De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer J. Muller.

7811. De Voorzitter: Welke zijn uw naam, voornaam, beroep, ouderdom en woonplaats?

A. Jean Muller, opzichter in de fabriek de Céramique, oud 30 jaar, wonende in de gemeente Meerssen.

7812. V. Hoelang zijt gij in de fabriek?

A. Van mijn 13de jaar af.

7813. V. Welke werkzaamheden hadt gij als jongen van 13 jaar te verrichten?

A. In dien tijd was mijn vader opzichter in de fabriek. Ik leerde toen voor modelleur in het gips. Wanneer op de fabriek het een of ander voorwerp vervaardigd moet worden, moet de modelleur eerst het model maken waarnaar de werklieden kunnen arbeiden.

7814. V. Gij zijt dus als jongen van 13 jaar op de fabriek gekomen om het vak goed te leeren?

A. Ja, wil men het vak grondig leeren, dan moet men er jong bij komen. Ik moet u er bij zeggen, dat ik eerst 's morgens om 8½ uur begon om's avonds 4 uur uit te scheiden.

7816. V. Als een jongen van 13 jaar dus zijt gij op de fabriek gekomen, maar gij bezocht na 's middags vier uren, wanneer uw werk afgeloopen was, de teekenschool. Uit uwe verklaring begrijp ik dus, dat gij niet als een gewone jongen met uw werk begonnen zijt, maar een bijzondere opleiding hebt genoten?

A. Juist Mijnheer, en wel voor modelleur, zooals er maar een op de fabriek is.

7817. V. Dat hadt gij dus te danken aan de omstandigheid, dat uw vader, als opzichter, in de gelegenheid was u een opleiding te doen geven? Gij bezocht dus trouw de teekenschool?

A. Tot mijn 18de jaar.

7818. V. Welke teekenschool?

A. De stads-teekenschool, daarenboven de boetseerschool met 2-jarigen cursus, alsmede de burgeravondschool.

7819. V. En toen gij 18 jaar oud werd, kreeg uw werk eene andere richting?

A. Volstrekt niet. Maar van toen af kreeg ik tehuis onderricht van een beeldhouwer in hetgeen ik voor de practische kennis van mijn vak noodig had. Toen ik 20 jaren oud was, is mijn vader plotseling gestorven en werd ik door den directeur in zijn plaats benoemd.

7820. V. Tot opzichter?

A. Mijn vader had mij opgeleid dat ik in staat was zijne betrekking waar te nemen.

7821. V. Toen zijt gij uw vader opgevolgd?

A. Ja, en sinds dien tijd ben ik ook nog altijd de modellen blijven maken.

7822. V. Sinds uw 20ste jaar zijt gij opzichter geworden, maar dat heeft niet belet dat gij altijd zijt blijven werken aan het fijne werk?

A. Ja, daar breng ik het meeste van mijn tijd mede door.

7823. V. Gij zijt dus daadwerkelijk ook voortdurend bezig met het behandelen van de elders in de fabriek ruw gevormd wordende grondstof?

A. Juist.

7824. V. Zijt gij een groot deel van den dag in de zaal der faïenciers?

A. Ik heb een afzonderlijk lokaal voor mij en mijn jongeren broeder, die datzelfde vak van modelleeren van mij leert.

7825. V. Hebt gij daar ook stoomkracht?

A. Neen, dat werk, het uitsteken van het gips, gaat uit de hand.

7826. V. En omdat gij alleen zit met uw broeder en omdat er geen quaestie is van stoomkracht, hebt ge waarschijnlijk in dat lokaaltje geen last van die massa stof?

A. Neen, hoegenaamd geen.

7827. V. Hebt gij het opzicht over de faïenciers?

A. Ik moet hun werk nagaan; ik moet hun werk keuren en zien of zij de modellen, die ik hun geef, gevolgd hebben.

[p. 195]

7828. V. Hoeveel menschen hebt gij onder u?

A. Ongeveer 225.

7829. V. In hoevele zalen zitten die?

A. In 10 zalen.

7830. Stuift het daar erg?

A. Neen, iederen avond, wanneer de werklieden vertrokken zijn, komen afzonderlijke personen om de vertrekken te schrobben. De vloeren zijn in steen en er is hoegenaamd geen stof.

