De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer V. Jaunez.

7638. De Voorzitter: Mag ik uw naam, voornamen, beroep, ouderdom en woonplaats weten?

A. Victor Jaunez, directeur van de Société Céramique te Maastricht, oud 50 jaar, wonende te Maastricht.

7639. V. Sedert wanneer zijt gij directeur van de fabriek Céramique?

A. Twee en twintig jaar.

7640. V. Het is eene naamlooze vennootschap?

A. Ja.

7641. V. Gij voert het beheer?

A. Ja

7642. V. Hoeveel werklieden hebt gij in uw dienst?

A. 764.

7643. V. 427 mannen;

97 jongens van 16-18 jaar;

51 jongens van 12-16 jaar;

18 gehuwde vrouwen;

116 ongehuwde vrouwen;

28 meisjes van 16-18 jaar;

27 meisjes 12-16 jaar, nietwaar?

A. Ja.

7644. V. Wat wordt er in uwe fabriek gemaakt?

A. Aardewerk.

7645. V. Zooals bij de firma Petrus Regout?

A. Ja.

7646. V. Is de wijze van bewerking in uwe fabriek geheel dezelfde als bij die firma?

A. Er is slechts weinig verschil in.

7647. V. Wees zoo goed ons een gedetailleerd overzicht te geven van het werk, dat in uwe fabriek verricht wordt door mannen, getrouwde vrouwen, meisjes en jongens.

A. Wij hebben verschillende categorieën van werklieden.

De mannen werken voornamelijk in de molens en in de grondstoffen; vrouwen en kinderen werken daarin niet.

[p. 187]

Dan heeft men pottebakkers die in de stoven arbeiden, arbeiders van de ovens, voornamelijk mannen, vervolgens de sorteerders, dat in hoofdzaak vrouwen zijn; aardewerkers, mannen, vrouwen en aankomende jongens, en eindelijk de algemeene dienst.

7648. V. Er zijn eenige hoofdpunten waaromtrent wij eenige vragen tot u hebben te richten.

Op welken leeftijd worden uwe aardewerkers toegelaten?

A. Na hun eerste communie, op 13à 14jarigen leeftijd.

7649. V. Zijn er ook jongens beneden de 13 jaren bij?

A. Zeer weinige. Misschien twee of drie, wanneer tusschentijds een enkele jongen ontbreekt, maar in den regel nemen wij jongens van 13 jaar en daarboven.

7650. V. Welk werk hebben zij te verrichten?

A. Zij helpen de werklieden en leeren intusschen van dezen. Het zijn meest kinderen van werklieden, die met hun tweeën of drieën, naast hun vader op het atelier werken.

7651. V. In het algemeen kiezen dus de werklieden hun eigen jongens?

A. Juist, dat is hun zaak, maar wij betalen het loon van den jongen, dat dan van het salaris van den werkman afgetrokken wordt.

7652. V. Die jongens hebben immers 1 franc per dag?

A. Zij werken op het stuk en maken zelfs meer; wel 2 franc. Die jongens zijn onmisbaar voor den werkman.

7653. V. Gelooft gij dan dat de jongens bij u een hooger salaris hebbeu dan in de fabriek van Regout?

A. Het gemiddeld loon van allen is 1,35 franc.

7654. V. Dat is niet het gemiddelde der jongens? De jongens, die naast de werklieden staan, worden immers betaald met 1 franc per dag?

A. Zij worden betaald bij het stuk, en daarvoor wordt 20 percent van het loon van hun meester afgetrokken.

7655. V. Dan hebt gij een ander systeem dan de heeren Regout?

A. Wij werken, buiten de algemeene onkosten, niets per dag, maar alles per stuk.

7656. V. Zijn er vele zieken bij u aan de fabriek?

A. Weinig, op het oogenblik zeer weinig.

7657. V. Maar het vak is toch zeer gevaarlijk voor de gezondheid van de personen?

A. Het stof is niet wenschelijk voor de gezondheid, maar men tracht daaraan door schoonmaken der fabriek te gemoet te komen.

