De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer G. Altmann.

6978. V. Wilt gij zoo goed zijn uw naam, voornaam, en woonplaats op te geven?

A. Gustave Altmann, meester-vormer op de porseleinfabriek van den heer Regout te Maastricht, oud 55 jaren.

6979. V. Gij zijt meester-vormer; onderwijst gij dat vak dus?

A. Ja, het vormen op en in de moule, garneeren en wat er bij hoort.

6980. V. Schilderen ook?

A. Neen.

6981. V. Dus u is in de afdeeling van wat men noemt: de pottemannekes?

A. Juist.

6982. V. En gij hebt daar vooral te doen met het jonge volkje?

A. Ja.

6983. V. Hoeveel hebt gij er wel bij u?

[p. 145]

A. Dat varieert, nu 23, 24; die ik leer, blijven 6 jaar onder mijn toezicht.

6984. V. Hoe oud zijn zij als gij ze krijgt?

A. 16, 17 jaar.

6986 V. Niet jonger?

A. Neen, maar het is geen vaste regel. Jongens beneden de 12 jaren zijn aan de fabriek niet werkzaam. Zulk een jongen nu wordt eerst handlanger bij een meester, die op stuk werkt.

6987. V. Hoe lang duurt dat?

A. Een paar jaren.

6988. V. En dan komt hij bij u?

A. Ja. Zoolang zij bij den meester werken worden zij door dezen betaald, dat wil zeggen de uitbetaling geschiedt door de fabriek, want vroeger toen de meesters zelf hunne gamins uitbetaalden is daarvan nog al misbruik gemaakt. Daarna komen zij bij mij op den tour en werken dan gedurende ongeveer 6 jaren op stuk, waarvan de eerste 3 maanden op daggeld.

6989. V. Dus dan zijn zij 20, 22 jaren oud geworden?

A. Ja, ik heb leerlingen van 15, 16, 17, 18 en zelfs van meer dan 20 jaren. Er zijn er die in dienst moeten vóór zij uitgeleerd zijn en dan na hun diensttijd weder bij mij terugkomen.

6990. V. Wat leert gij ze vormen? Allerlei soort van aardewerk?

A. Ik leer ze holvormen, borden, kopjes, schotels, allerlei en ook garneeren.

6991. V. Daar bedoelt gij mede tuiten en ooren aanzetten?

A. Ja. Zij krijgen werk dat machinaal geperst wordt en moeten dat dan klaarmaken en garneeren.

6992. V. Als ik het goed begrijp is het werk, dat de jongens doen, geen werk dat schadelijk is voor de gezondheid of gevaarlijk. Of is het dat wèl?

A. Zwaar is het niet, maar gezond ook niet.

6993 V. Vertel eens.

A. Het ongezonde van het werk weg te nemen is onmogelijk.

6994. V. Waar steekt dat ongezonde in?

A. Meerendeels in het stof en ook in de uitwasemingen van het werk, want het werk is nat in de ateliers en wordt er gedroogd. Tegen die uitwasemingen kan niets gedaan worden. Wat mogelijk was is gedaan; maar al wilden de heeren er duizenden guldens aan besteden, zij kunnen het niet veranderen. In Duitschland is er veel over geschreven. In ons blad der Sprechsaal hebben de doctors er veel over gehandeld. Er kan wel verbetering aangebracht worden door ventilatie en meerdere ruimte, maar het geheele bezwaar weg te nemen kan niet, gelijk er meer andere vakken bestaan die ongezond zijn en het zullen blijven. Vermindering van werkuren, zou het eenige zijn, en dat is reeds tot zekere hoogte gedaan. Toen ik te Maastricht kwam was het 12 uren en nu is het nog maar 10 uren.

6995. V. Wanneer zijt gij naar Maastricht gekomen?

A. In 1853 en sedert ben ik onafgebroken bij de heeren Regout geweest.

6996. V. Gij vertelt ons duidelijk en goed van het schadelijke voor de gezondheid dat in dat werk zit; maar gij moet dat nog wat toelichten. Is het, omdat bij het werk zooveel stof gemaakt wordt?