7831. V. Maakt gij het niet te mooi? Het werk dat in de fabriek verricht wordt, veroorzaakt toch stof?

A. De menschen behoeven geen stof te maken. De chef is er sterk tegen dat stof gemaakt wordt en daarom wordt er scherp op toegezien.

7832 V. Wanneer wij u hooren, krijgen wij eene voorstelling van den toestand op de werkzalen der faïenciers, die wel wat afwijkt van de voorstelling van den toestand in de werkzalen door andere fabrikanten van aardewerk gegeven? Het is toch een feit dat het werk der faïenciers, de zoogenaamde pottemannekens, zeer veel stof veroorzaakt, of is dit in de Céramique niet het geval?

A. Onze lokalen zijn zoo ingericht dat geen stof voorkomt. Het meeste stof wordt veroorzaakt door het loopen in niet gereinigde lokalen, en dat wordt in de Céramique tegengegaan.

7834. V. Zijn aan de Céramique meer zieken dan gij omtrent andere fabrieken verneemt?

A. Wij hebben zeer weinig zieken; op de 225 menschen zijn thans slechts 2 ziek.

7835. V. Lijden deze aan de horst?

A. De eene is een jongen die er laat bij is gekomen na als huzaar in dienst te zijn geweest. Welke ziekte hij heeft kan ik niet zeggen. De andere zal eenigen tijd thuis moeten blijven.

7836. V. Zijn er geen borst- of teringzieken onder uw personeel?

A. Dat kan ik niet zeggen.

7837. V. Komen de werklieden dus geregeld op de fabriek?

A Ja

7838. V. Gaan de werklieden, die in de Céramique aardewerk maken, niet vroegtijdig dood?

A. Daar zijn er onder. Maar ik heb onder andere in de fabriek een man in datzelfde vak, die 36 jaar daar is en nooit ziek geweest is.

7839. V. Dat is dan een gelukkige man. Maar zijn er velen die boven de 50 jaar worden?

A. Daaraan doet het drankmisbruik veel kwaad. Er zijn verscheidene die boven de 50 jaar zijn.

7840. V. Hebt gij dikwijls bijgewoond dat zij op 40- à 45jarigen leeftijd dood gingen?

A. Dat is ook geschied.

7841. V. In grooten getale?

A. Neen, dat getal is zeer klein.

7842. V. Gelooft gij in gemoede te kunnen zeggen, dat het werk op die zalen niet van dien aard is, dat de menschen er onderdoorgaan?

A. Neen, want zooals de zalen ingericht zijn behoeven naar mijn oordeel die menschen hoegenaamd geen stof te maken. Stof ontstaat meestal wanneer er geloopen wordt in zalen, die niet zuiver gehouden worden, en daarvoor wordt door de heeren bij ons gezorgd. Ook wordt de aarde nat bewerkt, en dat kan geen stof geven.

7843. V. Is dat iets bijzonders dat de aarde bij u nat bewerkt wordt, of is dat op andere fabrieken ook het geval?

A. Op andere fabrieken ook.

7844. Op andere fabrieken schijnt de lucht toch erg met stofdeeltjes bezwangerd te zijn?

A. Dat kan ik niet zeggen, op andere fabrieken ben ik niet bekend.

7845. V. Gij hebt eene kas aan de fabriek, niet waar?

A. Ja, een ziekenfonds. Het wordt door de werklieden zelven bestuurd, en iedereen is verplicht tot die kas bij te dragen.

7846. V. Vergist gij u niet? Ik meende dat het wel regel was dat alle werklieden aan het fonds deelnamen, maar dat er geen order was van de directie dat de werklieden daaraan moesten deelnemen?

A. Het reglement zegt dat allen in het fonds moeten gaan; alleen zij die een koffiehuis houden, mogen geen lid worden.

7847. V. De heer Jaunez, die wij zooeven gehoord hebben - het is volstrekt geen punt van bezwaar; gij kunt er u

[p. 196]

gerust over uitspreken - heeft ons gezegd, als wij goed verstaan hebben, dat op zeer luttele uitzonderingen na, alle werklieden in het fonds waren; maar geheel uit vrije beweging. De heer Jaunez heeft medegedeeld, dat het eene gewoonte was, waaraan men zich meestal hield, maar geen bevel, geene conditie, geene verplichting, uitgaande van de directie. Uit uwe woorden moet ik echter afleiden dat hier wel een bevel van de directie bestaat om in het fonds te gaan. Blijft gij bij die verklaring?