7658. V. Gebeurt dat schoonmaken op uwe bevelen?

A Alle avonden om zeven uren wordt de fabriek schoongemaakt.

7659. V. Zijn daarvoor dan soms afzonderlijke personen aangewezen?

A. Weduwen van werklieden, die daarvoor een afzonderlijk loon ontvangen.

7660. V. Bereiken uwe werklieden een hoogen leeftijd?

A. Het geslacht is niet sterk, de vader is veelal teringachtig en dit slaat op de kinderen over. Het is dikwijls moeilijk om geschikte en krachtige werklieden te verkrijgen. De helft van onze werklieden trekken wij uit de omliggende dorpen, die na het werk des avonds weer naar het dorp terugkeeren.

7661. V. Het stof is overigens zeer hinderlijk?

A. Ja.

7662. V. Hebt gij nog andere voorzorgsmaatregelen genomen?

A. De ventilatie, die door machines geschiedt.

7663. V. Uitsluitend om de lokalen te luchten?

A. Ja.

7664. V. Wat doen de aankomende meisjes?

A. Sorteeren en schilderen.

7667. V. En wat het werken in de ovens betreft?

A. Enkele oudere meisjes brengen de voorwerpen in de cassetten, maar zij gaan niet in de ovens.

7666. V. Hebt gij ook getrouwde vrouwen?

A. Zeer weinig; zij worden alléén genomen wanneer hare mannen niet bij machte zijn om het brood te verdienen. Wij hebben er slechts 18.

7668. V. Is het werken in de ovens niet een zeer lastige arbeid?

[p. 188]

A. Voor sterke lieden is dat zoo moeielijk niet. Het komt op de hoeveelheid der ovens aan. Wanneer zij uitgehaald worden, zijn zij niet warm, althans niet zóó, dat het de menschen eenig kwaad doet.

7669. V. Hoeveel tijd hebt gij noodig om uwe ovens warm te stoken?

A. 43 tot 46 uren.

7670. V. Ik dacht dat men er 60 uur voor noodig had?

A. Neen, wij werken sneller, en een dag om te ledigen en om te vullen.

7671. V. Dat is drie dagen?

A. Neen, van Maandag b.v. tot Dinsdag avond.

7672. V. Hebt gij zoo weinig tijd noodig om de ovens heet te krijgen?

A. Dat is dan in dien tijd gedaan, al naarmate van de grootte der ovens.

7673. V. Hoe is het dan mogelijk dat men op de fabriek van de heeren Regout 60 uren noodig heeft om de ovens te verwarmen?

A. Dat kan ik niet zeggen. In de eene fabriek gebruikt men daarvoor meer tijd dan in de andere.

7674. V. Is dat verschil zoo bijzonder groot?

A. Dat zou ik niet precies weten op te geven.

7675. V. Hoe dit zij, in uwe fabriek zijn daarvoor hoogstens 48 uren noodig?

A. Ja.

7676. V. Hoelang moet bij u de oven afkoelen, voordat de menschen er in gaan?

A. Drie dagen van de week worden daarvoor gebruikt, alsmede de Zondag.

7677. V. Aan uwe fabriek zijn dus genoeg ovens, dat er alle tijd is om ze behoorlijk te doen afkoelen?

A. Juist. Men kan het werk versnellen door de ovens open te zetten, maar dat heeft het nadeel dat door den sterkeren luchtstroom dan de cassettes kunnen breken, en ook wel de vervaardigde goederen.

7678. V. Indien het dus door u vermeden kan worden doet gij het niet en wacht gij bedaard tot dat de oven afgekoeld is?

A. Ja, wij hebben daartoe al den tijd.

7679. V. Hoeveel ovens hebt gij?

A. 17.

7680. V. Waren er tijdens uwe directie altijd 17 ovens?

A. Neen, vroeger waren er 5.

7682. V. Gij hebt natuurlijk het getal ovens vermeerderd, omdat uwe zaken goed gingen, doch ook uit menschelijkheid tegenover uwe werklieden?

