De arbeidsenquête van 1887. Deel 3: De vlasindustrie. Tilburg. Eindverslag

Verhoor van den heer J.F. Mutsaerts.
(Verkort.)

10850. De Voorzitter: Wilt gij uw naam, voornamen, ouderdom, beroep en woonplaats opgeven?

A. Johannes Franciscus Mutsaerts, oud 53 jaar, fabrikant van wollen manufacturen als associé der heeren L.V. Ledeboer en Zonen, wonende te Tilburg.

10851. V. Zijt gij reeds lang in de zaken?

A. Sedert 1849 in de firma L.V. Ledeboer en Zonen, Rotterdammers, zooals u bekend zal zijn.

10852. V. Gij hebt een tamelijk talrijk personeel, zoo in als buiten de fabriek?

A. Wij hebben buiten de fabriek ongeveer 125 wevers en in de fabriek ruim 100 werkmenschen.

Op de fabriek zijn 36 meisjes, waarvan 19 weefsters zijn. In tegenstelling van al onze concurrenten hebben wij aan onze machinale weefgetouwen weefsters en geen wevers. Zij zijn in een afzonderlijk locaal bijeen. Een meesterknecht is er bij om het werk na te gaan. Verder 11 jongens van 12 tot 16 jaar, 7 van. 16 tot 18 jaar, en boven dien leeftijd 51 personen; te zamen ruim 100. Dat is de werkelijke toestand.

10854. V. Aan uwe fabriek bestaat dus de bijzonderheid, dat gij voor het weven vrouwen gebruikt, terwijl andedere weverijen mannelijk personeel in dienst hebben. Welke is de reden daarvan?

A. Wij meenen dat de weefsters minstens evengoed werken als de wevers. Maar de vrouwelijke weefsters kosten ons niet zooveel als de mannelijke. Wij zien dus in het gebruiken van vrouwen niet alleen een indirect, maar ook een direct voordeel. Wanneer de weefsters per streng bij voordeeld 4 cent zouden ontvangen, zouden de mannelijk wevers 5 cent per streng moeten hebben; dus het loon is 25 pet. goedkooper.

10855. V. Dit is zoo duidelijk, dat ik niet begrijp, dat de concurrenten dit ook niet begrijpen?

A. Wanneer wij een honderdtal weefgetouwen hadden, zouden wij niet in staat zijn weefsters te bezigen, want honderd weefsters zijn er niet, maar wij hebben slechts 19 weefgetouwen. Wij hebben altijd vrouwelijke weefsters gehad en ondervinden nooit moeite om open plaatsen door anderen aan te vullen. Die weefsters verdienen ook een vrij goed dagloon, ongeveer f 1 daags.

10856. V. Dus dat de andere fabrikanten geene vrouwen in dienst hebben, is eenvoudig hieraan toe te schrijven, dat er te Tilburg niet zooveel vrouwelijk personeel beschikbaar is om alle weefgetouwen door vrouwen te bedienen. Begrijp ik dit goed?

A. Gedeeltelijk; er zijn veel meisjes die wel geschikt zouden zijn, maar liever niet aan eene fabriek werken, zij weven dus tehuis.

10857. V. Maar bij u werken zij toch aan de fabriek?

A. Ja, maar als wij er bijv. 80 moesten hebben, zouden wij die niet weten te krijgen. Wanneer echter de meisjes tehuis geen weefwerk hebben wegens slapte, willen zij wel bij ons werken, en dat gebeurt dan ook, maar alleen in geval van nood. De meisjes moeten tehuis het weven aan een handgetouw geleerd hebben.

10858. V. Dat alles begrijp ik, echter vat ik nog niet dat de andere fabrikanten er zich niet op toeleggen die even

[p. 63]

goede en beterkoope werkkracht te bekomen; wat is daarvan de reden?

A. Ik heb de reis herwaarts gedaan met een concurrent, die mij zeide volstrekt geen meisjes te willen hebben; hij heeft nooit vrouwen en dat is algemeen te Tilburg het geval. Men vindt er zelden vrouwen aan de machinale getouwen.