A. De directeur heeft ons gezegd dat iedereen er in moet gaan, tenzij iemand een kwaal mocht hebben, dan wordt hij er niet in toegelaten.

7848. De Voorzitter verzoekt den griffier den heer Jaunez nog eens binnen te laten komen.

V. Mijnheer Jaunez, wij hebben u verzocht nog even binnen te komen, omdat er een klein verschil van opvatting schijnt te bestaan tusschen u en den getuige Muller. Ik heb daar straks aan u gevraagd of het verplichtend voor de werklieden was om deel te nemen in de voorzorgskas. Gij hebt dat toen ontkend. Ik herhaal derhalve de vraag: is de deelneming verplichtend?

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

7849. V. Er bestaat dus van uw kant geen bepaalde verplichting voor de werklieden om lid te worden van de voorzorgskas? De heer Muller verklaart echter dat die verplichting wèl bestaat.

A. De werklieden bepalen dit onder elkander.

7850. V. De heer Muller meende dat er een stellig bevel van de directie bestond.

A. Zedelijk dwingen wij de menschen, wij vinden het niet goed wanneer zij geen lid van de voorzorgskas worden.

7851. V. Maar gij zult er geen werkman om wegzenden?

A. Neen, hoewel wij er eerder toe zouden overgaan. Wij doen ons best om de menschen er toe te nopen om in de voorzorgskas te gaan, maar wij kunnen ze niet dwingen.

7852. V. Gij blijft er dus bij, dat er geen verplichting bestaat?

A. Ja.

7853. V. Nog eene vraag: de koffiehuishpuders worden niet aangenomen als lid?

A. Neen.

7854. V. Waarom niet?

A. Omdat zij verplicht zijn tot laat in den nacht, tot 2 uur, voor hunne herberg te zorgen, terwijl zij weder 's morgens vroeg in de fabriek moeten zijn, en dat is niet gezond.

Een werkman die er een kroeg op nahoudt, wordt uit het fonds verwijderd, maar niet uit de fabriek.

7855. V. Om die redenen, die gij aangegeven hebt, mogen ze niet in het fonds blijven, maar zij mogen wel op het stuk blijven werken?

A. Ja.

7856. V. Wij danken u voor deze nadere inlichtingen, Mijnheer Jaunez.

De heer Jaunez verwijdert zich.

V. Jaunez.

7857. V. Dus, Mijnheer Muller, als wij nu den heer Jaunez goed begrepen hebben, komt de zaak hierop neder, dat zedelijk door de directie al het mogelijke gedaan wordt om de werklieden, als wijzen voorzorgsmaatregel, in het fonds deel te doen nemen, maar dat de weigering geene reden is om iemand weg te zenden.

A. Neen, wie niet deel wil nemen behoeft dit niet: het is trouwens geheel en al voor het welzijn van den werkman.

7858 V. De boeten komen in de kas?

A. Ja.

7859. V. Zijn die nog al van belang?

A. Er komen boeten voor van ½ fr., 1 fr., 1.25 fr, 2 fr. tot 5 fr. toe. De hoegrootheid wordt bepaald door hetgeen de man misdaan heeft.

7860. V. Er wordt dus tot 5 fr. boete toe opgelegd?

A. Ja, voor zekere vergrijpen.

7861. V. Bijvoorbeeld?

A. Wanneer een werkman dronken op de fabriek komt en hij maakt ruzie en gaat vechten, dan krijgt hij 5 fr. boete.

7862. V. Komt dat veel voor?

A. Neen, zeer zeldzaam, want er is een portier, die den last heeft om dronken werklieden niet toe te laten.

7263. V. Gij zeidet daar: men heft eene boete van 25 centimes, van ½ fr., van 2, 3 fr. enz. Wordt die boete naar een vast reglement geheven?

[p. 197]

A. Ja

7864. V. Is dat reglement in de fabriek opgehangen? - A. Ja.

7865. V. Dus het is geene zaak van zuivere willekeur?

A. Volstrekt niet. Het reglement moet daarenboven door iederen werkman onderteekend worden.

7866. V. Het wordt hun dus vooruit bekend gemaakt?

A. Ja, vóór zij beginnen te werken.

7867. V. Wordt er wel eens eene boete opgelegd in den vorm van eene doorloopende korting op het loon?

A. Dat kan hoogstens voor één of twee quinzaines geschieden.

7868. V. En voor welk soort van vergrijpen wordt die boete geheven?

A. Voor groote verzuimen, voor slecht afgeleverd werk dat niet beantwoordt aan het model enz. Maar het zijn groote uitzonderingen. En van die gelden blijft geen cent in de fabriek, alles komt in het ziekenfonds.

