Antilliaanse Cahiers. Jaargang 4

[p. 119]

Pakoes

Hoewel in mijn kinderjaren de handel in de Heerenstraat en de ‘Calle Ancha’, Breedestraat, op Punda al was binnengedrongen, zag je nog maarte hooi en te gras in de Breedestraat op de Otrabanda een winkel. Maar in de nauwe straatjes van de Punda, binnen de omtrek van de Heeren-, Breede-, Prinsen- en Columbusstraat, had je al een flinke kern van een winkelwijk. Het waren nog maar ‘pakoes’, winkeltjes, die duidelijke tekenen van verval vertoonden en die onherroepelijk, hoewel zij heftig van zich af beten, plaats moesten maken voor moderne gebouwen. Ik herinner me Sjon Lau Wederfort, Charles Jutting, François Oduber, Papá Feliz Jesurun, H. Tweeboom en M. Daal. Zoals te verwachten was, verplaatste zich de kleinhandel naar de bredere en meer centraal gelegen straten, waar mensen met moderne inzichten winkels stichtten en waar men zich gemakkelijker kon bewegen dan in de steegjes.

Aguasal, in het papiamento 'awa sá), de waterkant op Otrabanda bij de brug, de Heerenstraat en de ‘Calle Ancha’ op Punda veranderden in een echt centrum van levendige detailhandel. Vanzelfsprekend brachten deze kooplieden van nieuwe stempel moderne methoden mee. Het oude systeem van jaarlijkse betalingen werd geleidelijk vervangen door een van maandelijkse afrekeningen. Zoals alles in het leven, had het systeem van betaling op lange termijn zeker zijn voordelen, maar ook zijn nadelen. De verplichting op een bepaald moment een grote som geld te moeten betalen was beslist een drawback, maar de mogelijkheid om op een gegeven ogenblik iets te kunnen krijgen zonder het onmiddellijk te betalen, was ongetwijfeld een zegen. Maar, aangezien zij, die eens per

[p. 120]

jaar betaalden, ook eens per jaar inden, was het nadeel voor de importeurs, die in het algemeen contant betaalden en lang krediet verleenden aan hun afnemers, met de vele risico s daaraan verbonden. Natuurlijk verkochten zij, die eens per maand inden, hun goederen goedkoper en toen de kopers zich daarvan rekenschap gingen geven, verkozen ze minder te betalen, zij het dan binnen korter tijd. Deze nieuwe situatie bewerkstelligde mede het verdwijnen van de kleinhandel uit de steegjes.

Wel merkwaardig is het, dat met de geweldige ‘boom’ van de olie, die de huren in de hoogte joeg en talrijke nieuwe detailzaken uit de grond stampte, vele winkels naar de steegjes moesten terugkeren, omdat er niet genoeg geschikte ruimte in de hoofdstraten van het centrum meer over was, waarmee het economische leven en de handelsbeweging ten dele naar precies dezelfde plaatsen werden teruggebracht, die enkele jaren tevoren door de evolutie van de handel in diskrediet waren geraakt.

Deze ‘pakoes’ uit de steegjes verdwenen toch allengs weer, hoewel sommige hardnekkig weigerden in te zien, dat er maar twee moglijkheden waren: òf verhuizen òf verdwijnen. Ik moet nog even vertellen, dat het systeem van jaarlijkse betalingen ons een huis heeft gekost en nog wel één, dat prachtig gelegen was. Een handelsman, die oud genoeg was om het stelsel der jaarlijkse betaling vol te houden en modern genoeg om er zelf maandrekeningen op na te houden, had zijn winkel in een huis, dat ons toebehoorde. Toen, door de dood van mijn vader, het moment van afrekenen kwam en hij de huur van het huis zou betalen en wij, hetgeen wij hem nog schuldig waren, kwam er een onontwarbare rekening los en ten slotte bleek, dat wij de waarde van het huis moesten betalen... en hem daarbij dankbaar zijn ook nog.

[p. 121]

Maar om terug te keren tot de ‘pakoes’ in de steegjes, zij die zich er niet bij wilden neerleggen te verdwijnen, moesten hun toevlucht nemen tot allerlei listen om op de been te blijven. Een oude ‘pakoes’-eigenaar, die merkte, dat zijn verkoop onrustbarend snel terugliep en het bezoek van zijn klanten navenant afnam, paste o.a. dit middel toe: hij ging op een stoel op straat zitten en lette op, wie langs liep. Wanneer hij iemand zag, die een pakje bij zich had, riep hij Dochi, zijn enige bediende.

‘Wie loopt daar?’

Dochi, die betere ogen had, herkende de voorganger en zei: ‘Dat is Sjon Piet’.

‘Wat heeft hij in zijn hand?’

‘Het lijkt wel een blik koekjes’.

Waarna de eigenaar op strenge toon beval: ‘Schrijf op voor Sjon Piet een blik koekjes’.

Vanzelfsprekend kon Sjon Piet, die in december een rekening gepresenteerd kreeg van dingen, die hij in de periode van januari tot december had afgenomen, zich niet herinneren of hij ze wel of niet had gekocht en betaalde dan maar. Zolang het niet in de gaten liep, kon het leven van de ‘pakoes’ op die manier nog een beetje verlengd worden.

Ik wil in dit verband nog een voorval meedelen, mijzelf in Kingston op Jamaica overkomen, vóór de aardbeving. Een vriend, een landgenoot uit Curaçao, had daar een kleine zaak, waar ik brood, biscuits en dergelijke dingen kocht. Op een dag tijdens mijn dagelijks bezoek vroeg hij mij of ik wel eens een één-ponds blik pijptabak had meegenomen. Ik ben geen pijproker en ik ontkende dus, maar ik vroeg hem toch, hoe hij erbij kwam, dat ik die tabak had meegenomen. Hij vertelde me, dat zijn bediende hem een beschrijving van de man had gegeven, die op mij leek.

[p. 122]

‘Ik ben het niet, maar ik zal je een praktische wenk geven’, zei ik. ‘Schrijf het op rekening van al je klanten. Hij, die het niet meegenomen heeft, zal het je, evenals ik, zeggen. Hij, die het wel gedaan heeft zal, omdat hij weet, dat hij het meegenomen heeft, betalen’.

‘Dat zal ik doen’, antwoordde hij.

Een paar dagen later vroeg ik hem hoe het was afgelopen met die zaak van de pijptabak. Met een glimlach van grote voldoening zei hij: ‘Achttien mensen hebben betaald’.

Van die dag af heb ik de rekeningen, die ik van hem kreeg, zorgvuldig nagekeken.