A. Ja, maar vooral om de opbrengst grooter te maken.

7683. V. Om uwe werklieden niet te verplichten in de heete ovens te gaan, heeft men dus het getal ovens moeten vergrooten?

A. Voornamelijk omdat de fabriek vergroot werd.

7684. V. Hebt gij een middel om de warmte te bepalen bij het openen van de ovens?

A. Wanneer de ovens geopend worden, zijn zij koud.

7685. V. Gij laat ze dus vooraf bekoelen?

A. Ja, ze zijn niet warmer, dan het hier op het oogenblik is.

7686. V. Des zomers ook?

A. Ja.

7687. V. Uwe fabriek en die van de heeren Regout zijn concurrenten, niet waar? - A. Ja.

7688. Dan zou het niet kiesch zijn om u vragen te stellen ten einde het verschil tusschen uwe fabriek en die van de heeren Regout te doen uitkomen; ik zal er mij dus van onthouden.

Een ander punt echter; ik heb u goed begrepen niet waar, dat gij nooit moeilijkheden met uwe werklieden hebt omtrent het werk aan de ovens?

A. Neen, eerst wordt beproefd hoe warm de oven is. Als hij te warm is, gaat men er niet in.

7689. V. Hoelang kunnen de werklieden, die zich in de ovens begeven, daarin aan het werk blijven?

A. In de ovens? Het is er niet warmer dan hier in de kamer; de menschen blijven er zoolang in, als zij er in noodig hebben.

Het is een ploeg die de ovens ledigt, dus de werklieden gaan af en toe naar binnen.

7690. V. De werklieden, die het eerst in de ovens gaan, hoelang kunnen die het er in uithouden, ¾ uur, ½ uur, 20 minuten?

A. Zij kunnen er even lang in blijven als in deze kamer, de temperatuur is er niet hooger.

[p. 189]

7691. V. Gij zijt dus zeker dat de temperatuur in uwe ovens, wanneer zij geopend zijn en uw lieden er de goederen uit moeten halen, niet hooger is dan hier in de kamer?

A. Ja; misschien dat eene enkele maal de warmte iets hooger is.

7692. V. Er kan dus-geen quaestie zijn van verstikkende warmte?

A. De warmte is in geen geval van dien aard, dat de menschen er ziek van kunnen worden.

7693 V. Uit hoeveel personen bestaan de ploegen op uwe fabriek?

A. Uit 40 personen.

7694. V. Voor het ledigen en vullen der ovens?

A. Ja.

7695. V. Zijn er onder zulk een ploeg van 40 personen ook vrouwen?

A. Bij die voor de biscuitovens zijn geene vrouwen.

7696. V. Worden die menschen per dag betaald?

A. Neen, per oven.

7697. V. Maar er is toch een gemiddeld bedrag per dag?

A. Per dag zal het zijn fr. 3,50; soms wat meer.

7698. V. Heeft er dikwijls verwisseling van personeel bij de ploegen plaats?

A. Neen, zij blijven er wel een vijf jaar in.

7699. V. Zonder hooge noodzakelijkheid gaan de werklieden bij dien arbeid dus niet weg?

A. Neen, zij worden er zelfs oud bij.

7700. V. Die vijf jaren is dus geene zeldzaamheid; zeer velen blijven er dien tijd bij?

A. Zij doen somtijds 20 jaren lang niet anders dan het inzetten en uithalen van cassetten. Wij verwisselen niet graag, want de werkman breekt, als hij het nog moet leeren, nog al eens wat.

