De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer L.T. van Kleef.
(Verkort.)

5503. De Voorzitter: Mag ik uw naam en voornaam, uwe betrekking, uw ouderdom en uwe woonplaats weten?

A. Lambertus Theodorus Van Kleef, arts te Maastricht, oud 40 jaren, eerste geneesheer van het gesticht Calvariënberg.

5504. V. Iś dat gesticht eene stedelijke instelling?

A. Het behoort tot het burgerlijk armbestuur, en is een zelfstandig lichaam. Het is ingericht voor gebrekkige mannen en vrouwen, voor krankzinnigen en is tevens hospitaal.

5505. V. Zijt gij geneesheer aan dat hospitaal?

A. Ja.

5508. V. Hoe groot is de bevolking van het gesticht?

A. Met de krankzinnigen en zieken omtrent 400 menschen.

5509. V. Derhalve is het een mannenen vrouwengesticht, een krankzinnigengesticht en een hospitaal?

A. Ja.

5510. V. En heeft dat hospitaal doorloopend een honderdtal zieken?

A. Ja.

5511. V. Is het arbeiderspersoneel daaronder sterk vertegenwoordigd?

A. Ja, dit ressorteert onder het armbestuur, en alle ernstige zieken komen in het hospitaal.

5512. V. Hebben de fabriekarbeiders geen ziekenfondsen of bussen onder elkaar?

A. Zeer weinig.

5513. V. Zoodat alles neerkomt op de gemeentelijke zorg?

A. Grootendeels. Ik meen dat plus minus 1200 gezinnen, volgens de daarvan opgemaakte lijst, onder het armbestuur ressorteeren.

5514. V. Derhalve komt te Maastricht de zorg voor het arbeiderspersoneel, in geval van ziekte, bijna uitsluitend ten laste van de gemeente?

A Voor het grootste gedeelte.

5515. V. Fondsen, vereenigingen voor dat doel, ondersteund door patroons van fabrieken, zijn u dus niet bekend?

A. Zeer zeker zijn er bussen. Aan de groote fabriek van Regout is een bus voor faiënciers en glasblazers, maar slechts een klein deel van de werklieden is er in; zij zijn niet gedwongen er in te gaan; een groot gedeelte laat het derhalve maar aankomen op het armbestuur. Zoodra een werkman een paar weken gehuwd is, meldt hij zich aan bij het armbestuur om geneeskundige behandeling en medicijnen. Dat is absoluut regel. Reeds sedert jaren is in Maastricht eene quaestie hangende om eene algemeene ziekenbus op te richten en te trachten de fabrikanten over te halen daarin met al hunne werklieden te gaan. Reeds zes of zeven jaren geleden zijn de reglementen gedrukt en gereed gemaakt. Op het oogenblik is het armbestuur in onderhandeling - ik heb mij er ook mede bemoeid - en ik geloof dat er kans is, dat binnen korten tijd een ziekenfonds zal opgericht worden waarin een groot deel der fabrikanten met hunne werklieden zal komen. Dat zou inderdaad een groote verbetering zijn.

5516. V. Maar een zin onder de arbeidende bevolking om uit eigen bijdragen zich te verzekeren in geval van ziekte, ontbreekt dus in Maastricht?

A. Ja.

5517. V. Ik heb deze vraag gedaan, omdat er andere plaatsen in ons land zijn waar die geest onder de arbeidende bevolking anders is, en waar weldegelijk aan dergelijke vereenigingen in ruime mate wordt deelgenomen en door de werklieden zelve met toewijding voor een goed beheer wordt gezorgd. In Maastricht, waar die geest schijnt te ontbreken, steunt de arbeidende bevolking dus voor het grootste gedeelte op de publieke armenzorg?

