Antilliaanse Cahiers. Jaargang 4

[p. 83]

Nanzi koe Zeze

Onze mythologie beperkt zich tot twee wezens: ‘Nanzi koe Zeze’. Op de een of andere manier schijnen deze twee personages onafscheidelijk met elkaar verbonden te zijn, want bijna nooit komt de een zonder de ander voor. Naar men mij vertelde, zijn hun taken zo verdeeld: alle wijsheid, filosofie en vindingrijkheid zijn in ‘Nanzi’ geconcentreerd, terwijl ‘Zeze’ een onontbeerlijk appendix is, met behulp waarvan ‘Nanzi’ zijn theorieën in praktijk kan brengen, zijn filosofie kan verspreiden, zijn spelen kan uitvoeren en zijn verhalen en grappen kan vertellen. Ik stel me ze voor als Don Quijote en Sancho Panza, met dit verschil, dat ik nooit uit de mond van ‘Zeze’ zulke listige antwoorden en brutale waarheden heb gehoord als uit de gans niet geraffineerde mond van de grote schildknaap.

Uit de uitdrukking ‘Ma sabi koe Nanzi’ - knapper dan Nanzi - spreekt de overtuiging, dat deze persoonlijkheid uit onze plaatselijke mythologie de essentie der wijsheid is en ‘Biboe manera Nanzi’ - zo slim als Nanzi - zegt duidelijk, dat hij ieder te slim af is. ‘Nanzi die koe Zeze toer kos ta oen proebamentoe’ - Nanzi zei tegen Zeze alles is een gok - is een staaltje van zijn knappe filosofie. ‘Toer pakiko, tin soe pasobra’ - ieder waarom heeft zijn daarom, alles heeft zijn reden - is nog een van de zinrijke gezegden van dit bovennatuurlijke wezen. Door in plaats van het dorre ‘alles heeft zijn reden’ het sappige ‘ieder waarom heeft zijn daarom’ te stellen, heeft hij een wijsgerig principe op het niveau gebracht van de kernachtige volkstaal.

Maar ‘Nanzi’ houdt ervan zijn filosofie te verkondigen in de vorm van fantastische verhalen, gekruid met liedjes, hoewel

[p. 84]

zijn gelijkenissen soms een beetje raadselachtig zijn, althans voor mij. ‘Awa ta kai, solo ta sali. Nanzi ta soeta su muhe koe paloe di foenchi tra'i kas’ - Het regent, de zon komt tussen de wolken vandaan. Nanzi slaat zijn vrouw met een foenchi-stok achter het huis - is bijvoorbeeld een van zijn uitspraken, die mij altijd duister zijn gebleven. Waarom slaat Nanzi zijn vrouw achter het huis met een stok om foenchi te trekken, terwijl de zon achter de wolken vandaan komt en het tegelijkertijd regent? Dat van de ‘paloe di funchi’ begrijp ik, want een foenchi-stok is stevig en hard... en een slag ermee komt ongenadig aan.

Ook weet ik weinig van de persoonlijkheid van ‘Nanzi’ af. Als kind dacht ik mij hem natuurlijk als een grote man, sterk en tot alles in staat. Wanneer ik nu zijn persoonlijkheid nog eens onder de loep neem, zie ik hem voor me als een soort gnoom, een misvormde lilliputter met een lange baard, een oud gezicht met levendige, zelfs ondeugende, boosaardige oogjes. Zoiets als de Engelse ‘goblin's’, die in de ‘Pickwick Papers’ van Dickens op Kerstnacht de doodgraver Gabriel Grub met zich meevoerden. Maar onze ‘Nanzi’ schijnt geen kwade geest te zijn, geen angstwekkend spook en mocht hij eens lelijke streken uithalen, dan komt dit door een overmaat aan levendigheid, een teveel aan vernuft en een overgrote neiging tot kwajongensstreken.