A. Ja, daar zit het in. Het is het stof van de aarde waarvan het fabrikaat gemaakt wordt. Stof vindt men in elk huis, maar dit is mineraal stof.

6997. V. Met andere woorden, in dat werk komen geen vergiftige grondstoffen, maar het kwaad zit in het stof. Of werkt gij met vergiften, met lood?

A. Neen, het is van de aarde.

6998. V. Het zit dan in de groote massa stof?

A. Het stof is te zwaar om te stijgen en te licht om neer te slaan. Daarvoor zijn ventilateurs, die goed helpen, ook tegen het uitwasemen. Wanneer het goed in de droogkamertjes is heeft de werkman van dit laatste minder last.

6999. V. Is dat uitwasemen ook zoo kwaad?

A. Ja, de statistiek bewijst dat zelfs zij die meer met nat werken longtering kregen.

7000. V. Bij uw onderwijs aan de jongens laat gij hen ook werken?

A. Alleen de leerlingen; ik ben leermeester en opzichter van de jongens, deze moeten gedurende 6 jaren 20 pct. voor het onderwijs missen. Zij werken op stuk en hoe meer zij dus werken hoe meer zij verdienen.

7001. V. Dat betalen op stuk geschiedt

[p. 146]

voor het goed afgeleverd werk, niet waar?

A. Ja.

7002. V. En voor het afgekeurde krijgen zij niets?

A. Neen; het werk wordt tweemaal gecontroleerd, eens in de ateliers en eens daarna.

7003. V. Waartoe dient die korting van 20 pct. dan? Ik begrijp dat niet, want het loon wordt immers berekend per stuk voor het goed afgeleverd goed?

A. De heer moet mij toch betalen.

7004. V. Maar is dat eene reden om een jongen 20 pct. te korten op zijn loon voor stukwerk dat goed werd afgeleverd? Leg ons dat eens uit.

A. Vroeger waren de prijzen different. Er was een afzonderlijke prijs voor meesters en een afzonderlijke voor leerlingen.

7005. V. Als ik u goed begrijp, komt de zaak hierop neder, dat de 20 pct. gekort worden door den fabrikant, om daaruit te vinden wat aan u voor uw onderwijs betaald moet worden; het is een soort van leergeld?

A. Ja.

7006. V. En dat onderwijs duurt zes jaar lang?

A. Ja.

7007. V. Zijn er zes jaren noodigom dat werk te kunnen leeren?

A. Ik zou durven zeggen, ik heb een grijzen kop, maar moet nog leeren; er komt dagelijks wat nieuws voor; er zijn te veel artikelen bij ons.

7010. V. Hoe lang hebt gij de jongens in dat vak onderwezen?

A. Juist 20 jaren. Voor dien tijd heb ik op stuk gewerkt.

7011. V. Zijn er reeds velen van uw oud-leerlingen dood?

A. Jawel, er zijn er wel dood, maar uit mijn hoofd weet ik niet hoevelen.

7012. V. Het is een kwaad werk niet waar; de lieden die het doen worden niet oud?

A. Er zijn er die 30, 35 jaar oud worden. Ik ben 55.

7013. V. Gij zijt er als 't ware doorgegroeid?

A. De man die na mij als getuige komt, is nog ouder dan ik, maar hij is eerst nà zijn 18de jaar op de fabriek gekomen, en ik ben in Duitschland geboren, waar schoolplicht is tot het 14de jaar, zoodat ik na mijn veertiende jaar op de fabriek ben gekomen. Juist in de jonge jaren zijn de longen het vatbaarst voor die vergiftige stoffen. Ik ben 40 jaar in het vak en ben Goddank goed gezond gebleven, al ben ik wel eens een enkele maal ziek geweest. Maar vroeger werden de jongens op hun 6de, 7de, en 8ste jaar naar de fabriek gezonden, en dat was erg. Veertig jaren is een mooie ouderdom bij ons.