A. Ja, en ik geloof dat daarvoor allerlei oorzaken zijn.

Vooreerst is het volkskarakter in Limburg anders dan in Holland. Zij leven graag luchtig en vroolijk. De geest van sparen zit niet zoo in het karakter van het Limburgsche volk, als in ons echte Hollanders. Het is een ander ras van

[p. 24]

menschen, met eene geheel andere levensopvatting. Ik weet niet hoe dit op andere plaatsen is, maar op de meeste fabrieken te Maastricht komen de kinderen, zonder eenige opvoeding genoten te hebben. Zij blijven daar meestal tot zij gaan trouwen, waartoe zij meestal genoodzaakt zijn. Hoe kan men verwachten dat in een huishouden, waar de man niet genoeg kan verdienen om zijne vrouw te onderhouden, spaarzaamheid heerscht? De man verdient ƒ 5 à ƒ 6 's weeks; het is dus noodig dat de vrouw er een paar gulden bij verdient.

Bij de minste ongelegenheid ontbreekt het hun aan de hulpbronnen, en soms beginnen zij maar een huishouden op te zetten, zonder dat er iets is.

5518. V. Gij hebt gesproken van verschillende oorzaken; zijn er, behalve de oorzaken door u opgenoemd, nog andere redenen?

A. Ik spreek alleen met het oog op mijn vak en de opdracht die ik ontvangen heb van den heer Ruys van Beerenbroek om feiten te verzamelen die betrekking hebben op het gevaar in de fabrieken. Er zullen nog wel andere oorzaken wezen, maar hoewel ik als dokter in het gesticht vele menschen te zien krijg, zoo kan ik minder oordeelen over het leven in de huisgezinnen. Wat ik daaromtrent weet heb ik meer van hooren zeggen, zoodat ik daarover à fond geen volkomen geheel kan geven. Eene dergelijke studie ligt minder op mijn weg.

5519. V. Goed, maar na de inlichtintingen die gij reeds hebt verstrekt, ligt het wel op onzen weg om te vragen naar dingen die gij wel kunt weten.

A. Ik zal met genoegen antwoorden.

5520. V. Gij hebt ons verschillende dingen medegedeeld, bijv. dat de kinderen zoo vroeg op de fabriek komen, dat zij nachtwerk moeten doen, en toen hebt gij ons verder verteld hoe die menschen leven, dat, zoodra zij tot leeftijd komen, zij al zeer spoedig genoodzaakt zijn te trouwen, enz. enz.

Is dat komen op de fabriek op 12jarigen leeftijd zoo algemeen?

A. Ja, al wat plaats kan vinden op de fabriek moet er heen, omdat de ouders niet in staat zijn de kinderen te onderhouden.

5521. V. Dat geschiedt uit een oogpunt van den kost te verdienen?

A. Ja, voor het geldelijk voordeel.

5522. V. Van uw standpunt, als man van kennis en oordeel, wat is dan uwe meening daaromtrent? Keurt gij het goed, of vindt gij het betreurenswaardig? Begrijpt gij dat er iets tot verbetering moet gedaan worden? Wij wenschen daaromtrent gaarne uwe meening te hooren.

A. Van mijn standpunt als dokter moet ik zeggen, dat de 12jarige leeftijd veel te jong is om de kinderen te dwingen om slavelijken arbeid te verrichten. Er bestaat natuurlijk een groot onderscheid in het werk dat te Maastricht verricht wordt. Ik vind het verschrikkelijk, dat een jongen van 12 jaar nachtwerk moet doen in de glasblazerij, en dagen achtereen van 's avonds 7 tot 's morgens 7 moet werken. De jongens zijn's morgens zoo af, dat zij zich niet meer op de been kunnen houden overdag. Zij moeten dan gaan slapen, terwijl andere kinderen schreeuwen; zij moeten wakker gemaakt worden om te eten en te drinken en gaan dus even vermoeid weêr naar de fabriek als zij er vandaan kwamen. Zij zien er dan ook zoo chétief, zoo mager en miserabel uit, dat het akelig is om aan te zien.