7701. V. Dat is te begrijpen, maar het is toch een zware arbeid?

A. Niet zoo bijzonder, maar hij moet toch altijd door sterke menschen verricht worden.

7702. V. Bedoelt gij sterk in den zin van bestand tegen de verstikkende atmosfeer?

A. Pardon, eenvoudig om de zwaarte der cassetten.

7703. V. Overigens wordt het werk geheel door volwassenen verricht?

A. Wanneer er jongens bij zijn, dan zijn zij nooit jonger dan 16 à 17 jaren.

7704. V. Vrouwen ook niet?

A. Neen; het werk van het biscuit is moeilijker dan het andere, en daarom zijn er geen jongens bij.

7705. V. Maar de vrouwen vullen en ledigen de cassetten toch?

A. Niet die van het biscuit. Ook dat werk wordt bij mij door mannen gedaan. Het is dezelfde ploeg. Doch het kan gebeuren dat vrouwen eens eene enkele maal helpen om de cassettes te ledigen.

7706. V. Zijn de werklieden naakt, als zij in de ovens werken?

A. Alleen de inzetters; zij hebben dan geen hemd aan. Er zijn er zoo twee in den oven; de anderen dragen hunne gewone kleeding.

7707. A. Trekt men het hemd uit, omdat de warmte daartoe dringt?

A. Om de warmte, maar ook omdat het voor het werken gemakkelijker is Men is dan vrijer in zijne bewegingen. Maar niet allen doen het. De een trekt het uit en de andere houdt het aan, wanneer hij in den oven gaat.

7708. V. Gebeurt dat uittrekken van het hemd ook in andere afdeelingen?

A. Neen, maar dat uittrekken van het hemd gebeurt ook bij andere ambachten. De smeden bijv., wanneer zij in een ketel een bout moeten klinken, trekken zeer dikwijls het hemd uit.

Als een bewijs dat het hemd niet wordt uitgetrokken uithoofde van de warmte, kan ik bijbrengen dat de menschen het ook afleggen als zij de voorwerpen inzetten, en dan is er, zooals toch vanzelf spreekt, geen sprake meer van hitte.

7709. V. Gij hebt 5 ovens afgebroken en door 17 nieuwe doen vervangen, niet waar?

A. Ja

7710. V. Zijn de kosten van een niewen oven aanzienlijk?

A. Ja, met alles er in begrepen, ook het gebouw dat er voor dient, is dat ongeveer 20 000 francs.

7711. V. Hebt gij in uwe inrichting ook eene voorzorgskas?

A. Ja, de werklieden hebben die onderling, maar onder mijn toezicht en waarborg.

[p. 190]

7712. V. Is die verplichtend?

A. Niet verplichtend, maar zij zijn er allen in.

7713. V. Doch gij dwingt er hen niet toe?

A. Neen, maar in den regel treden zij er in toe.

7714. V. Hoeveel dragen zij bij?

A. Gedurende de eerste jaren 3 percent en vervolgens na vijf of zeven jaar, meen ik, twee percent en later 1 percent. Na 20 of 25 jaar betaalt men niet meer.

7715. V. En welke rechten staan daar daar tegenover?

A. Zij ontvangen als zij ziek zijn de helft van hun salaris.

7716. V. En als gij werklieden hebt die niet meer in staat zijn om te werken?

A. Ook dan ontvangen zij de helft van hun salaris uit de kas en de andere helft geven wij.

7717. V. De lieden, die 20 à 25 jaren lang aan uwe fabriek zijn geweest, laat gij dus niet aan de openbare liefdadigheid over?

A. Neen, in het geheel niet.

7718. V. Is het fonds van de voorzorgskas nog al groot?

A. Neen; maar dat zal vanzelf grooter worden, naarmate de fabriek ouder wordt.

7719. V. Gij hebt gezegd dat gij twee en twintig jaar aan de fabriek geweest zijt. Gij hebt echter de fabriek in vollen gang gevonden, niet waar?

A. Ja

7720. V. Sedert wanneer bestaat zij?

Sedert 1849; maar ik heb alles veranderd en vernieuwd.

