De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer Petrus Hubertus Bergholtz, te Maastricht.
(Verkort).

8018. V. Wilt gij mij uw naam, voornamen, ouderdom, beroep en woonplaats opgeven.

A. Petrus Hubertus Bergholtz, oud 51 jaren, aardewerker in de fabriek de Céramique.

8019. V. Werkt gij al lang in die fabriek?

A. 36 jaren.

8020. V. Altijd aan hetzelfde soort van werk?

A. Jawel, Mijnheer.

8021. V. Welk is uw werk?

A. Het maken van de zaken die er zijn.

8022. V. Maar er zijn toch waarschijnlijk vele voorwerpen, die gij niet maakt, Gij vormt denk ik de voorwerpen uit klei?

A. Ja, Mijnheer, ik ben vormer.

8023. V. Zijn er velen die hetzelfde werk verrichten?

A. Omstreeks 200 man.

8024. V. Zijn dat allen vormers?

A. De jongens, die enkel helpen, zijn er bij gerekend.

8025. V. Zijn er niet 220 werklieden, die, in 10 zalen verdeeld, werken?

A. Dat komt wel zoo uit.

8026. V. Dus gij zijt met 20 of 25 man op eene zaal?

[p. 203]

A. Ja.

8027. V. Zijn die zalen naar uw beste weten nog al goed ingericht?

A. In den tegenwoordigen tijd is het onverbeterlijk, want als wij 's morgens in de fabriek komen, komen wij in versch geschrobde zalen. Dat schoonmaken is 's avonds na werktijd verricht door vrouwen, die weduwen zijn en anders geen verdiensten hebben.

8028. V. Komt er onder uw werk veel stof in de lucht?

A. Alles wordt nat bewerkt.

8029. V. Zijn er vele personen in uwe afdeeling, die, als zij een jaar of wat gewerkt hebben, beginnen te hoesten en het op de borst krijgen, of doet zich dat betrekkelijk minder voor?

A. Ik kan niet anders zeggen dan: ik heb in die 36 jaren nooit iets gemankeerd en geen doctor gehad.

8030. V. Dat wil ik gaarne gelooven; maar zijn anderen even gelukkig, of hebt ge er rondom u veel zien vallen?

A. Hoe bedoelt gij dat?

8031. V. Wel, zie eens. Men zegt, dat het werk der faïenciers voor de gezondheid zeer schadelijk is; dat zij het stof inademen, het op de borst krijgen, last hebben van hoesten en veel voorbeschiktheid hebben om de tering te krijgen, dat dit dan ook met velen het geval is en dat zij er aan sterven. Vertel ons eens, wat is daarvan?

A. Ik kan niet anders antwoorden dan dat men geen nadeel van het werk ondervindt, als men overigens een geregeld leven leidt. Ik voer een geregeld leven en doe de zaken die mij opgelegd worden.

8032. V. Zijt gij getrouwd?

A. Ja. Ik ben 24 November 1850 op de fabriek gekomen en ik heb nooit moeilijkheden gehad met mijne patroons.

8033. V. Gij allen zijt nogal tevreden met uwe chefs?

A. Wij hebben goede heeren, en die over hen klaagt, doet leed aan Onzen Lieven Heer.

8034. V. Is dat de algemeene opinie?

A. Ja, wij hopen dat de fabriek jaren lang zal blijven bestaan.

8035. V. Gij zijt dus tevreden?

A. Ja.

8036. V. Maar nu dwalen wij af. Gij hebt ons van u zelven verteld; gij zelve zijt nooit ziek geweest; maar hoe is het met uwe kameraden? Zijn er nog aan de fabriek die gij er vondt en die er gelijk met u zijn gekomen?

A. Van die allen bestaat niemand meer; die even oud waren als ik zijn allen uitgestorven.

8037. V. En die kort na u aan de fabriek kwamen?

A. Er zijn er nog die 25 à 28 jaar aan de fabriek hebben gewerkt, en die als kind daar gekomen waren.

8038. V. Zijn die niet ziekelijk?

A. Neen.

8039. V. Het is toch opvallend dat allen, die omtrent denzelfden tijd met u opkwamen, zijn uitgestorven?

A. Dat waren menschen, die nu bij ons, dan bij Regout werkten, of België of Pruisen ingingen.

8040. V. Indien ik het wel begrijp, waren de lieden tijdens uwe komst in de fabriek minder gestadig dan de later gekomenen?

