Antilliaanse Cahiers. Jaargang 4

[p. 148]

Het Papiamento

De lezer moet niet denken, dat ik weer een betoog ga houden. Ik ga evenmin doceren of ook maar overschrijven, wat ik al eens eerder heb gezegd. Ik zal u alleen enkele voorvallen vertellen die ik tijdens mijn vele reizen heb meegemaakt en die alle iets te maken hebben met het Papiamento.

Toen ik in New York was, nu meer dan veertig jaren geleden, liep ik eens na een bal in een koude nacht door de besneeuwde straten naar huis terug. Het was zowat drie uur. Ik was met een groep Curaçaoenaars; we woonden tezamen. Een gezamenlijke vriend - Nolly Maal - die juist van een vakantiereisje was aangekomen, had zich bij ons gevoegd. Wij stapten in de tram, een gesloten wagen en nadat we waren gaan zitten kwam de conducteur, een lange, magere, gebogen man met een snor, het geld ophalen. Een paar dagen tevoren had men mijn broer Piet een valse zilveren dollar in de handen gestopt, die hij niet meer kwijt kon. Toen hij de conducteur wilde betalen, zei Nolly luid in het Papiamento tegen Piet: ‘Maak nu van de gelegenheid gebruik en betaal hem met die valse rijksdaalder’, maar vlak daarop klonk het: ‘Aki plaka falsoe u'n ta pasa’ (Papiaments voor: Hier kan men niet met vals geld betalen). Wij stonden allemaal stomverbaasd. Toen vertelde de conducteur ons, met veel voldoening, dat hij een Nederlander was, die jaren geleden als soldaat op Curaçao in garnizoen was geweest en hij vroeg ons naar verschillende personen, onder andere naar ‘Sjon Gabi Cardoze’. Wij hebben hem, omdat het zijn laatste rit voor die dag was, tot aan de tramremise gezelschap gehouden, waarna wij met hem zijn gaan boemelen. Nog vaak daarna hebben wij hem gezien en eens heeft hij ons naar zijn

[p. 149]

huis meegenomen en aan zijn vrouw en kinderen voorgesteld.

In 1891 voer ik de Magdalena-rivier op, op weg naar Bogotá. Na het aandoen van bepaalde havens ligt de boot bij lage waterstand 's nachts stil en dan is het onmogelijk aan dek te blijven, vanwege de enorme zwermen kokkerds van muskieten, die je dreigen op sleeptouw te nemen. Iedereen moest zich daarom wel in zijn hut opsluiten, wat erg onaangenaam was, want het was in zo'n hut, die wel gesloten moest blijven, snikheet; je kon onder de klamboe maar enkele minuten indutten en dan lag je weer voor uren wakker.

Deze nachtelijke stopplaatsen waren niet bepaalde havens, maar willekeurige plekken, waar hout voor de ketels van de boot ingenomen werd. Het lawaai, aan dit werk verbonden, bevorderde het wakker blijven; ten slotte werd het een hel. Terwijl ik bezig was duizend en een verwensingen te uiten aan het adres van de boot, de maatschappij, het hout en de sjouwers, hoorde ik een woedende stem, die vloeken uitstootte, waarbij de mijne vergeleken kinderpraat waren. Het leek echter, dat het Spaans geen woorden genoeg had voor de eisen van het ogenblik, want plotseling kwam er een stortvloed van selecte krachttermen los in levend en echt papiamento. Ik ging direct aan dek en bij het schaarse licht van een stormlamp zag ik Henriquez Jessurun, een broer van Julio, die voor deze arbeid gecontracteerd was en zijn werk volbracht, geschraagd door deze uitgezochte krachttermen zijner moedertaal. Natuurlijk sloeg zijn woede bij het zien van een landgenoot en oude vriend in vreugde om tot niet geringe tevredenheid van zijn arbeiders.