7721. V. Hebt gij ook in de positie van de werklieden verandering gebracht?

A. Zeker.

7722. V. Ik bedoel ook wat het lot van de werklieden betreft. Hebben zij, behalve die van de fabriek, ook nog een voorzorgskas onderling?

A. Ja, maar er is niets in.

7723 V. De aardewerkers van uwe fabriek komen meestal uit de stad; maar gij hebt ze liever van het platteland?

A. Ja, die zijn veel sterker.

7723 bis. V. Hebt gij ook sterftetafels, of bemoeit gij u daar niet mede?

A. Neen.

7724. V. Gij hebt ook aan de fabriek een voorzorgskas?

A. Jawel, maar zooals ik straks zeide, als de werklieden te oud worden om te werken, wordt het pensioen voor de helft betaald uit de voorzorgskas en voor de andere helft door de fabriek.

7725. V. Hebt gij daarvan de kas?

A. Ja, maar de fondsen behooren aan de werklieden. Wij administreeren die alleen en hebben die in handen?

7726. V. Loopen die gelden over de kas der fabriek?

A. Ja.

7727. V. Is het een afzonderlijk fonds?

A. Ja, maar het bedrag is niet groot, ongeveer 10 000 francs; indien er minder in kas is wordt de percentage van de bijdrage verhoogd.

7728. V. Nu moet ik een vraag van eenigszins teederen aard doen, die u echter toch zeker gaarne zult willen beantwoorden; indien er eens een ongeluk gebeurde en de fabriek, waar de hemel u voor beware, failliet ging, wat zou er dan met de kas der werklieden gebeuren?

A. Ons eerste werk zou zijn, dat geld terug te geven.

7730. V. Gij beschouwt de waarden van dat fonds eenvoudig als een depot?

A. Ja.

7731. V. Gij hebt medegedeeld, dat bij u allen per stuk en niet per dag betaald wordt, niet waar?

A. Ja, maar in een enkel geval geschiedt dit laatste toch wel.

7732. V. Worden uwe tarieven te dezen opzichte dikwijls veranderd?

A. Neen.

7733. V. Zij blijven steeds zooals zij zijn?

A. Ja, tenzij voor enkele stukken, een enkele maal verandering komt.

7734. V. Maar de tijden zijn slecht ....

A. Zeer slecht.

7735. V. En de concurrentie is sterk, zoodat gij misschien verplicht zijt om de verkoopprijzen van uwe artikelen te verminderen; heeft dit geen invloed op uwe tarieven tegenover de werklieden?

A. Wij hebben bijna nooit de tarieven verminderd.

7736. V. Dus gedurende jaren en jaren zijn die tarieven niet verminderd?

A. Nu en dan voor een enkel stuk,

[p. 191]

maar overigens zijn zij steeds hetzelfde gebleven.

7737. V. Hebt gij dikwijls moeilijkheden?

A. Nooit.

7738. V. Geen onaangenaamheden, kleine quaestien?

A. Neen. een enkele maal verschil, maar dat is alles.

7739. V. Over het algemeen zijt gij over uwe werklieden tevreden?

A. Ja.

7740. V. En zij met u?

A. Ja.

7741. V. Gij betaalt per quinzaine?

A. Alle 14 dagen, van Zaterdag op Zaterdag.

7742. V. Dus van den 1sten-15den en van den 15den tot aan het einde der maand?

A. Neen, wij hebben 26 quinzaines per jaar.

7743. V. Wanneer wordt den werkman het bedrag van de afgeloopen quinzaine betaald?

A. Hij ontvangt de afgeloopen quinzaine aan het einde van de nog loopende quinzaine, dus 14 dagen later.

7744. V. Is deze wijze van betaling niet wat bezwarend voor de huishoudens der werklieden?

A. Het is een algemeene regel; in de andere fabrieken worden zij op dezelfde wijze betaald, en gaan zij van de eene fabriek naar de andere, dan ontvangen zij twee quinzaines.