20859. V. Gaarne hoorde ik dit nader door u verklaren. Het is mij nog niet duidelijk: de meisjes werken evengoed en goedkooper, hoe komt het dan dat anderen die niet nemen? Gij zegt, dat zij geene meisjes willen hebben. Om welke reden dan?

A. Wij zijn er zeer tevreden over en hebben er plaats voor. Wij kunnen ze ook krijgen. Bij andere fabrikanten is er geen aanbod van meisjes.

10860. V. En bij u wel?

A, Omdat wij enkel meisjes hebben. Van den beginne aan hebben wij dat gehad en er ons lokaal naar ingericht.

10861. V. Schrijft gij dat hieraan toe, dat zij bij u een afzonderlijk lokaal hebben? Op andere fabrieken werkt men met jongens en mannen. Waarom nemen uwe concurrenten dan ook afzonderlijk geene meisjes?

A. Dat weet ik niet, want deze weefsters werken evengoed als mannen en wij behoeven niet zoo hoog te betalen.

10862. V. Dan moet ik dit punt verder laten rusten.

Hoelang werken die meisjes, hoe laat komen zij?

A. Zij werken door elkander 12 uur daags, zij komen in den winter om half acht en blijven tot's avonds half negen; des zomers is de werktijd van 6 à 6½ tot acht uur 's avonds.

10863. V. En van twaalf tot één gaan zij naar huis, en in den voor- en achtermiddag hebben zij een kwartier pauze, niet waar?

A. Ja.

10864. V. Hoe oud neemt gij de meisjes op haar jongst?

A. De jongeren 19 à 20 jaar, daar beneden zijn er weinig of geen; een spoelster zal 16 jaar zijn; trouwens de andere meisjes die wij op de fabriek hebben, zijn allen 18, 20, 21 à 22 jaar.

10865. V. Meisjes van 12 à 14 jaar zijn dus niet op uwe fabriek?

A. Neen een enkele om garens te spoelen.

10866. V. Wat de getrouwde vrouwen betreft, is uwe fabriek waarschijnlijk in dezelfde positie als alle andere fabrieken in Tilburg, dat zij er namelijk nooit op komen?

A. Wij hebben nooit eene getrouwde vrouw gehad; omdat het in de Schets stond heb ik er nota van genomen, maar ik geloof niet dat er ooit eene getrouwde vrouw in Tilburg op eene fabriek geweest is; ik heb er althans nooit van gehoord.

10867. V. Gij bevestigt dus, dat in de Tilburgsche fabrieken de algemeene usance is, dat de getrouwde vrouwen voor haar huishouden zorgen, en niet op de fabrieken gaan werken?

A. Ja.

10868. V. En uw indruk omtrent de gevolgen daarvan is waarschijnlijk ten gunste van dien maatregel?

A. Ja.

10869. V. Jongens hebt gij weinig op uwe fabriek?

A. Jongens van 12 tot 16 jaar hebben wij er 11.

10870. V. Hoe oud neemt gij de jongens op hun jongst?

A. Liefst op hun 14de, ook op hun 13de en 12de, maar natuurlijk nooit onder hun 12de jaar.

10871. V. Waarom liefst op hun 14de jaar?

A. Omdat de jongens er dan beter uitzien en wat beter onderlegd zijn; zij hebben dan twee jaren lang de Zondagsschool bezocht. Ik neem ze ook liefst niet ouder dan 14 jaar, omdat ze jong hun vak moeten leeren. Wij hebben ze liever van 13 dan van 12 jaar.

10872. V. Neemt gij ze in den regel eerst op hun 14de jaar?

A. Neen al naar het valt; maar wij hebben het liefst jongens van 13 en 14 jaar.

10873. V. Vertel ons nu eens iets buiten uwe fabriek. Het gros van de jongens is natuurlijk Katholiek, en doet communie met het 12de jaar. Het schoolgaan houdt dan op. Wat voeren zij nu uit van hun 12de tot hun 13de of 14de jaar, voordat zij op de fabriek komen?

A.Ik mag niet te veel van andere fabrieken zeggen; maar ik geloof dat zij dan wel op een kleiner soort fabrie-

[p. 64]

ken gaan, waar iets minder loon wordt uitbetaald, die misschien een cent of een halve cent per uur minder betalen. Als wij geen andere konden krijgen, zouden wij daartoe ook wel geforceerd worden, doch nu is dat niet het geval.