In die dagen woonden er in Santiago de Cuba niet meer dan twee Curaçaoenaars: Jan Halley en ik. Er was nog een meneer De Jongh uit Camagüey, die voor een paar dagen overgekomen

[p. 150]

was. Cayo Maal arriveerde uit Habana en Pardo, ik weet niet waar vandaan. Die avond kwamen wij samen en dineerden in het hotel ‘Casa Grande’, waarna wij op het plein gingen zitten praten tot liefst drie uur 's nachts. Voor het eerst hadden wij een quorum in Santiago. De volgende morgen om zes uur moest Maal naar Habana en De Jongh naar Camagüey vertrekken. Ook Pardo zou zich inschepen; daarom had de zitting zo lang geduurd. De dag daarop vroeg het hoofd van de politie, die een schermvriend van ons was in de ‘Club Náutico’, welke taal wij die avond op het plein hadden gesproken. Een dienstdoend agent had gerapporteerd, dat enige personen tot laat in de nacht een hem onbekende taal hadden zitten praten, maar daar hij Halley en mij had herkend, had hij ons niet gestoord. Het hoofd van de politie was nieuwsgierig te weten, welke taal wij hadden gesproken. Toen moest ik hem uitleggen wat Papiamento eigenlijk was.

Ik liep eens over een plein in Vera Cruz in Mexico, toen ik twee jongemannen tegenkwam, die Papiamento spraken. In Vera Cruz was ik de enige mens uit Curaçao, hoewel in het binnenland, ik meen in Huatusco, een zekere Huyke woonde en in de hoofdstad Brachi en Broe Capriles. Ik volgde de twee mannen; dezen kregen dat in de gaten en de een zei tegen de ander: ‘Tene cuidao k'e hombre koe ta bini nos tras, sigoer e ta oen ladron, laga nos keda aky, camina tien hopi luz i hopi hende’. (Kijk uit voor die man die achter ons loopt. Dat is zeker een dief. Laten we hier blijven waar veel licht is en mensen zijn.) Ik antwoordde ze daarop iets in het Papiamento en de verbazing, die toen op hun gezicht te lezen stond, is niet in woorden weer te geven.

Hier in Panamá vertelde me eens iemand, die ik aan boord van een ‘tramp’ had ontmoet: ‘In een Chinese haven gingen een

[p. 151]

vriend en ik aan land en wandelden wat door de stad, waar wij een Chinees aantroffen, die snuisterijen verkocht. Mijn vriend wilde wat kopen, maar de Chinees vroeg hem een prijs, die ons nogal hoog leek. Na eerst wat heen en weer gepraat in slecht Engels, zei ik in het Papiamento tegen mijn vriend, want die was ook uit Curaçao: ‘Laat hem naar de...’ U begrijpt wel, waarheen ik hem verwees. Maar wie beschrijft onze verbazing, toen de Chinese koopman ons in zuiver Papiaments hetzelfde toewenste, en wel met een extra-toegift. Wij werden natuurlijk dadelijk vrienden. Hij vertelde ons, dat hij daar ook gekomen was met een ‘tramp’, maar dat hij zich zulk een stuk in zijn kraag gedronken had, dat hij enkele dagen onder water was gebleven en het schip vertrokken bleek, toen hij eindelijk in de haven weer eens poolshoogte was komen nemen. Maar hij had zich geschikt en met het weinige Engels, Nederlands, Spaans en enkele woorden Frans, die hij kende, had hij een betrekking gekregen, maar die had hij weer laten schieten om zich te kunnen wijden aan de verkoop van snuisterijen, die hem bijna niets kostten en waarmee hij flink geld verdiende.’

Ik ben van mening, dat de afvloeiïng van mensen uit Curaçao zo belangrijk is geweest, dat er geen plaats op de aardbol is of je treft er wel Curaçaoenaars aan. Hier is het gezegde van toepassing: ‘Zijn ze er, dan moet je zoeken tot je ze vindt’.