In Maastricht loopen veel menschen met kromme beenen. Men kan geen honderd passen doen of men ziet iemand met kromme beenen. Dat zijn glasblazers, die door het hangen en staan 's nachts in de fabrieken zoodanig vermoeid zijn, dat de ledematen zich daardoor verkrommen. Het is dus wenschelijk om de jongens zoo vroeg niet naar de fabrieken te zenden.

5523. V. Gij hebt ons veel medegedeeld wat stof geeft tot nadenken en nadere bespreking en wat inderdaad niet onbelangrijk is.

Uw indruk dus van die opkomende fabrieksbevolking is verre van gunstig, wat den physieken toestand betreft?

A. Ja, zij zijn slecht gevoed, vooral in den slechten tijd.

5524. V. Gij hebt ons0 ook gewezen op den schadelijken invloed van den arbeid, die van die jonge schepsels gevorderd wordt, welke duidelijke sporen nalaat in den bouw en den geheelen gezondheidstoestand van het lichaam?

[p. 25]

A. Ja.

5525. V. Gij hebt die mededeelingen kunnen doen op grond van de waarnemingen die gij daaromtrent hebt gemaakt en hebt naar aanleiding daarvan uw oordeel uitgesproken, dat het zeer wenschelijk zou zijn, dat aan de kinderen bij de wet werd verboden, om vóór het 14de jaar op de fabriek te werken? Dat hebben wij goed begrepen, niet waar?

A. Zeer zeker. Op het twaalfde jaar zijn de kinderen te jong om zoolang in de fabrieken te werken.

5526. V. Gij zoudt dus 14 jaren wenschelijk vinden?

A. Ja.

5527. V. Gij zeidet daar dat het zoo verkeerd was, dat die aankomende jongens gebruikt werden voor slaverigen arbeid?

A. Ja, ik bedoel daarmede overmatig werken.

5528. V. Gelooft gij dat dat veel voorkomt?

A. Ik vind dat het voor een jongen van 12 jaren te veel is om den geheelen dag zonder rusttijd te werken; dat acht ik iets verschrikkelijks.

5529. V. Zou zich dat feitelijk voordoen?

A. Zonder den minsten twijfel. Bij de glasblazerijen werken de jongens ook des nachts.

5530. V. Gij hebt reeds gezegd dat in de glasblazerijen de jongens somtijds 7 dagen lang den geheelen nacht moeten overwerken. Maar hebt gij dat overdag werken van de jongens meer van nabij kunnen waarnemen, of steunt uwe verklaring op de mededeelingen van derden?

A. Mijn gezegde steunt op de waarneming van de jongens, die ik onder behandeling krijg en een miserabel, mager en chétif physiek hebben.

Dat pauperisme kan natuurlijk geen andere oorzaak hebben dan dat de jongens werken moeten op een leeftijd, die daarvoor niet geschikt is en slecht voedsel ontvangen, zoodat hunne ontwikkeling vanzelf achterlijk blijft.

5537. V. Hebt gij er wel onderhanden gehad wegens ongelukken die zij in de fabriek hebben gekregen.

A. Ik heb den heer Ruys een staat gegeven van al de gevallen van ongelukken die in vijf jaren in het hospitaal en bij mij loopende zijn behandeld. Dat is relatief weinig. Groote ongelukken gebeuren in Maastricht niet. Op den geheelen staat komt maar één persoon voor, die gestorven is aan verwonding, en dat is nog niet toe te schrijven aan de inrichting van de machines. Het overige zijn kleine ongelukken, het raken van de vingertoppen tusschen de engrenages, vingers die bij het overleggen van riemen beklemd raakten, en weinige beenbreuken. In de meeste fabrieken te Maastricht kunnen zeer goed ongelukken vermeden worden, en wanneer men zich niet roekeloos in gevaar begeeft zijn ze niet te vreezen. Acht man op de honderd per jaar, die een ongeluk kregen is inderdaad zeer weinig bij eene zoo groote fabrieksbevolking.