10874. Moet ik uit uw antwoord begrijpen, dat de jongens, die dan op 13-, 14jarigen leeftijd bij u komen, reeds bij een ander zijn geweest?

A. In den regel is dat zoo; wij nemen geen jongens die niets kennen, maar wij betalen dan ook beter.

10875. V. Daaruit zou ik dan de conclusie trekken, dat die jongens van 12 tot 14 jaar niet ledig loopen?

A. Juist, ofschoon ik het toch wenschelijker zou vinden dat zij wat langer school gingen.

10876. V. Heeft het ook eene kwade zijde als zij het bedrijf wat laat beginnen?

A. Dat zal ik nu niet beweren, ofschoon ik het wel goed acht dat zij het vak van draadmaker zoo vroeg mogelijk leeren, want als een jongen reeds 14 jaar is en dat dan nog leeren moet, is hem dat te min, te nietig, hij heeft dan al wat geleerd en dan gaat er dat niet zoo in.

10877. V. Overdrijft gij nu niet? Andere getuigen hebben toch verklaard dat zij dat werk toch op dien leeftijd nog wel kunnen leeren?

A. Ja.

19878. V. Nu de volwassen mannen, hoe lang werken die?

A. Nu 12 of 13 uur, in den zomer is het wel eens 14 uur geweest.

10879. V. Die werken dus gedurende denzelfden tijd als de jongens?

A. Ja, dat gaat tegen elkander op, maar het gebeurt dat boven, waar de selfactings zijn, het werk wat spoediger klaar is; dan kunnen de jongens wat vroeger weggaan. De spinners en de jongens hebben dat gaarne, want zij worden toch betaald en het is een voordeel voor ons, want wij kunnen gas sparen.

10880. V. Worden de jongens per dag of per uur betaald?

A. Per uur, maar dat uur, dat zij minder werken dan de schrobbelaars, wordt ook betaald.

10881. V. Over dat uur of dat anderhalve uur krijgen zij dus loon?

A. Ja, want wij hebben er voordeel van, als de jongens zonder licht werken.

10882. V. Er zijn ook fabrieken, die met electrisch licht werken, welke zijn dat?

A. Er is maar een, die van Swagemakers.

10883. V. Hebt gij bij uwe fabriek een ziekenfonds.

A. Pardon, dat hebben wij niet. Eenige van onze concurrenten hebben het wel, en daarom hebben wij eenige jaren geleden met een paar van onze menschen er eens over gesproken, maar die waren het niet eens met ons.

Hoewel wij het overigens eens waren, drukte mijn associé, mijnheer Ledeboer, er op, dat de menschen 1% moesten bijdragen, en dat was, als wij zelf er een zekere som bij gaven, naar zijne meening, nog te weinig. Een paar meesterknechts daarentegen, waarmeê er over gesproken werd, vonden echter dat het genoeg zou zijn Daar is het toen bij gebleven.

10884. V. En hoe gaat het dan, als de menschen ziek worden?

A. Wij betalen de daarvoor benoodigde gelden zelf. Wij hebben eene inkomst van 80 gl. uit het stoom water, van den afgevallen stoom, wat verkocht wordt voor een halve cent de emmer. Dan hebben wij de nieuwjaarsrekeningen en de verdere rekeningen in het jaar, waarop zoogenaamd 1% voor de meid wordt gekort, dat levert ook een kleine 100 gulden op; dan komt daar nog bij de opbrengst van den verderen afval; die verschillende sommen worden gebruikt, als de menschen ziek worden. Is het eene ziekte van 8, 10, 12 dagen, dan krijgt de zieke half geld; zijn de menschen oud, dan krijgen zij evenzeer half geld; zoo hebben wij er nog een stuk of 3, 4, die 3 gl. per week genieten. Verder ondersteunen wij de menschen, Wij gevoelen dat dit onze plicht is en wij zorgen dat in dit opzicht alles naar behooren loopt.

10885. V. Uit hetgeen gij daar zegt blijkt mij, dat het bij uwe firma bestaande ziekenfonds in een tamelijk primitieven toestand verkeert?

