Arsenaal. Jaargang 1

Uit de Russiese Letteren Posthuum bezoek aan Nikolai Ostrovski.

Sotsji, zomer 1939. De Zwarte Zee is hemelblauw; ‘zwart’ is alleen de smalle kust, met het donkere zand en de paarse keien. De zon schroeit. Tientallen kilometer langs de kust slingert de witte Stalin-autostrade, de Kaukasus in, naar het hoge Ritsa-meer en de eeuwige sneeuwtoppen. Uit de grond borrelen versterkende zwavelwaterbronnen op, die elk jaar meer dan 100.000 patienten hierheen trekken, in plaats van de 200 van voor de Revolutie. Het hele jaar door staan hier 60 rusthuizen voor alle leden van de Soviëtbevolking open. Ze staan op de helling der bergen, wit als de nieuwerwetse Griekse paleizen. 's Nachts, aangezicht naar de zee, wordt er bioscoop gespeeld in de fluwelen open lucht. In de muziekschouwburg trillert de ‘Mooie Helena’. Geen mogelikheid handwerker van intellectueel te onderkennen, allen zijn in Riviëra-pak, modern-romanties. Er wordt gedanst en ‘sjampànskoië’ gedronken. En al de jongetjes heten je ‘diàdia’, oompje...

Sotsji, herstellings- en vacantieoord, is ook een beevaart-

[p. 223]

plaats. Op de helling, in een landschap van tuinen, glanst in de zon een witte villa, die ook de roerigste badgasten met eerbied en liefde bezoeken: ‘Dom Ostrovskovo’, de villa van Ostrovski. Je bereikt hem langs een zandweg, door het hek kom je in een tuin vol bloemen en met boomgaarden, een grote, mooie, moderne villa rijst er uit op. Van op het terras, tussen de cypressen door, zie je de zee zwart-zilver schitteren. Is het van het hevige licht dat de ogen van het Russiese groepje een beetje vochtig worden? Met kinderlike trots zegt éen: dat is 't huis dat Nikolai Alexeiëvitsj door de Regering werd geschonken, uit dank voor zijn werk en om zijn laatste lijdensjaren te verzachten; zijn oude moedertje woont er nog, met enkele familieleden; ze hebben er na zijn dood een museum van gemaakt... We staan in de vestibule, alle gezichten staan strak, de stemmen verfluisteren, maar de ogen glanzen nu nog dieper terwijl ze de verschillende kamers in zich opnemen, het witte borstbeeld zwijgend groeten, zich devoot buigen over de vele kleine herinneringen aan de grote dode, arme, ontroerende snippers uit zijn heroiese leven en werk...

Nikolai Ostrovski werd in 1904 in Oekraina geboren en stierf in 1936 te Moscou. Als kind van arme ouders moest hij

[p. 224]

reeds op 12-jarige leeftijd gaan werken. 1919 nam hij deel aan de burgeroorlog die zijn gezondheid verwoestte: hij werd volslagen lam en blind. Maar van op zijn lange lijdensbed wil hij voort dienen en dicteert de twee vlammende romans: ‘Het staal werd getemperd’ en ‘Kinderen uit de Storm’, boeken over revolutie en burgeroorlog, maar zo voorbeeldig menselik dat ze een enorme populariteit oogstten en hun helden spreekwoordelik zijn geworden in de Russiese taal. Ze werden in ongeveer alle talen overgezet, ook in het Nederlands, en dienden tot thema voor een bewogen film. Ze behoren reeds tot de classieken der Russiese literatuur.

Na het bezoek aan de verschillende kamers van Ostrovski's villa-museum, gingen we in de ruime, modern-ouderwetse, landelike keuken een groet van piëteit brengen aan Kolia's moeder, Olga Osipovna Ostrovskaia. De oude vrouw ontving ons stil-vriendelik, en de vreemde gast ter ere ging ze een van haar kostbaarheden halen: ze liet op de gramofoon een plaat draaien waarop de bezielde stem van haar arme kind is bewaard: de stem niet alleen van een heroies-romancier, maar, op de eerste plaats, van een iemand die als mens-zèlf een model van wilskracht, overtuiging en edel enthusiasme is geweest. Moeder Ostrovskaia zat op een biezen stoeltje in de hoek te wenen; maar daarna hervatte ze zich en las met sterke, maar gebroken stem, de vreemde gast het gedicht voor dat zij, eenvoudige Oekrainiese boerin, op haar jongen heeft gemaakt:

‘Slaap in vrede, Kolia jongen...
vrienden, elke dag,
komen hier nog weer bezoeken
't plekje waar je lag.

Laat ons zien, zo luidt hun vragen,

waar hij zoveel jaar,

lam, geblind, nôg vocht en schiep zijn

lichtend boekepaar.

Hij die zo z'n land beminde,
hij, de jeugd in 't hart,
die om 't Volk te dienen, levenslang
heeft staal gehard.

[p. 225]

 

Mama, elke ochtend, jongen,

 

daalt in jouw tuin neer,

 

haalt er bloemptjes en legt ze

 

voor je borstbeeld neer.

 

 

 

Saam bewaken we 't Museum,

 

jou, de stille wand,

 

voerend die je zoeken tot bij

 

je onmeetlik land.

 

 

 

Uit Siberië, van de Altai,

 

allen komen hier,

 

allen laten je een liefde-

 

woord op schoon papier.

 

 

 

Slaap, mijn Kolia, rust, mijn jongen,

 

wij vergeten 't woord

 

niet dat je zei: nooit omkijken,

 

maar vooruitgaan, voort!...’

Joh. Daisne.