7745. V. Gij zegt, het is een algemeene regel; maar toch alleen voor aardewerkfabrieken? Of geldt die ook voor papierfabrieken?

A. Dat weet ik niet zeker.

7746. V. Voor de werklieden zou het toch gemakkelijker zijn, als per acht dagen werd betaald?

A. Wellicht, maar het is onmogelijk, omdat het werk, waarvoor zij betaald worden, na acht dagen soms nog niet geëindigd is.

7747. V. Past men in uwe fabriek boeten toe?

A. Ja, sommigen komen des Maandags niet, zij hebben dan wat veel gedronken.

7748. V. Drinken zij?

A. Over het algemeen zijn zij zeer ordelijk. De boeten gaan in de ziekenkas.

7749. V. Wordt er veel beboet?

A. Het totaal der boeten is 5 à 6 francs per maand. Bij het carneval wel iets meer wellicht.

7750. V. Hoeveel verdienen de volwassen aardwerkers bij u?

A. Gemiddeld 5 à 6 francs per dag. Er zijn er ook die meer verdienen. Dit is het netto bedrag; vóór den gewonen aftrek is het gemiddeld dagloon 7 à 8 francs.

7751. V. Hebben uwe werklieden ook nog te betalen voor het recht op een plaats voor stoomkracht, licht of dergelijke zaken?

A. Niets van dit alles. Wat het licht betreft, brengen zij dit liever mede. Trouwens hebben zij het niet lang noodig.

7752. V. Tot hoe laat wordt er gewerkt?

A. Tot 6½ uur 's avonds.

7753. V. Zomer en winter?

A. Ja.

7754. V. Ge hebt straks gezegd, dat ge aan de aardwerkers licht hebt willen verschaffen.

A. Ja, maar zij willen daar liever zelf in voorzien.

7755. V. Dat is dus zoo hun eigen wil. Kortom, er wordt bij u niets afgetrokken?

A. Neen. Overigens verlichten wij alles in den omtrek der ovens.

7756. V. Hebben er ook ongelukken in uwe fabriek plaats?

A. Zij komen soms door onvoorzichtigheid voor, maar zeer zeldzaam.

7757. V. Hebt gij veel voorzorgen genomen?

A. Ja. De toegang tot de machines is verboden.

7758. V. Maar hebt ge geene machines die zeer moeilijk te behandelen zijn?

A. Geene.

7759. V. En het vervaardigen der triangels?

A. Daarbij kwetsen zij zich wel eens aan de vingers, maar er komen geen ernstige ongelukken bij voor. Deze bewerking gaat niet met stoom.

7760. V. Werken daar vrouwen en kinderen?

A. Vrouwen en meisjes; het werk is ook niet zwaar, zoodat het zeer goed door kinderen verricht kan worden.

7761. V. Gebeuren daarbij wel ongelukken?

A. Zelden.

[p. 192]

7762. V. Verliezen zij wel eens een vinger?

A. Zoo erg is het niet. Ik herinner mij niet dat ooit een van de werklieden een vinger heeft verloren.

7763. V. Dragen de werklieden een contra-respirateur?

A. Neen.

7764. V. Bevelen de geneesheeren het dragen van een contra-respirateurniet aan?

A. Neen.

7765. V. Wanneer de geneesheeren maatregelen van voorzorg aanbevelen, volgen de werklieden dan overigens den raad, dien men hun geeft?

A. Ja, zij volgen dien raad gaarne.

7766. Gij zijt dus tevreden over de werklieden?

A. Ja, het is een goed soort van menschen.

7767. De heer Ruys van Beerenbroek: Gij hebt gezegd dat het werken in de fabriek ophoudt des avonds ten half zeven?

A. De dag begint ten 7 ure; dan werkt men tot 9 ure en gebruikt daarna een boterham. Vervolgens wordt gewerkt tot 12 ure, om naar huis te gaan eten, uitgezonderd zij die bij de motors en machines werken, en weder ten half twee te beginnen tot 4 ure. Dan is er weder een kwartier rust, en daarna wordt gewerkt tot half zeven.