5538. V. Komt gij in fabrieken?

A. Zelden; ik heb de papier- en de behangselfabriek bezocht, alsmede de fabriek van den heer Regout. Deze laatste bezocht ik vóór een paar jaar met den adjunct-inspecteur Ruysch, thans referendaris aan het Departement van Binnenlandsche Zaken; men had toen eene kleine machine aangevoerd. Nog onlangs herhaalde ik dat bezoek met den heer Wintgens, adjunct-inspecteur van het geneeskundig Staatstoezicht.

5544. V. Hebt gij in uwe betrekking aanleiding gehad om op te merken, dat sommige fabrieksarbeid speciale ziekten onder het werkvolk doet ontstaan?

A. In enkele vakken, b.v. het werk in porseleinfabrieken, ofschoon het statistisch niet bewezen is, komen meer teringgevallen dan in andere voor. In Maastricht noemt men dat pottemannekens-krankte.

Een ieder die genoodzaakt is zich aan het inademen van stof bloot te stellen, krijgt zieke longen.

Nu maakt het een groot verschil van welke qualiteit de stof is. Zeer fijne scherpe stofdeeltjes maken de longen veel sneller ziek dan grover stofdeelen. Plantaardige stof, zooals bij meelfabrieken voorkomt, maakt de longen ook min of meer ziek, maar geeft geen heftige aandoeningen voor het geheele leven. Of men de vele gevallen van tering bij de aardewerkers uitsluitend moet toeschrijven aan het inademen van veel

[p. 26]

stof is zeer twijfelachtig, want die werklieden zijn in de allergunstigste conditie buitendien om de tering te krijgen; zij zijn van chétive ouders, worden slecht gevoed en beginnen reeds zeer jeugdig te arbeiden. Men kan dus niet anders verwachten. Het zou intusschen een zeer gecompliceerd werk zijn uit de statistiek te bepalen of in die fabrieken de sterfte grooter is dan in die waar ze niet in die stof werken, en toch in dezelfde armoede verkeeren. Ik betwijfel of het verschil heel groot zou zijn.

Andere ziekten komen bijna niet voor. Alleen komen voor enkele loodvergiftigingen, zoowel in de fabriek van Regout als in de ceramiekfabriek. Groote verwondingen komen zelden voor, wel lichte. Van loodvergiftiging hebben zich hoogstens twintig gevallen in de laatste 2 of 3 jaren voorgedaan.

In het glazuursel zit loodwit. De menschen die daarmede den geheelen dag in contact komen, staan dus, omdat zij zich niet behoorlijk wasschen, wanneer zij eten of drinken, min of meer aan loodvergiftiging bloot. Dat was gemakkelijk te veranderen, wanneer aan hen nu en dan andere werkzaamheden werden opgedragen. Belangrijk is het trouwens niet eens. Op het groot aantal fabriekwerkers is het aantal gevallen zeer gering.

Ongelukken komen dus hoogst zelden voor, ziekten door de fabriek teweeggebracht, ook weinig; alleen bij de vernissers.

5546. V. Wordt in het algemeen in de fabrieken, die gij gezien hebt, al het mogelijke gedaan, met het oog op de hygiène in den tegenwoordigen stand van die wetenschap en voor zooverre die zich rijmen laat met deeischenvan industrie en industrieelen, al het mogelijke gedaan om gevaar en schade voor het werkvolk af te wenden?

Of gelooft gij dat daaromtrent nog wel het een of ander te wenschen overblijft?

A. In kleinigheden wel natuurlijk, maar uit een algemeen oogpunt zijn de fabrieken uit een hygiènisch oogpunt niet slecht. De lokalen zijn zeer ruim, goed verlicht en hebben eene ferme ventilatie. Op onderdeelen zal er echter altijd wat te verbeteren zijn. Waar gips gemalen wordt, moet het natuurlijk stuiven, dat kan niet verholpen worden, en zoo zijn er meer zaken die niet te ontgaan zijn, omdat zij eigen zijn aan het fabrikaat.