7014. V. Uwe ondervinding is dus dat de jongens te jong aan het werk worden gesteld?

A. Ik geloof voor het grootste gedeelte wel, maar dat bestaat nu niet meer; nu is het 12 jaar, het ware wenschelijk dat het 14 jaar was.

7015. V. Dat zegt gij met een zucht?

A. Ja, dat zeg ik nog eens met een zucht! De vader komt zelf den jongen aan de fabriek presenteeren. Zoodra de jongens de communie gedaan hebben, moeten zij naar het werk.

7016. V. Om geld te verdienen?

A. Ja, en hoe jonger zij zijn, hoe meer het kwaad vat.

7017. V. Met de ovens heb gij niet te maken, wel?

A. Neen.

7018. V. Zijt gij er wel eens naar gaan kijken?

A. Dat mag eigenlijk niet, een ieder moet bij zijn vak blijven; men moet gegronde redenen hebben om in een ander atelier te komen.

7019. V. Maar gij zijt dan toch wel eens bij die ovens geweest?

A. Ja, ik ben er wel langs gekomen, maar als de employé's het zien, dat men zich op een ander atelier bevindt, dan wordt men gestraft.

7020. V. Dus gij weet niet, hoe het er toegaat?

A. Neen, maar de getuige, dien gij zoo even gehoord hebt, weet het, die is opzichter.

7021. V. Maar gij weet er niets van?

A. Neen.

7022. V. Gij hebt toch zeker wel gehoord, dat het gaan in die ovens een kwaad werk is?

A. Ja door de hitte, dat zou het eenige zijn.

7023. V. Gij zijt uit Duitschland op de fabriek gekomen, niet waar?

[p. 147]

A. Ja.

7024. V. Zijt gij daar op soortgelijke fabrieken geweest?

A. Ja, van 1847 af.

7025. V. Bij wien?

A. In Silesië

7026 V. Was dat ook een aardewerkfabriek?

A. Ja evenals hier.

7027. V. Was de toestand daar dezelfde als bij de firma Regout?

A. Slechter dan hier; maar ik moet zeggen, toen ik hier kwam, waren de ateliers ook niet zoo goed als thans. De heeren Regout hebben alles voor de ateliers gedaan wat zij konden doen. Er is nog wel een enkel oud gebouw in gebruik, maar de gebouwen, waar ik werk, zijn uitsluitend voor ons gemaakt en van alles voorzien.

7028. V. Toen gij bij den heer Regout kwaamt, hebt gij toen dadelijk hetzelfde werk gekregen als nu?

A. Van 1853 tot 1867 heb ik op het stuk gewerkt, zooals ieder ander, maar in 1877 hebben zij mij leermeester gemaakt.

7029. V. En dat zijt gij tot nu toe gebleven?

A. Ja.

7030. V. Wordt machinengeld betaald, korting?

A. Niet meer,

7031. V. Maar dat was zoo?

A. Er is eene regeling op de prijzen gemaakt, zoodat nu geen machinengeld meer wordt betaald: ook het gas hebben wij vrij.