A. Dat ben ik geheel met u eens.

[p. 65]

10886. V. Gij legt op zijde en boekt wat van de door u genoemde toevallige baten ingekomen is en bestemt dat voor het ziekenfonds. Maar is dat bedrag groot genoeg om aan de eischen van een ziekenfonds te voldoen? Kunt gij daarmede rondkomen? Met andere woorden: kunt gij, wat ik gaarne op uwe verklaring aanneem dat geschiedt, bij ziekte daaruit aan de werklieden de helft van hun loon uitkeeren? Of moet de kas van de firma wel eens bijspringen?

A. Het laatste is het geval, doch niet altijd, want wij betalen niet allen het halve weekloon uit. Dat hangt van de omstandigheden af. Wanneer het een werkman betreft, die jaren lang bij ons gewerkt heeft, aan wien wij gehecht zijn, en hij van ons of van de Vincentius à Paulo-vereeniging niets heeft, dan handelen wij naar omstandigheden.

10887. V. Wat noemt gij een man die jaren lang bij u gewerkt heeft?

A. Wij hebben 25 werklieden, die al 15 jaren bij ons zijn; zij krijgen dan een zilveren horloge.

10888. V. Ik neem gaarne aan dat de zaak goed loopt, ik ding op de waarde er van niets af, maar het blijft zoo doende toch geheel en al eene zaak van goeden wil en beleid van uwe firma. Eenigerlei zeker vooruitzicht voor den man of zijn gezin op ondersteuning in geval van ziekte, eenig recht daarop bestaat dus niet?

A. Dat bestaat niet.

10889. V. Maar menschen, die nu 7, 8, 10, 12 jaren bij u geweest zijn, wat gebeurt daarmede?

A. Wij helpen hen altijd.

10890. V. Aan dat cijfer van 15 jaar, zoo straks door u genoemd, behoeven wij dus niet vast te houden. Het schijnt bij uwe firma regel te zijn, dat de man steeds ondersteund wordt als hij vast bij u werkt, niet maar een blauwen Maandag bij u geweest is?

A. Zoo is het. Wij onderzoeken of de werkman tot een conferentie of tot een gilde behoort, en als hij dan bij ons komt en onderstand vraagt, helpen wij naar omstandigheden. Maar wanneer het een goed werkman is, en hij komt een gulden bijv. te kort, dan krijgt hij dien van ons.

10891. V. Dus uw steun is suppletoir aan dien van andere philantropische instellingen?

A.Juist, wij zorgen dat hij niet te kort komt.

10892. V. Maar, wanneer de werklieden niet meer geschikt zijn om te werken, wat dan? Zij kunnen, geloof ik, in uw bedrijf een hoogen leeftijd bereiken?

A. Wanneer zij tamelijk gezond en krachtig zijn, worden zij 70 zelfs 72 jaar oud. Maar op een leeftijd van 65 jaren zijn zij gewoonlijk versleten. Zoo zijn er op het oogenblik drie. Wij hebben tegen de menschen gezegd: ‘gaat stilletjes naar huis met je vrouw leven’. Den een hebben wij f 3, aan de anderen f 4 gegeven. Een van hen heeft een wagentje met twee honden gekocht en scharrelt nu, ik weet niet met wat voor negotie. De man is nu van het werken af en voor zich zelf gelukkig. Hij heeft nu natuurlijk meer dan f 3.

10893. V. Maar ook daarvoor bestaat hoegenaamd geen fonds onder de werklieden bij u?

A. Neen. Zij hebben geen recht op iets, maar zij meenen het wel, want wij hebben wel meer menschen gehad die wij 25 jaar lang f 3 betaald hebben; zij denken dat zij dat tot hun dood krijgen zullen, en dat zal ook wel. Maar nu krijgen wij een groot gasthuis voor mannen en vrouwen, op zeer goede en groote schaal ingericht. Dat zal aan mijn associé en mij aanleiding geven om te overwegen, of die menschen daar niet geplaatst zouden kunnen worden, want de uitgaven zijn voor ons nog al aanzienlijk, en morgen komen er misschien weder bij. Wij kunnen dat niet altijd volhouden, maar ik zal thans daaromtrent niets verder zeggen.