A. Zij waren ruwer en wilder.

8041. V. Zijn zij later meer blijvend op de Céramique geworden?

A. Ja.

8042. V. Is wellicht de behandeling daar verbeterd?

A. Ja.

8043. V. En dit had ten gevolge dat de menschen langer bleven en niet meer zoo in- en uitliepen?

A. Dat is de bedoeling.

8045. V. Vroeger schijnt het personeel op de Céramique niet best geweest te zijn?

A. Toen was het nog de firma Clermont en Chenaye.

8046. V. Dus later is door een ander régime en onder andere chefs alles geheel anders geworden?

A. Ja, er zijn vele verbeteringen aangebracht, en nu blijft hetzelfde personeel werkzaam.

8047. V. Zijn onder het tegenwoordig personeel menschen van 45 jaren?

A. Ja, ik kan er opnoemen.

8048. V. Zijn er in de laatste jaren op uwe afdeeling sterfgevallen van jongere menschen voorgekomen?

A. Neen, wel van menschen die mijne jaren ongeveer nabij kwamen.

8049. V. Dat is dan toch niet heel veel over de 45?

[p. 204]

A. Zij waren zoo ongeveer 46, 48 à 49.

8050. V. En jongere menschen zijn op uwe afdeeling in de laatste jaren niet gestorven?

A. Neen, jongere niet.

8051. V. Zijn er vele zieken? menschen die tehuis moeten blijven, omdat zij hoesten en gaan sukkelen?

A. In mijne afdeeling niet.

8052. V. Komt dan de zoogenaamde pottemannekesziekte op de Céramique niet zoo sterk voor?

A. In mijne afdeeling niet. Op de Céramique zijn weinig zieken, ik geloof zelfs dat er maar twee zijn, waarvan één een overkomer is, die niet als kind bij ons is gekomen. Het is nog een jongmensch, hij kan zoo wat aan de 30 wezen.

8053. V. Maar er zijn wel fabrieken waar die ziekte heel dikwijls voorkomt?

A. Ja, zooals men dat hoort, maar weten doe ik het niet.

8054. V. Gij wordt betaald bij het stuk?

A. Ja.

8055. V. Wat kunt gij tegenwoordig maken?

A. Ongeveer 5 francs.

8056. V. Hebt gij al meer verdiend?

A. Ja, en nooit daar beneden.

8057. V. Moet van die 5 francs, behalve de percenten voor het ziekenfonds, nog iets af, bijv. voor machinegeld?

A. Neen. Bij de Céramique bestaat geen machinegeld of iets van dien aard.

8058. V. Hebt gij vroeger wel gewerkt voor hooger tarief?

A. Neen; vroeger werd niet verdiend wat nu gemaakt wordt. Ik ben altijd vooruit- en nooit achteruitgegaan.

8059. V. Bij de Céramique worden dus niet, zooals op andere fabrieken wel gebeurt, de tarieven verlaagd?

A. Neen, de tarieven bij de Céramique bestaan van oudsher. Door betere inrichting kan men echter meer afleveren en daardoor meer verdienen.

8060. V. Gij hebt met de ovens en het bakken niet te maken; maar hebt gij het nooit bijgewoond?

A. Neen.

8061. V. Gij kiest de jongens die u bij het vormen helpen, zelf, niet waar? A. Soms worden ze mij gegeven, een anderen tijd breng ik ze mede.

8062. V. Maar zij moeten naar uw zin zijn, want gij betaalt ze uit uw loon?

A. Ja, zij moeten geschikt en gehoorzaam zijn, anders wil ik ze niet houden.

8063. V. En wat verdient zoo'n jongen?

A 35 cents per dag.

8064. V. Dat zijn dus kleine jongens, die gij opfokt?

A. Ja, de laatstkomenden uit de school, zoo jongens van een jaar of 13. Ik fok ze op; zwaar werk doen zij bij mij niet, maar onder dat helpen en aanbrengen leeren zij zachtjes aan het vak.

8065. De heer Ruys van Beerenbroek: Gij zijt op 15jarigen leeftijd op de fabriek gekomen; zijt gij toen dadelijk aan hetzelfde werk begonnen?

A. Ja, bij een meester.

8077. V. Uwe vrouw heeft nooit op de fabriek gewerkt, niet waar?

A Neen.

8078. V. Worden er ook boeten opgelegd?

A. Ja, er worden boeten opgelegd; de orde moet worden gehandhaafd.

8079. V. Gij wilt met andere woorden zeggen: er worden alleen aan hen boeten opgelegd, die het verdienen.

A Ja.

8080. V. Bestaat daarvoor een bepaald reglement?

A. Ja, dat hangt voor iedereen in de fabriek te lezen.

8088. V. Zijn de aardwerkers nog al drinkers?

A. Och, men heeft er allerlei kostgangers onder; de een is zus, en de ander zoo. Een ieder voldoet zijn hart; de een heeft lust zich eens te bedrinken, de ander weer om zich altijd fatsoenlijk te houden.

8090. V. Wonen de meeste aardwerkers in Wijk en Maastricht of in omliggende dorpen?

A. De aardwerkers wonen allen in Wijk of Maastricht, slechts eenige hulpjongens wonen op de dorpen,

8091. V. En waar wonen de andere arbeiders van de fabriek gewoonlijk?

A. Van de andere werklieden wonen er velen in de dorpen.

8092. De Voorzitter: Uw verhoor is afgeloopen.

P.H. Bergholtz.