7869. V. Maar zooals gij zegt: alles is vooruit vastgesteld en door iederen arbeider onderteekend, zij dragen er dus allen kennis van?

A. Ja

7870. V. Niemand kan zich dus beklagen dat hij anders wordt behandeld, dan hem vooruit medegedeeld en bekend is?

A. Neen. Daarbij komt nog dat het eene zeldzaamheid is wanneer de straf door het reglement bepaald wordt toegepast. Zij worden altijd min of meer verzacht.

7871. V. Er bestaan dus bij uwe fabriek geene klachten over te harde toepassing van het stelsel van boeten?

A. Neen.

7872. V. Wat gebeurt er met de werklieden die te oud worden om te werken?

A. Dat komt zelden voor; bij mij in de afdeeling is er slechts een geweest. Zoover ik weet krijgen de werklieden die hun geheele leven aan de fabriek zijn geweest, de helft van hun loon. Dit wordt geheel vrijwillig, zonder eenige verplichting, door de fabriek gedaan.

7873. V. De voorbeelden kent gij dus, dat zij op hun ouden dag ondersteund werden; het zijn dus feiten die gij weet?

A. Zeker, ik kan de voorbeelden zelfs opnoemen.

7874. V. Dus wanneer de menschen oud en versleten zijn worden zij nooit aan hun lot overgelaten? Zij komen dan van uwe fabriek niet ten laste van het armbestuur?

A. Tot nu toe is dat niet gebeurd.

7875. V. Hebt gij onder uw opzicht ook vrouwen en meisjes?

A. Niet dan volwassen mannen en jongens.

7876. V. Die worden elk door hun eigen ‘ouvrier’ in dienst genomen?

A. De ‘ouvrier’ geeft mij kennis, dat hij een jongen noodig heeft; hij zoekt dien dan zelf op en brengt hem mede. Ook gebeurt het wel, dat men hem plaatsing voor een jongen vraagt.

7877. V. In ieder geval krijgt de ‘ouvrier’ den jongen voor zijne rekening?

A. Ja, Mijnheer, wat de ‘gamin’ trekt, wordt van het loon van den ‘ouvrier’ afgehouden.

7878. V. Wat heeft zulk een jongen op de Céramique?

A. De jongens beginnen met 13 jaar, want de directeur is er formeel tegen dat jongere jongens aangenomen worden. Alleen wanneer het de zoon van eene weduwe of van een oud werkman is, wordt er wel eens eene uitzondering gemaakt en kan hij een maand of drie, vier jonger zijn. Hij verdient dan 70 centimes.

7879. V. Hoe gaat het verder?

A. Op zijn 18de jaar kan hij 2½ francs hebben en dan wordt hij vol ouvrier.

7880. V. Hoeveel loon maakt gij?

A. 200 francs in de maand.

7881. V. Van het oogenblik af dat de jongen op zijn 13de jaar komt werken, krijgt hij dus een klein loontje, 70 centimes. Daar ligt dus vanzelf in opgesloten dat hij geen leergeld betaalt; maar ik wil het ten overvloede nog vragen. Of doet hij dat wel?

A. Wanneer hij eenigen tijd als jongen gewerkt heeft wordt hij werkman, en, wanneer hij als werkman aangenomen is, moet hij 5 jaren lang een leergeld betalen.

7882. V. Wie leert hem dan?

A. Ik en ook andere meesters.

7883. V. De jongens krijgen dan dus een soort van geregeld onderwijs en daarvoor betalen zij?

[p. 198]

A. Ja.

7884. V. Hoeveel is dat leergeld?

A. 20 pct van het loon.

7885. V. Verleden week hebben wij gehoord den heer Markx, secretaris van het armbestuur. Die heeft ons medegedeeld dat 151 huisgezinnen van de Céramique met geneeskundige hulp en geneesmiddelen bedeeld worden. Hoe rijmt gij dat met uwe verklaring dat uwe werklieden uit het ziekenfonds van de fabriek worden geholpen.

A. De werklieden van onze fabriek hebben voor hun persoon recht op vrije geneeskundige behandeling en geneesmiddelen, maar niet voor hunne gezinnen.