10899. V. Ik ben even op dit punt moeten doorgaan Natuurlijk is de goede naam uwer firma te welbekend, dan dat de door u vooropgestelde feiten op uwe verzekering niet gaarne zouden worden aangenomen. Gij laat uwe werklieden noch bij ziekte, noch op hun ouden dag aan hun lot over. Fondsen bestaan er echter niet, zoodat zij geene rechten kunnen doen gelden. Gij vindt intusschen vermoedelijk den bestaanden toestand ook niet goed?

[p. 66]

A. Evenmin voor ons als voor den werkman.

10900. V. Dan iets anders. Ongelukken komen weinig op uwe fabriek voor, zegt gij? Zijn er bijzondere voorzieningen, om met bewegende deelen van machines, zonder opzet of verregaande roekeloosheid, niet in aanraking te komen?

A. Wij hebben in de laatste 10, 15 jaren weinig ongelukken gehad. Het ergste is geweest een man die zijn arm heeft verloren; deze werkt nog op onze fabriek en heeft hetzelfde loon behouden. De menschen gaan te roekeloos met de machines om, en van de aanwezige voorzieningen wordt geen gebruik gemaakt.

10901. V. Zijn in uwe fabriek de bewegende deelen van de machines zooveel als eenigszins mogelijk is afgeschut en afgesloten?

A. Ik geloof dat in dit opzicht onze fabriek ten minste evengoed is als andere fabrieken. Het is echter best mogelijk dat er nog verbeteringen zijn aan te brengen, die voor de veiligheid nog grooter waarborgen zouden opleveren.

10902. V. Gelukkig is uwe ondervinding dat er weinig ongelukken voorkomen?

A. Ja, heel weinig.

10903. V. Werkt het volk goed, komt het prompt op, houdt het Maandag, is het gewillig?

A. Wij zijn zeer tevreden. Het volk is gewillig en komt prompt op. Onze fabriek laat in dat opzicht niets te wenschen over, en ik geloof dat bij andere fabrieken in Tilburg hetzelfde het geval is.

10904. V. Gij laat u geheel in denzelfden geest uit als alle vorige getuigen uit Tilburg; alles goed en gunstig, hetgeen inderdaad aangenaam is te vernemen.

A. Maar daarom is bij ons niet alles zoo rooskleurig, dat het een ‘Dorado’ mag genoemd worden. Er zijn vele zaken die ik anders zou wenschen. Zoo is de afstand van de woningen van de arbeiders van de fabrieken te groot. Ik heb bepaald medelijden met de menschen, als zij naar huis gaan en in een uur weer terug moeten zijn

10905. V. Geeft gij ze geen 1½ uur?

A. Neen, ik kan geene exceptie maken.

10906. V. Deed de oude heer Diepen dat nooit?

A. Het is mogelijk, maar ik weet het niet. Dit weet ik wèl dat, wanneer een 5- of 6-tal fabrikanten het voorbeeld gaven, het algemeen navolging zou vinden. Ik zou er sterk vóór zijn. Ik geloof ook wel, dat alle eerste fabrieken van de plaats bereid zouden zijn toe te treden tot dien maatregel.

10907 V. Gij kwaamt daar op een punt, dat zeker van belang is, maar niet slaat op mijne vraag.

Mijne vraag was deze: of het volk goed was, en daarop hebt gij een antwoord gegeven in zeer gunstigen en bevredigenden zin.

Om elkander eehter goed te verstaan, herhaal ik nog eens de vraag, of naar uwe overtuiging, natuurlijk in het algemeen gesproken, geen kwaad van het Tilburgsche werkvolk is te zeggen?

A. Volstrekt niet, integendeel.

10908. V. En hoe is de geest van het volk tegenover de patroons?

A. Heel goed, zelfs zoo, dat als er iets mocht haperen, dit eerder aan de patroons dan aan het volk zou geweten moeten worden. De menschen zijn goed, en wel in elk opzicht; wij hebben dat zelf ondervonden, want wij hebben er een 25, die meer dan 25 jaar bij ons zijn.

10909. V. Hebben die menschen naar hun stand en hunne middelen te Tilburg nog al een tamelijk redelijk leven; wonen zij nog al goed, of bekrompen?

