomst en den eersten avond in huiselijken kring! De familie kwam en de kennissen; een kraakwit tafelkleed, God, hoe lang is 't geleden... En nog een glaasje wijn en nog een vroolijk lied...

Maar 's anderendaags reeds treft het Peter hoe stil het kan zijn in een huiskamer. De gasten zijn weg, Nelly op boodschap. Hoe lang is het geleden sinds hij zoo alleen zat? Enkel de klok die matelijk tikt; in 't begin kon hij er naar luisteren, als naar een levend wezen in deze stille kamer; nu hindert het hem... De radio brengt al evenmin vertroosting. Dan maar een andere sigaret. Iets doen om die verveling weg te krijgen. Verveling! Misschien... maar zeker is 't een zoeken naar evenwicht, strijd om heraanpassing aan een vervreemd milieu. Zonderling dit alles. Heeft Peter dan niet dagen en maanden verlangd hier te zitten? En wat zou de Mon nu doen, en de anderen? Mist hij hier hun aanwezigheid, hun stem en hun lach?

Nelly keert terug. Maar nog weegt vreemde stilte tusschen elk gedwongen woord. Met een vrouw bespreekt men niet wat men de makkers vertelt. Ten slotte is alles hier geheel anders dan vroeger. Geen oogenblik beseft Peter, dat hijzelf, verhard door jaren dienst, een ander mensch is geworden. Ook niet dat het jaren duurt eer hij en al de andere soldaten zich heraan-

[p. 303]

passen aan huis en grond... En de nacht wordt één verbeten strijd tegen alom warende eenzaamheid.

De tweede dag: als uitersten troost nog, zijn boeken. Als hij ze één voor één uit het rek neemt, openslaat en afwezig doorbladert, staat Nelly naast hem. Aan Peters gelaat heeft ze spoedig geweten dat hun geluk wankelt. Maar al die pijnlijke uren heeft ze 't leed verbeten. Iets moet ze thans echter doen om het onheil af te weren. Anders ontglijdt haar het beetje geluk - wederzijdsch begrijpen en verdraagzaamheid - hopeloos als zand dat door de vingers glijdt.

- Ik heb veel van je boeken gelezen! Peter, toen je wegwaart... Stilte... maar Peters blik wijlt een oogenblik langer bij het boek van Huxley, dat hij inziet.

- En dat vond ik heerlijk...

Weer die dringende stilte; elk woord draagt of breekt de stemming. Maar Nelly wil ten minste dezen strijd winnen.

- Ik wou graag dat andere boek van Huxley lezen; wil je eens ‘Een betere wereld’ in de stad koopen voor mij?

Er komt waarachtig een zonnestraal liggen op het tafelkleed; en is het de zon die Peters gelaat verheldert?

Zon of wat anders. Maar Peter belooft haar het boek.

Alles schijnt gelijk vroeger; hier is nooit iemand weggeweest.

De avond komt, de schemering nestelt zich in alle hoeken en brengt weer zijn weemoed. De bioskoop? Kom, kom, Peter was er eens binnengeloopen in de stad, toen hij maest wachten voor den trein. Nog voor de pauze stond hij terug op straat. Hij herinnert zich thans het verhaal over de duizenden, die in 18 terug kwamen met gas in de longen. Geen gas dezen keer, maar wij zijn er even erg aan toe. Want eens gaan millioenen mannen huiswaarts, terug aan den arbeid. Maar zal elk van hen met zijn oud kostum ook zichzelf terugvinden? Hij weet thans dat zijn verlof een mislukking is. Hier vindt hij niets meer terug van hetgeen hij heeft verhoopt. Alleen die rust, die hinderlijke stilte. Niets om tegen uit te vallen, om het gemoed te verlichten. Hij zoekte een gelegenheid om zich over dit alles te ergeren. Ze komt, en hij is laf en trotsch. Want hij wijt Nelly, om een kleine onachtzaamheid, de schuld van zijn ontgoocheling. Hij vertrekt zonder afscheid, uiterlijk gewroken, belachelijk verwaand en misnoegd.

En dan weer de trein; een saaie reis met slapende soldaten. Ergens moet gewacht worden. Tijd genoeg voor een borrel. Komaan, maat. En hoe was het 't huis? Bah zoo. Nog één, maat, morgen is 't weeral over. Nog en nog. - Peter declameert:

[p. 304]

 

Kom, verdomd, wat baat thans morgen,

 

Deze avond is zonder zorgen...

Om vijf uur's morgens, debout. En weer het kazerneleven. Tot ze per kamion naar de frontlijn worden gevoerd. Het landschap zieltoogt, kanonnen dreunen... Het verlof behoort reeds tot een ver verleden. Verlof, gek intermezzo... Wie zegt daar verlof, kom, geen gekheid meer. De afdeeling houdt halt in een stad. Soldaten worden ingekwartierd in leegstaande huizen. Zonderling, een groote stad, waarvan de inwoners gevlucht zijn, stil en leeg. Peter denkt aan een schouwburg zonder menschen, maar hier moet de voorstelling eerst beginnen. Een kijk in de straat; Peter ontdekt tusschen vele winkels een boekenuitstalling. Er flitst door zijn hoofd een onaangename herinnering. En toch zoeken zijn oogen een boek. Toeval of fataliteit! Daar ligt van Huxley ‘Een betere Wereld’ fonkelnieuw en lokkend. Een beweging nu en alles wordt weer goed. Maar neen, nog niet; zijn trots verspert elken weg naar de verzoening; wie weet, morgen komt wellicht een brief...

Kort na den middag komt de vijandelijke aanval, sluw en onverwacht. Peters afdeeling moet eerst wijken, verrast door den uitval. Ze klampen zich hardnekkig aan elk huis vast. Het evenwicht, een korten tijd gebroken, wordt hersteld; ongeloofbaar vlug, keert de kalmte weer. Maar thans behoort de huizenblok met den boekenwinkel tot het niemandsland, liggend in 't bereik der vijandelijke machinegeweren. Daaraan denkt Peter echter niet. Hij beseft enkel dat het boek verloren is, ergert zich om de zwakheid waarmede hij die eenige gelegenheid heeft voorbij laten gaan. Verloren thans, wie weet. Een flits, een waanzinnige gedachte, zooals ze enkel rijzen durven in dergelijke omstandigheden. Hij poogt ze te verjagen, ze komt dreigender terug, verwart zijn zinnen, ontreddert zijn ziel.

Hij weet die uitstalling daar dichtbij en het boek lokkend lijk een magneet. De obsessie slaat over in een marteling. En wie weet of ze niet meer zouden wijken. En dan...

Peter richt zich plotseling op, kruist de straat, sluipt langs de huizen,... De Mon vloekt en maakt een wanhopig gebaar. Hij ziet hoe Peter reeds den boekenwinkel heeft bereikt. Zouden ze hem niet gezien hebben, of zijn ze dan weg?... En wat heeft Peter daar in 's hemelsnaam verloren? Al de mannen kijken verdwaasd, onbegrijpend, beklemd. Seconden verloopen wegend als uren die men voorbij wil. Daar verschijnt Peter opnieuw in de deuropening, bukt zich en dan... (weer vloekt de Mon) een kort mitrailleusegetak. Peter doet nog een stap, wankelt, valt...

[p. 305]

Langzaam komt de avond over het front, waar alles zoo alles zoo kalm is. Een avond met roze kim, onwezenlijk licht en schoon. Eerst toen het duister is wagen de brancardiers het Peter te halen. Dood. Maar uit zijn stijfgeklemde vingers haalden ze een boek van Huxley: ‘Een betere Wereld’.

R. van Meerhaeghe.