7886. V. Dus beide verklaringen gaan zeer goed samen. Het fonds van de fabriek zorgt alleen voor den werkman, maar het is zeer goed mogelijk dat gezinnen van den werkman geholpen worden van den kant van het armbestuur?

A. Ja.

7887. Hebt gij een eigen dokter aan de Céramiqne?

A. Twee, de heeren Schols en Vrijens.

7888. V. Komen ongelukken aan de fabriek voor?

A. In de laatste 7 à 8 jaren niet.

7889. V. Was toen wellicht een groot ongeluk gebeurd dat gij u dit zoo goed herinnert?

A, Een jongen had den arm gekwetst.

7890. V. Waardoor werd dat veroorzaakt?

A. De jongen had den riem onvoorzichtig afgenomen en opgelegd.

7891. V. Deed hij het dan terwijl de machine draaide?

A. Ja, en dat mocht hij niet doen.

7892. V. Komt gij bij de ovens in de Céramique, of weet gij niets daarvan?

A. Een enkelen keer heb ik ze gezien, maar ik heb er niets mede te maken.

7893. V. Hebt gij wel eens een oven zien vullen of uithalen?

A. Ja, de vorige week nog.

7894. V. Hebt gij dien oven zien uitbreken?

A. Neen, zij waren er mede bezig toen ik kwam.

7896. V. Dat is een heet werk?

A. De ovens worden in onze fabriek niet heet uitgehaald.

7897. V. Is dat bij andere fabrieken ook?

A Dat weet ik precies niet.

7898. V. Hebt gij onder 't volk van uwe fabriek wel eens hooren klagen dat het uithalen der ovens zulk een kwaad werk is?

A. Dat heb ik nog nooit gehoord.

7899. V. Kunnen zij op die wijze jaren aan het werk blijven, of het niet vele jaren uithouden?

A. Een ken ik, die er zelfs verscheidene jaren geweest is; zoolang als ik weet is die man daar. Meer kan ik niet zeggen.

7900. V. Een bepaald klagen over het harde of afbeulende werk aan het uithalen van die ovens bestaat dus niet onder het werkvolk aan uwe fabriek?

A. Hoegenaamd niet.

7901. V. Was het verleden week, toen gij bij dien oven waart, daar bar heet?

A. Neen, ik nam zelfs een stuk, dat pas uit den oven kwam, in handen en dat kon ik zeer goed verdragen. Het was in het geheel niet warm.

7902. V. Waarom naamt gij het in handen?

A. Om het eens te bekijken of het mooi gebakken was.

7903. V. En toen hebt gij bemerkt dat het koud was?

A. Ja.

7904. V. Was dat verleden week?

A. Ja.

7905. V. Waart gij er bijgeroepen, of hadt gij er te maken?

A. Neen, ik kwam er toevallig, omdat ik een vriend ging opzoeken, dien ik had te spreken en die daar opzichter is.

7906. V. Waren de lieden die aan het werk waren met het uitdragen van dien oven, half naakt?

A. Neen.

7907. De heer Van Alphen: Dat is bij de biscuit-ovens?

A. Ja.

7908. De heer Ruys van Beerenbroek: Uw werkdag begint 's morgens om 7 uur en duurt tot 12 uur, en wordt vervolgd van half twee tot half zeven, zooals met alle arbeiders in de fabriek het geval is?

A. Jawel.

7909. V. Moet gij wel nawerken, meer werken, dan die 10 uren?

[p. 199]

A. Dat is eene zeldzaamheid.

7910. V. Is dit ook met de faïenciers onder uw opzicht het geval?

A. Dat is ook eene zeldzaamheid. In het drukke seizoen kan het hoogstens in eene maand eens voorkomen, dat tot 8 uren 's avonds wordt doorgewerkt. Vóór 8 uren is alles weg.

7911. V. Gebeurt het in de Céramique dat er zooveel door de faïenciers gewerkt wordt, dat ze het goed niet kunnen afbakken en daarom de faïenciers soms een of een halven dag moeten stilliggen?

A. Ik weet niet dat dit voorvalt.

7912. V. Wordt er wel 's nachts of Zondags gewerkt?

A. Neen, bijna nooit.

7913. V. Brengen de getrouwde vrouwen wel eens hare kinderen mede op de fabriek?

A. Neen, nooit.

7914. De Voorzitter: Uw verhoor is afgeloopen.

Jean Muller.