5551. De Voorzitter: In verband met het punt waarmede wij bezig zijn, wensch ik te vragen, hebt gij niet opgemerkt, dat een groot gedeelte van de werklieden van de fabriek van Regout -zelden een hoogen ouderdom bereiken, dat zij op 40 of 50jarigen leeftijd sterven?

A. Ja, zij sterven aan de pottemannekensziekte.

5552. V. En eindigt dat gewoonlijk met den dood?

A. Als die ziek zijn, eindigt dat met den dood; het is longtering.

5553. V. En dat neemt zijn afloop van het 40- of 50ste levensjaar?

A. Ja.

5554. V. En dat komt dikwijls voor?

A. Ik heb zooeven beweerd, dat het niet statistisch bewezen is of onder die bevolking meer tering voorkomt dan onder eenige andere bevolking die onder dezelfde omstandigheden leeft, in de stof.

5555. V. Hebt u dus in de betrekkelijke afdeeling van de fabriek der heeren Regout menschen van hoogeren leeftijd gezien?

A. Wel zeker.

5556. V. Worden de menschen er dus oud? Zijn er die er oud geworden zijn?

A. Wel zeker; hier zijn geen ziekten als bij andere industrieën voorkomen, bij phosphorusfabrieken, kwikzilvermijnen bij voorbeeld. De menschen die in deze mijnen leven - zij komen hier niet voor - die moeten in 10 jaar ongeveer dood. Dat is echter bij deze fabrieken niet het geval. Men kan hier zeer gezond zijn. Wanneer men deze bevolking vergelijkt met eene andere die onder dezelfde omstandigheden verkeert, dan zal hier misschien 1, 2, 3% meer tering voorkomen dan onder menschen die niet in de stof werken.

5557. V. Komt vrouwenarbeid te Maastricht voor?

A. Ja.

5558. V. Ook arbeid van jonge meisjes?

A. Ja, jonge meisjes en ook gehuwde vrouwen wel. Zoolang de man niet ge-

[p. 27]

noeg verdient, moeten de vrouwen wel medewerken.

5559. V. Om financieele redenen, maar het feit zelf zult gij waarschijnlijk wel niet goedkeuren.

A. Wanneer de vrouw een arbeid heeft naar hare krachten? Waarom dan niet? Bij voorbeeld zooals in de fabriek van den heer Regout, waar de meeste schilderen.

5560. V. Nu spreekt gij van de meisjes; maar de getrouwde vrouwen?

A. Voor deze zou het in elk opzicht wenschelijk zijn dat zij niet meer in de fabriek werkten. Maar wanneer men de zaak uit een financieel oogpunt beschouwt dan is het geheel iets anders. Wanneer bij voorbeeld een arbeider f 5 of f 6 per week verdient en de vrouw verdient er met schilderen nog f 6, f 8 bij, dan kan het huisgezin leven. Zet men echter die vrouw aan de deur, dan lijdt het huisgezin armoede. Het is mijns inziens daarom beter dat de vrouw medehelpt om den kost te verdienen dan dat zij dit niet doet.

5561. V. De zaak is dus dat de huishoudens opgezet worden zonder dat er behoorlijke middelen aanwezig zijn.

A. Ja.

5562. De heer Bahlmann: Gij hebt gezegd dat het wenschelijk zou zijn dat kinderen beneden de 14 jaren niet in de fabrieken werkten. Bedoelt gij dit in het algemeen of slechts ten opzichte van nachtwerk.

A. Ik bedoel dit in het algemeen. Een kind van 12 jaren is physiek en intellectueel niet genoeg ontwikkeld om in eene fabriek te werken. Eerst op hun 14de, 15de jaar beginnen zij pas een beetje mensch te worden.

5563. V. Gij vindt het dus over het algemeen wenschelijk dat kinderen beneden de 14 jaren niet werken. Hetzelfde geldt bij u voor de gehuwde vrouwen. Maar is nu niet wat gij van de laatsten gezegd hebt omtrent de noodzakelijkheid om, in verband met de slechte loonen, voor het huisgezin mede te werken, ook niet op de kinderen van 12 tot 14 jaar toepasselijk?

