Arsenaal. Jaargang 1

[p. 131]

‘Tine van Berken’. Tooneelstuk door Johan Daisne.

Op 19 Februari werd in den K.N.S.-Gent voor de derde maal een tooneelstuk van Johan Daisne gecreëerd. Ditmaal echter werd de vertolking waargenomen door de tooneelvereeniging van de N.S.G. (Nationale Studentengroepeering) van de Gentsche Alma Mater. Deze avond had dan ook een zeer speciale beteekenis. Waar we eenerzijds de uiting van een degelijken heropbloei van de kultureele actie van het studentenleven mochten bewonderen met al haar gunstige complementen als kameraadschapsgeest, verstandhouding in kunstverbroedering, e.d., hadden we anderzijds de gelegenheid een ander aspect van Daisne's cyclus tooneelstukken ‘Liefde een schepping van vergoding’ te smaken.

Het werk van Johan Daisne, ‘Tine van Berken’, schijnt als speciaal geschreven te zijn voor opvoering door studentenvereenigingen. Het romantisch motief is ingeschakeld in het kader van de normaalschool (kweekschool). Waar in de andere tooneelstukken van Daisne de belevenis van droom en realiteit met een tikje onaardsch leven innig verbonden is, werd in ‘Tine van Berken’ meer nadruk gelegd op ‘werkelijke’ liefde, al is deze dan ook uit beide polen, esthetica en ethica, tot een daadwerkelijk ‘iets’ gesublimeerd. Zulks verleent aan het stuk,

[p. 132]

naast al het sentimenteele, een sterk realistischen ondergrond, zoodat we hier tot een echt dynamisch geheel komen.

Het talrijk opgekomen publiek heeft dan ook dit werk niet als ‘gedurfd’ kunnen classificeeren, al schijnt ons de tooneeltechniek van Daisne gewaagd en revolutionnair, en zulks geenszins in pejoratieven zin. We wisten reeds dat onze Gentsche dichter niet aarzelde om met normatieve gebruiken ende costuymen te breken. Nu echter heeft hij de lijn, wellicht ‘zijn’ lijn, niettegenstaande veel afwijzende kritiek, verder doorgetrokken.

De inhoud was zooals steeds van een ‘hyper’-modern soort. Misschien wat tendentieus en didactisch, doordat de auteur een Nederlandsche letterkundige uit de vergetelheid heeft willen op den voorgrond brengen. Dit spruit voort uit een zeer subjectieve vereering van den schrijver voor Tine van Berken. We schrijven subjectief en houden er aan even op te merken, dat geheel het stuk een uitgesproken persoonlijk karakter draagt. Doorloopend zien en hooren we Daisne onder den vorm van het hoofdfiguur. Dr. Henri van Erlevoort: nu eens als leeraar, dan weer als dichter en last not least als mensch. Het tooneelwerk is dan ook een zuiver autobiographisch oeuvre. Een verwijt?... Eigenlijk niet, want is per slot van rekening elk litterair voortbrengsel geen autobiographie, maar dan in haar breedste beteekenis?

Laat ons nu even den draad van het tooneelstuk uitspinnen:

Dr. van Erlevoort is een jong leeraar in Nederlandsche letterkunde aan de kweekschool te Amsterdam. Hij koestert een geestelijke liefde voor Tine van Berken, een reeds lang overleden romancière. In eenzaamheid, terend op zijn zg. esthetische, reine en verheven liefde, leeft hij zijn vrijgezellenbestaan. Zijn vriend Dubois, leeraar in psychologie, zelf gelukkig gehuwd, tracht hem tot een huweijk te bewegen. Tusschen die twee hoofdfiguren worden diepzinnige discutie's gevoerd over de mogelijkheid om de abstracte gevoelens, als esthetische liefde, met als grondslag de schoonheid, aan de ethische, geschraagd of liever gebouwd op goedheid tot een ‘daad’ te combineeren. Dubois betoogt de mogelijkheid hiervan. Van Erlevoort moet echter zijn hoogere platonische beschouwing in zijn diepste innerlijk zelf verwerken. In één van zijn lessen hooren we hem zijn leerlingen over Tine Van Berken toespreken. In zijn stem trilt zijn teeder gevoel door. (Heerlijk oogenblik.)

[p. 133]

Voor één zijner leerlingen, Anne-Marie Tuinstra, koestert hij een sentimenteel verlangen. Hij denkt zich echter té oud om zich met haar te engageeren. Dit vertrouwt hij zijn vriend Dubois toe, die hem van het tegendeel tracht te overtuigen.

Zekeren dag heeft van Erlevoort, met het oog op het schrijven van een essay over Tine van Berken, een afspraak met een aantal jeugdvrienden van deze schrijfster. Deze oude lui vermoeden echter bij hem meer dan litteraire belangstelling en houden hem, in zijn eigen voordeel, een zeer onromantisch beeld voor van hun jeugdvriendin. Diep ontgoocheld dwaalt van Erlevoort door den avond en zoekt het huis op waar Tine van Berken heeft gewoond. Hij belt aan en tot zijn verwondering schijnt daar Anne-Marie te wonen. Het is iets als een goddelijk toeval. Hij treedt binnen en maakt kennis met haar vriendelijken vader. En in dit huis vindt hij de idyllische atmosfeer van Tine's werken: knusse gezelligheid, warme liefde en een ontroerende genegenheid.

Het leven gaat voort. Van Erlevoort tracht zijn gevoelens voor Anne-Marie te ontveinzen, terwijl in haar hart een diepe liefde voor haar leeraar ontspruit.

Tijdens een Kerstrevue van de leerlingen van de kweekschool zal in een sketch een bladzijde uit Tine van Berken's werk opgevoerd worden. Door een ongelukkig(!) toeval worden in dit feest Van Erlevoort en Anne-Marie tot elkaar gebracht.

Het stuk eindigt terwijl ze beiden, als in een sprookje, den Lentewals dansen.

Het geheel een knap tooneelstuk; logisch op- en uitgebouwd; vlotte, gezellige en interessante conversatie; innige, diepaangrijpende effecten. De vertolking zouden we in één woord prachtig willen noemen. We bekennen het eerlijk, dat we bij het hooren dat deze creatie door dilettanten zou opgevoerd worden eenigszins bevreesd waren. Deze dilettanten, in de beteekenis van het meest gunstige... à la Schopenhauer, hebben zich echter op meer dan behoorlijke wijze van hun taak gekweten. We vernoemen in het bijzonder het zeer talentvol optreden van de heeren A. Waterschoot, Paul Van de Velde en Willy Hegman en de juffrouwen Hilda De Meulemeester en Georgette De Rycke. Ook de andere spelers brachten gaaf en verzorgd spel.

De regie van het stuk werd verzorgd door den auteur zelf en André Waterschoot, met de vriendelijke medewerking van Michel Van Vlaenderen en Frans Roggen. We vermoeden ech-

[p. 134]

ter, dat Daisne het grootste aandeel had als regisseur, zoodat we hem hier weer op een ander plan aan het werk hebben gezien - werk, dat hij ten andere ‘af’ en ‘degelijk’ heeft voltooid.

Een bijzonder lofwoord verdient de stemmige, aangepaste muziekuitvoering, die op merkwaardige wijze bijdroeg om de geheele vertooning tot een climax op te voeren.

Wat ons in dit stuk vooral heeft ontroerd is het jonge en frissche van den inhoud, het rustige en intieme van de uitvoering, het uitzonderlijk optimistische van het geheel en het diepmenschelijk tasten en zoeken naar het subliem geluk, dat de essentieele kern van dit werk uitmaakt.

Rik Lanckrock.