7768. V. De meesten werken dus alleen des daags?

A. Ja, behalve de ovenstokers en machinisten.

7769. V. Zijn zij, die des nachts werken, allen volwassen mannen?

A. Ja.

7770. V. Geen jongens?

A. Neen.

7771. V. Zelfs niet om de machines te smeeren?

A. Neen.

7772. V. Wordt al dat werk door mannen gedaan?

A. Ja.

7773. V. Gebeurt het wel, als er veel bestellingen zijn, dat een gedeelte uwer lieden overwerkt?

A. Soms, zeer zelden.

7774. V. Maar de stokers der ovens?

A. Die werken dan eenige uren over.

7775. V. Dan is hun dagloon ook hooger, omdat zij per stuk betaald worden?

A. Ja.

7776. V. En des Zondags?

A. Dan staat het werk stil, en worden alleen de machines schoongemaakt en zoo noodig, hersteld.

7777. V. Houden de werklieden, die de grondstoffen smelten, des Zaterdagsavonds ook op om 's Maandags morgens weer te beginnen?

A. Ja.

7778. V. Gij hebt ons gezegd, dat gij geen jongens of meisjes beneden de 13 jaren in uwe fabriek hebt?

A. Er zijn eenige uitzonderingen.

7779. V. Dus is het niet noodig met het oog op de concurrentie, of om andere redenen, om kinderen beneden de 13 jaar te gebruiken?

A. Neen.

7780. V. Zou het mogelijk zijn de toelating op uwe fabriek eerst op het 14de jaar te bepalen?

A. Zeker.

7781. V. Zou het geen nadeel doen aan de ontwikkeling van de jongens tot goede werklieden?

A. Als men den ouderdom maar niet al te hoog stelt. Om een goed aardwerker te worden dient men reeds vroeg te beginnen.

7782. V. Bij de afdeeling waar geschilderd wordt, zijn vooral meisjes, die er reeds op denzelfden leeftijd als de jongens komen?

A. Ja.

7783. V. Neemt gij bij voorkeur meisjes in die afdeeling?

A. O, neen.

7784. V. Toch zijn er meer meisjes?

A. Voor enkele zaken verdienen meisjes ook de voorkeur. De jongens blijven niet lang voor niet werken, en de meisjes leeren sneller en zijn ordelijker.

7785. V. Toen er over de ovens gesproken is, hebt gij gezegd dat de ovens in uwe fabriek in hoogstens 48 uren afgestookt zijn. Duurt dat afstoken langer naarmate de oven grooter is?

A Neen, daar bestaat geen verband tusschen.

De biscuit-oven heeft inwendig een middellijn van 6 meter en de vernisoven van 5 meter, maar beiden eischen denzelfden tijd om afgestookt te worden.

7786. V Wanneer het goed gebakken is, laat men dan de vuren, die zich on-

[p. 193]

der de ovens bevinden, vanzelf uitgaan, of heeft men middelen om het vuur sneller uit te dooven?