A. Ik kan hierop antwoorden, dat de vrouwen in den regel geen werk verrichten dat zoo bijzonder schadelijk voor de gezondheid is. Daarentegen is kinderarbeid nadeelig voor de ontwikkeling. Wanneer de kinderen niet. schoolgaan, maar van den ochtend tot den avond moeten werken, vormt men een zwakker geslacht.

5563 bis. De heer Ruys van Beerenbroek: Zoo straks hebt gij, in antwoord op een vraag meer bepaaldelijk omtrent de pottenmannen, verklaard dat zij gewoonlijk geen hooger leeftijd dan 40 jaren bereikten, doch dat het zeer zeker voorkwam, dat sommigen ouder worden. Kunt gij nu ook mededeelen of ditzelfde geldt voor de aardewerkers, de glasblazers en de glasslijpers?

A. O neen, glasblazers zijn er in de fabriek van Regout bijna niet. Die menschen zijn glasvormers; zij werken met persen en machines. Weinigen zijn er die blazen, en dan is het nog geen zwaar werk. De blazers in eene flesschenfabriek, waar zij met groot geweld den geheelen dag blazen, kunnen ziekelijk worden; maar bij den heer Regout is het zulk klein werk, dat zij van dat blazen alleen niet ziek kunnen worden. De hooge temperatuur echter is onaangenaam; doch zij worden daaraan van jongs af gewend en klagen er niet over.

5564. V. Het glasslijpen?

A. Dat geschiedt vochtig, zoodat men er niets van inademt

5565. V. En het glas droogslijpen?

A. Dat was vroeger nadeelig.

5566. V. Doch daar zijn maatregelen tegen genomen?

A. Ja, er zijn exhausters aangebracht en het slijpen geschiedt nu alles nat. Het stof is dus tot een minimum teruggebracht.

5567. V. Zoodat daar die gevaarlijke inademing niet plaats heeft, als bij het pottenwerk?

A. Alles is vochtig; er is dus zeer weinig stof. Het eenige waaraan men het constateeren kan, is dat de jongens een wit laagje van impalpabele stof op het gezicht hebben.

5568. V. Gij hebt gesproken van de afdeeling aardewerk, waar de stiften worden gemaakt en van verwondingen, door u daar geconstateerd, aan de vingertoppen?

A. Dat heb ik nagegaan en het is op mijne instantie dat de machine weder verdwenen is. De fabrikant in Enge-

[p. 28]

land had eene machine gevonden, die de kleine triangels maakte waarop de borden geplaatst worden, die anders aan elkander bakken. Die worden bij massa's gemaakt, omdat ze slechts eenmaal worden gebruikt met het oog op de fijne puntjes. Vroeger had men kleine slagmachines, die echter te langzaam werkten. Nu had men in Engeland eene machine gezien die als slagpers werkte. Men draait daarbij met de rechterhand aan een vliegwiel; de pers gaat omhoog, het voorwerp wordt weggenomen, nedergelegd en weder een ander stuk leem ingebracht. Het krijgt den slag. Alles geschiedt zeer regelmatig; de minste onoplettendheid brengt de vingers tusschen de machine, en deze neemt 2 of 3 toppen beet. Een groot nadeel voor de meisjes; de toppen worden doof en eerst na een paar weken kunnen zij het werk hervatten. Die ongelukken waren zoo menigvuldig, dat ik de zaak onderzocht; men heeft mij de machine getoond, waarna mij bleek dat aanhoudend onheilen moesten voorkomen. Nu is dat tamelijk veranderd en heeft men weder slagmachines gemaakt, waar ieder voorwerp voor zich wordt geperst. Men moet daarbij al zeer onattent zijn, wil men een ongeluk krijgen. Deze komen dan ook nu zeer weinig voor.