7032. V. Dus het tarief is wat verminderd?

A. Juist, toen het machinengeld er afkwam, zijn de prijzen verminderd.

7033. V. Zijt ge nog al mooi vooruitgegaan in uw loon, gedurende al die jaren die gij er zijt? Wat verdient gij?

A. f 2,80 per dag.

7034. V. En toen gij leermeester werd?

A. Toen kreeg ik f 2,50.

7035. V. Dus gij zijt in die 20 jaar 30 cents per dag vooruitgegaan?

A. Neen, ik ben geweest tot f 3,07.

7036. V. Dus gij zijt achteruitgegaan?

A. Toen hebben zij mij verminderd.

7037. V. Waarom?

A. Dat weet ik niet. Door mijn gedrag zeker niet, want dan zouden ze mij direct bedankt hebben. Dit is juist het ongeluk, dat de arbeiders in het geheel geen rechten hebben, maar niets dan plichten, en de heer heeft niets dan rechten en in het geheel geen plichten tegenover de arbeiders. Ik ben nu 34 jaar aan deze fabriek en heb gedurende al dien tijd in het ziekenfonds gestort. Goddank heb ik er al dien tijd nog geen geld uit getrokken, maar alleen wat medicamenten. Nu heeft de heer het recht om, als hij wil, mij morgen af te danken. Convenieer ik hem niet meer, dan kan hij mij bedanken; op dat gestorte geld heb ik geen aanspraak. Werd de werkman gepensionneerd, dan zou de patroon na 40 jaar pensioen kunnen verleenen, maar nu is het ontslag een straf. Het geld dat ik uit het ziekenfonds nu zou krijgen is bedroefd bitter weinig en dan heb ik nog niet 10 maar 100 spionnen om iederen voetstap na te gaan, dien ik doe. In Pruissen is dat alles beter.

7038. V. Dus als Mijnheer wil, kan hij u morgen wegzenden?

A. Ja, dat kan hij doen.

7039. V. En dan hebt gij niets te vertellen?

A. Neen.

7040. V. En gij krijgt niets?

A. Niets; er moest een reglement op de fabrieken bestaan, dat door een Staatsbeambte gecontroleerd werd. De arbeiders zijn afhankelijk van de humaniteit van den heer. Is de heer een humaan en een braaf man, dan zal hij zich schamen om den werkman slecht te behan delen; maar in elk geval kan hij met den werkman doen wat hij wil, hij kan de ouderen wegzenden en door jongeren vervangen. Daartegen moest door een wet gewaakt worden. Er zijn helaas vele arbeiders die u niet zullen durven zeggen hoe zij het eigenlijk meenen, omdat zij bang zijn weggejaagd te worden, afhankelijk zijn van de heeren die hun zeggen zullen dat zij te veel gesproken hebben, maar ik moet voor mijne gedachten uitkomen, ik kan niet zwijgen.

7041. V. Wij begrijpen zeer goed uw positie op de fabriek. Gij hebt gedurende 30 jaren op de fabriek trouw en eerlijk gewerkt, nooit geen reden tot klagen gegeven, nooit geen straf gehad. Gedu rende die 30 jaren hebt gij aan het

[p. 148]

ziekenfonds gecontribueerd. Uw loon, na eerst van f 2,50 tot even boven de f 3 gestegen te zijn, is later weder teruggebracht tot f 2,80. En wanneer gij morgen aan den dag gedaan krijgt dan hebt gij geen vooruitzicht om een pensioentje te krijgen?

A. Juist, Mijnheer de Voorzitter!

7042. V. Dus bij u in de fabriek krijgen er menschen, wanneer zij versleten en opgeraakt zijn eenvoudig gedaan, en daarmeê is het dan uit. Zijn er uitzonderingen?

A. De werklieden werken zoo lang tot zij ziek worden en dan krijgen zij eene uitkeering uit het ziekenfonds.

7043. V. Maar het kan gebeuren dat zij niet meer kunnen werken zonder daarom ziek te zijn, wat gebeurt er dan met hen? Of komt dat niet voor? Blijven zij net zoo lang werken totdat zij ziek worden?

A. Ja. De heeren sturen hen niet weg; ik kom er alleen op, dat de heeren er het recht toe hebben.

7044. V. Ik heb u begrepen. Gij brengt geen klachten in.

A. Dat zou ook onredelijk zijn.

7045. V. Gij hebt geen enkel woord gezegd ten nadeele of tot grief van de heeren Regout, maar u alleen beklaagd over het feit dat ge zijt overgelaten aan den goeden wil dier heeren. Gij hebt wel vertrouwen in hen, maar betreurt het dat ge aan dien goeden wil zijt overgelaten en ge hadt gaarne dat er recht voor den werkman bestond. Maar kwaads hebt ge niets van de heeren gezegd.

A. Voor mijn persoon zou het ook onbillijk zijn als ik in iets klaagde over de heeren.

7046. V. Heeft geen der heeren nog iets te vragen? Dan kunt gij vertrekken. Uw verhoor is afgeloopen.

G. Altmann.