A. Wij laten de vuren uit zichzelve uitdooven. Als het mocht presseeren, dooven wij de vuren uit.

7787. V. Gij hebt getrouwde vrouwen op de fabriek?

A. Ja, 18.

7788. V. Er is gezegd geworden, dat die met 1 Januari zouden weggezonden worden. Is dat zoo?

A. Neen, bij ons niet.

7789. V. Dat is dus, wat uw fabriek betreft, maar een praatje?

A. Ja.

7790. V. Hebt gij ook getrouwde vrouwen, die kinderen hebben?

A. Jawel.

7791. V. Hoelang na de bevalling beginnen de vrouwen weder op de fabriek te arbeiden?

A. Zoodra zij denken daartoe weder in staat te zijn.

7792. V. Weet gij niet ongeveer hoeveel tijd dat bedraagt?

A. Dat zou ik niet kunnen zeggen.

7793. V. Brengen zulke vrouwen hare kinderen wel eens mede naar de fabriek?

A. Neen, dat zou niet kunnen.

7794. V. Zijn er dan geen crèches voor zulke kinderen?

A. Neen, maar wij hebben ook weinig getrouwde vrouwen bij ons. Wij nemen alleen vrouwen, die reeds lang bij ons zijn, of de vrouwen van mannen, die niet meer werken kunnen.

7795. V. Wat de ziekenkas aangaat, wensch ik u te vragen, wat er met een werkman gebeurt, die de fabriek vrijwillig verlaat?

A. Die verliest zijn rechten op de kas en op de som, die hij gestort heeft. De kas is het eigendom van de werklieden en wordt beheerd volgens een reglement dat zij zelf gemaakt hebben.

7796. V. Wat geschiedt er met een werkman, die weggezonden wordt?

A. Die verliest ook zijn rechten.

7797. V. Gij zendt echter uwe werklieden niet weg zonder zeer gegronde redenen?

A. Neen, er moeten ernstige redenen voor bestaan.

7798. V. Maar de werkman verliest dan toch eveneens zijn rechten op de kas?

A. Ja.

7799. V. Onder de grondstoffen, die in uwe fabriek gebruikt worden, behoort ook loodwit, niet waar?

A. Ja.

7800. V. Maakt gij dat zelf?

A. Neen.

7801. V. Dat loodwit wordt gebezigd voor het verglazen, niet waar?

A. Ja, maar wij gebruiken er slechts kleine hoeveelheden van.

7802. V. Maar wanneer de werkman de oplossing gebruikt, waarin het voorwerp dat verglaasd moet worden, gedom peld wordt, komt hij toch in contact met het loodwit?

A. Ja.

7803. V. Welke is uwe ondervinding omtrent den invloed dien dit op de gezondheid heeft?

A. Wanneer de werklieden er ziek van worden, vervangt men ze, maar dat is zeer zeldzaam.

7804. V. Is dat een vaste regel?

A. Ja, dat gebeurt al wel 20 jaar.

7805. V. Bedienen de werklieden voor de indompeling van de voorwerpen in de loodwithoudende vloeistof zich van hunne handen?

A. Zij hebben ook tangen, maar voor kleine en holle voorwerpen moeten zij zich van hunne handen bedienen.

7806. V. Wanneer die werklieden de fabrieken verlaten, moeten zij dan van kleederen verwisselen?

A. Zij mogen niet eten in de fabriek gedurende het werk, maar zij verwisselen niet van kleederen, behalve dat zij hun kiel en voorschoot afleggen.

7807. V. Behalve de werklieden die glazuren, zijn er ook anderen die de glazuurders helpen om de stukken aan en weder weg te brengen. Zijn er onder dat personeel, dat ook bij u gedeeltelijk uit jonge meisjes bestaat, die de nadeelige gevolgen van het glazuur ondervinden?

A. Tot nu toe heeft zich onder dat personeel nog geen ziektegeval voorgedaan?

7808. V. Dus gij weet zeker, dat er zich geen ernstige ziektegevallen hebben voorgedaan?

A Ja.

7809. De Voorzitter: Hebt ge ons nog eenige mededeelingen te doen?

[p. 194]

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter. Ik wil er nog slechts op wijzen dat onze voorzorgskas geheel afgescheiden is van het hospitaal. Wanneer een man ziek wordt en hij gaat naar het hospitaal, dan komt men vandaar de uitkeering vragen, maar die geven wij dááraan niet, want anders kregen de vrouw en kinderen niets.

7810. V. Wij danken u voor uwe komst en voor de gegeven inlichtingen.

V. Jaunez.