5569. V. Gij hebt zien werken op die afdeeling. Hebt gij opgelet van welken leeftijd die kinderen zijn?

A. Jonge meisjes van 12, 13, 14 jaar.

5570. V. Is het een zwaar werk?

A. Neen, maar een werk waaraan zij al hare aandacht moeten wijden, en dat allerslechtst betaald wordt.

5571. V. Zijt gij in de afdeeling geweest waar de kleuren bereid en getritureerd worden?

A. Neen, bij die gelegenheid niet.

5572. V. Hebt gij geene loodwitbereiding gezien?

A. Neen, zij maken wel menie zelf, maar van loodwit weet ik het niet.

5572bis. V. Zij maken ook loodwit.

5573. De heer Beelaerts van Blokland: Hebt gij eenige ervaring opgedaan omtrent drankmisbruik onder de arbeiders?

A. Van tijd tot tijd komen er gevallen voor, bij feestelijke gelegenheden bijv. als de arbeiders in beschonken toestand rondloopen. Dat er daar door in Maastricht meer ziek worden dan elders kan men niet beweren. Opvallend in Maastricht is dat er zooveel krankzinnigen voorkomen. In het gesticht hebben wij er zestig, terwijl er nog vee in den Bosch geplaatst zijn, omdat er volgens de wet niet meer in het gesticht mogen opgenomen worden.

5574. De heer Ruys van Beerenbroek: Staat dat in verband met het drankmisbruik?

A. In verband met het pauperisme. Waar het pauperisme groot is zijn veel krankzinnigen.

5575. V. Het zijn dus alle lieden van de mindere klasse?

A. Ja. Maastricht heeft 30000 zielen, de helft der bevolking is arm. Derhalve als men op de 15000 zielen 60 krankzinnigen heeft, dan is dat reeds daarvoor alleen vier à vijf per mille. Nu geeft de algemeene statistiek in België althans aan slechts 2 à 3 per mille krankzinnigen, waarvan 2 per mille in de gestichten en een per mille losloopend. Dat is voor Maastricht derhalve te veel.

5576. De heer Van Alphen: Gij hebt de ovens waarin het aardewerk gebakken wordt, niet anders dan in kouden toestand aangetroffen?

Zijn in het hospitaal geen gevallen voorgekomen van menschen, die door de groote hitte ziek geworden waren of ander letsel verkregen hadden?

A. Neen.

5577. De heer Ruys van Beerenbroek: Is u aangaande de papierfabrieken iets bekend van ziekten daaraan verbonden?

A. Heel weinig. Er komen daar echter meer ongelukken voor dan in andere fabrieken, omdat er meer machinerieën zijn. Van tijd tot tijd raakt er wel eens een tusschen de walsen.

5578. V. De kalander-machine is toch voorzien?

A. Ik geloof het wel; maar onder die walsers heb ik er gezien die toevallig met de vingers tusschen de walsen geraakten, met de armen tot aan het hoofd werden ingetrokken en daardoor hevige brandwonden bekwamen. De geheele arm was dan verbrand.

5579. V. Hoe staat het met de ziektegevallen bij het sorteeren van lompen?

[p. 29]

A. In het hospitaal heb ik daar niets van gezien.

5581. V. Zijt gij ook bekend met plannen tot oprichting van crêches?

A. Neen, zij zijn er althans niet. Wel is het eene bekende zaak dat sommige vrouwen die op de fabriek werken de kinderen uitbesteden en dat de wezens slecht voedsel krijgen. Particulieren hebben wel eens plannen geopperd, maar het is er altijd bij gebleven. Het zou anders eene goede zaak zijn.

5582. V. Weet gij ook hoe het staat met de soepkokerij?

A. Ik weet dat er een bestaat, maar het schijnt dat er hoe langer hoe minder gebruik van wordt gemaakt.

5583. V. Waarom?

A. Dat weet ik niet.

5584. De Voorzitter: Gij hebt straks als uw stellige overtuiging te kennen gegeven dat het werken van kinderen beneden de 14 jaar is af te keuren. Maar acht gij het boven de 14 jaar ook zoo verkeerd?