Gij hebt zeker wel eens gezien hoe het in andere, groote fabriekssteden is; maakt Tilburg daarop eene gunstige uitzondering?

A. Ik heb veel op dat terrein gezien, ook in andere landen, maar wat het punt van woningen betreft, mag ik met vrijmoedigheid verklaren, dat het te Tilburg beter gesteld is dan overal elders.

Wanneer ik andere plaatsen met Tilburg vergelijk, bij voorbeeld Helmond, waar mijne vrouw vandaan is, dan is het verschil in de woningen kolossaal Er is in de laatste jaren eene aanzienlijke verbetering gekomen, doordat de werkman het beter heeft gehad. De werklieden hebben, voor een groot ge-

[p. 67]

deelte, een stukje grond kunnen koopen en eene eigen woning kunnen bouwen. Ik ben eens met mijne vrouw in de wijk, zoogenaamd ‘de Hasselt’ gaan wande len; zij was buiten zich zelve toen zij daar kwam, en zeide: is dat nu de armenwijk van Tilburg? Zij heeft te Amsterdam aan het hoofd gestaan van eene liefdadige inrichting en honderden en duizenden gezinnen bezocht, maar het verschil tusschen Amsterdam en Tilburg viel haar zeer op.

De woningen zijn meestal uitstekend; er zijn misschien een honderd, of nog enkele meer, die veel te wenschen overlaten, maar dat wordt met den dag beter.

10910. V. Gij spraakt daar van toestanden elders en noemdet Helmond, hebt gij daar vroeger gewoond?

A. Mijne vrouw is er vandaan.

10911. Hebt gij nog andere fabriekspiaatsen in ons land bezocht buiten Helmond.

A. Ik ben wel op andere plaatsen geweest, maar die heb ik niet bezocht met het oog op de industrie, ik ken dus den toestand van de werklieden daar niet.

10912. V. Is er in Tilburg ook een spaarbank voor het volk?

A. Ja.

10913. V. Wordt daar veel gebruik van gemaakt?

A. O ja, heel veel, buitengewoon veel.

10914. V. Hoe staat het met het misbruik van sterken drank? Komt dat veel of weinig voor?

A. Ik meen van dr. Van der Heyden gehoord te hebben, dat wij de vierde stad zijn wat betreft het drankmisbruik.

10915. V. Ja, maar ik zou liever uw eigen verklaring hebben. Hebt u last er van, dat uw volk zich te buiten gaat?

A. Neen, een enkele keer mag dat eens zijn, als zij de geboorte van een kind gaan aangeven of zoo iets, maar anders niet.

10916. V. Komt Maandaghouden wel eens voor.

A. Neen.

10917. V. Hebt gij uit u zelf nog eenige mededeelingen te doen?

A. Ja, Mijnheer de Voorzitter, naar aanleiding van de Schets die ik het genoegen had van u te ontvangen, zou ik wel eenige verbeteringen willen aan de hand doen. Ik zal u mijne gedachten daarvan eens mededeelen, als het geoorloofd is. Den maximum- werktijd zou ik bepaald willen zien op 13 uur; langer zou niet gewerkt mogen worden.

Verder moet naar mijn meening de rusttijd des middags van 1 uur op 1½ uur gebracht worden, vooral des zomers.

Dan zou ik wenschen, dat de fabrikanten genoodzaakt werden om langs de muren van de fabriek ijzeren ladders te hebben of twee stel trappen, ter voorkoming van ongelukken bij brand. Ik moet hierbij doen opmerken dat in Tilburg zeer dikwijls brand is, maar er nog nooit een mensohenleven bij een brand is omgekomen.

10918. V. Er is veelal maar ééne trap, en de werklieden moeten ingeval van brand uit de vensters springen, niet waar?

A. Wij hebben op elke verdieping een luik, en daarbij een ladder, waarmede de menschen zich kunnen redden. Ik herhaal echter; wij hebben nog nooit een menschenleven te betreuren gehad.

Dan zou ik, hetzij met medewerking van den Staat, hetzij met die van de gemeente, een ziekenfonds willen opgericht zien.

Ik geloof dat de fabrikanten gaarne zelf daartoe 1 pet. zouden bijdragen. Ik heb een klein schetsje gemaakt om mijne denkbeelden hieromtrent te verduidelijken.