A. Het is moeilijk om te zeggen dat het eerst beginnen moet met het 15de, 16de, 17de jaar. Dat is zeer moeilijk. Met het 14de en 15de jaar kan het zeer zeker schadelijk zijn om zes dagen in de week van 's avonds 7 tot 's morgens 7 te werken. Om echter op het oogenblik te verklaren op dezen of op dien leeftijd kan men pas beginnen, dat is moeilijk. Het hangt ook van de ontwikkeling van den jongen af. Men zou om zeker te gaan een anderen maatregel moeten nemen, men zou dan geneeskundig moeten onderzoeken of de jongens genoegzaam ontwikkeld zijn om zekeren arbeid te doen. Er zijn er die op hun 12de jaar al sterk genoeg zijn.

5585. De heer Ruys van Beerenbroek: Weet gij dat jongens geneeskundig onderzocht worden alvorens tot de fabrieken toegelaten te worden?

A. Ja, dr. Oidtmann keurt voor de faïencerie van Regout. Ik heb daar met den heer P. Regout over gesproken, die neemt degenen die voor de faïencerie zijn afgekeurd.

5586. V. Op welke afdeeling?

A. Op de glasblazerij. Misschien terecht, omdat de jongens daar niet onder dezelfde omstandigheden werken als op de faïencerie.

5587. De Voorzitter: Als ik het goed begrijp, worden de jongens medisch onderzocht, en die voor de eene afdeeling ongeschikt worden geoordeeld, worden toch geëmployeerd voor eene andere afdeeling.

A. Ja, dat kan ook zeer goed.

5588. V. Maar gij hebt ons straks beschreven hoe de kinderen er uitzien, die daar werken.

A. O ja, het kan zijn dat een jongen ongeschikt wordt geoordeeld voor het werken in de faïencerie, in de stof, en dat hij daarentegen zeer goed gebruikt kan worden in de glasblazerij, omdat hij daar onder andere conditiën is.

5589. De heer Goeman Borgesius: Maar wij hebben van u vernomen dat gij juist het werken van zulke jonge kinderen van 12 jaren in de glasblazerijen schadelijk acht?

A. Ja, maar zij moeten toch ergens werken. Wanneer door een dokter verklaard wordt dat zij niet in staat zijn in stof te werken dan zijn de heeren Regout toch in hun recht om ze in eene andere afdeeling werkzaam te doen zijn. Iemand, die afgekeurd wordt voor soldaat is daarom nog zeer goed geschikt voor vele andere betrekkingen.

5590. V. Gij gaat hierbij uit van de stelling dat de door u gewenschte toestand niet bestaat.

A. Zeer zeker; ik zou zeer wenschen dat zij niet voor hun veertiende jaar aan het werk zouden gesteld worden.

5591. De heer Ruys van Beerenbroek: Gij hebt gezegd dat werken in een met stof bezwangerde lucht zeer nadeelig voor de longen en longtering het gevolg daarvan is. Zijn u, behalve de door u besproken beroepen, nog andere bekend waar hetzelfde het geval is?

A. Steenhouwers bijv. en in het algemeen al die vakken, waarbij stof ontwikkeld wordt, met uitzondering van de bakkers en molenaars, omdat het stof waarmede dezen verkeeren, van een plantaardigen oorsprong is. Zij hoesten wel en krijgen chronische bronchitte, maar krijgen geen tuberculose. Bij de steenhouwers daarentegen veroorzaakt het ingeademde stof wel degelijk tuberculose. Die lieden zijn zeer gepredisponeerd; zij krijgen ulceratieve pro-

[p. 30]

cessen in de longen en zijn daardoor dubbel vatbaar voor tuberculose, die zij dan ook in den regel krijgen.

5592. De Voorzitter: Hebt gij uit u zelven nog iets mede te deelen dat gij begrijpt van nut te kunnen zijn? zoo niet, dan danken wij dat gij zijt willen komen. Uw verhoor is afgeloopen.

Dr. v. Kleef.