Mijns bedunkens kan een pensioenfonds voor werklieden alléén door het Rijk worden opgericht, evenals het zich reeds bemoeid heeft met het sparen, door 't instellen van de Rijkspostspaarbank, en wel op zoodanige wijze, dat het zich alleen met de fabrikanten en werkbazen in verbinding stelt, door bijv. dezen te verplichten, wekelijks iets van het werkloon in te houden, bijv. 1 pet. van 't loon, hetwelk wordt ingeschreven op een pensioenboekje. dat t eigendom en in bewaring van den arbeider blijft, die verplicht is het bij de uitbetaling van zijn werkloon mede te brengen en te laten inschrijven, terwijl de werkgever er een register op nahoudt waarin hij op den naam van den arbeider het ontvangene bedrag inboekt, en

[p. 68]

na daarvan bijv. maandelijks een staat te hebben opgemaakt, welk totaal bedrag hij tegen quitantie bij den ontvanger van de registratie of een ander daartoe aan te wijzen persoon stort.

Gaat nu de arbeider naar een anderen patroon, dan wijst zijn boekje aan, dat hij geregeld gestort heeft, en gaat daarmede bij zijn nieuwen patroon voort tot hij bijv. op 65jarigen leeftijd met zijn boekje bij het Rijk aanklopt, om pensioen te erlangen.

Wordt hij vóór dien leeftijd invalide, dan wordt zijn pensioen natuurlijk zooveel kleiner, terwijl als hij sterft vóór hij zijn pensioen verdiend heeft, zijne erven in zijne plaats treden.

10919. V. Met andere woorden: het is u opgevallen dat menschen, die werkzaam zijn op de fabricken waar goed geregelde ziekenfondsen bestaan, bij het verlaten van zulk eene fabriek hunne gestorte bijdragen geheel en al kwijt zijn, en daarom zoudt gij het beter vinden dat er een algemeen fonds werd opgericht, waardoor aan dat bezwaar zou worden te gemoet gekomen.

A. Ja, waardoor zij dus niet meer blootstaan aan de nukken der fabrikanten.

10929. De heer Van Alphen: De getuige heeft straks gezegd eenige verlichting voor de fabriek te gemoet te zien uit dat geprojecteerde gasthuis. Dat is dan zeker geen gasthuis in den Hollandschen zin, om zieken op te nemen, maar een gesticht voor oude mannen en vrouwen?

A. Ja, het is voor oude mannen en vrouwen bestemd.

10930. De heer Bahlmann: Gij hebt gezegd, dat gij op uwe fabriek ongeveer 19 weefsters aan de machinale weefgetouwen aan het werk hebt. Gij hebt gezegd, dat die vrouwen evengoed werken als de mannen. Maar gij weet, dat alle Tilburgsche fabrikanten niet zoo denken. Velen vinden den arbeid van vrouwen niet zoo goed. Zij praten onder het werk meer dan mannen. Hebt gij in dit opzicht geen treurige ondervinding?

A. Het is een feit, dat alle fabrikanten zeggen: wij willen geene vrouwen hebben; maar wij bevinden er ons goed bij.

10931. V. Ik heb de weefgetouwen bij u gezien. Maar ik heb niet gezien, dat er veiligheidsmaatregelen zijn genomen voor het uitspringen van de spoel. In de fabriek van Van den Bergh heb ik opgemerkt, dat een draadwerk was aangebracht, dat de spoel wanneer die er uitvloog, opving. Is het bij u nooit gebeurd, dat de spoel uit het weefgetouw vloog en iemand het gezicht beschadigde?

A. Het is meermalen gebeurd dat de spoel er uitvloog, maar ongelukken hebben daardoor nooit plaats gehad. Ik ken evenwel de voorzorgsmaatregelen niet van andere fabrieken, en zal die gaarne onderzoeken.

10932. V. Gij wenscht een normalen arbeidsdag van 13 uren: is daaronder dan de schafttijd begrepen?

A. Neen, dan zou die dag 14 à 14½ uur moeten zijn.

10933. De Voorzitter: Wij danken u voor uwe mededeelingen.

J.F. Mutsaerts.