Onze landslieden uit die tijd, eenvoudige en onwetende mensen, kenden een menigte verhalen, toegeschreven aan die ondeugd. Ik was er dol op en Marti, onze huisjongen, vertelde me 's avonds wanneer wij op het grote terras zaten in het licht van een prachtige maan of onder een dak van schitterende sterren, die wonderlijke sprookjes, die mij naar een andere wereld voerden. Wanneer ik ze nu probeer te analyseren, kom ik tot

[p. 85]

de ontdekking, dat zij bestaan uit een mengsel van fantasie, Afrikaanse tradities, die door de eerste negerslaven waren meegevoerd en die bewaard zijn gebleven, slechts wat gewijzigd door de plaatselijke omstandigheden en beïnvloed door de beschaving en door de zeden van de wereld, waarin de verteller op dat ogenblik leeft. Maar ik luisterde geboeid en, nu er jaren sindsdien verstreken zijn, vraag ik mij af: zou de ontroering, die deze fantastische verhalen toen bij mij wekten, een vroegtijdig voorteken zijn geweest van de onrust, die zich in later jaren bij mij zou openbaren? Zou het een voorteken zijn geweest van het zwerversbestaan, dat ik zou gaan leiden als een zigeuner, met mijn gezin, trekkend over zeeën en bergen, door velden en steden?

Ik herinner me nu nog een van de ‘Kuenta's di Nanzi’, Nanzi-verhalen, die Marti mij heeft verteld. Het luidde zo: ‘Op een dag verliet Nanzi zijn huis. Hij ging naar het bos om daar hout te kappen, want zijn vrouw had niets om vuur mee te maken. Maar halverwege kwam hij een slang tegen, die heerlijk lag te slapen. Nanzi zei tot zichzelf: ‘Als ik hem wakker maak, wordt hij boos; als ik hem met rust laat, zou er een wagen langs kunnen komen en hem overrijden. Wat moet ik doen?’ Maar daar Nanzi erg slim is, kwam meteen een goede gedachte bij hem op: ‘Ik zal zingen’, en hij begon direct een prachtig lied te zingen, dat luidde: ‘Si flé mangoré, borenquí, borengá mangoré ollí ollá mangoré, esta oen two i mangoré’. (Tussen haakjes: ik heb nooit kunnen nagaan wat de woorden van dat liedje van Nanzi beduidden, hoe mooi ze ook klinken. Het enige woord, dat ik kan thuisbrengen is ‘mangoré’, de naam van een Indiaans stamhoofd uit Paraguay, hoofdpersoon van een legende. En onlangs heb ik een Indiaanse gitarist uit Paraguay van die naam horen spelen. Ik vermoed, dat noch

[p. 86]

de verteller, noch de luisteraar ooit een woord van dat lied heeft begrepen.) De slang werd bij het zingen van dit lied langzaamaan wakker en begon op de punt van zijn staart te dansen. Daarna zei hij tegen Nanzi: ‘Jij bent juist de man die ik zoek; klim op mijn rug en laten we gaan’.

Nanzi klom op zijn rug en de slang vloog als een vogel weg. Zij vlogen over groene velden en Nanzi dacht: het moet dit jaar hard hebben geregend. Ze vlogen over de blauwe, woeste zee en zagen ontelbaar veel schepen. Terwijl zij zo vlogen, dacht Nanzi: ‘Wat zal mijn vrouw wel zeggen?’ Nadat zij lange tijd hadden gevlogen, kwamen zij in een vreemd land en de slang streek neer vlak voor een paleis. Maar terwijl Nanzi van zijn rug afklom, veranderde de slang in een schone prins. Zij gingen samen het paleis binnen en stapten regelrecht naar de kamer van de koning, die te bed lag en erg verdrietig was.

Een van de mensen, die de koning gezelschap hielden, zei tot Nanzi: ‘Wij hebben je laten halen om de koning van zijn droefheid te bevrijden’. Nanzi kwam dichterbij en zei tot de koning: ‘Sjon arei, sjon arei, mira oen baca te arriba alla’. (Sjon arei, sjon arei - naam voor de koning in alle Nanzi-verhalen - kijk eens naar boven, daar loopt een koe) en toen de koning zijn hoofd ophief, begon Nanzi hem te kietelen en zei: ‘Pintau akí, pintau allá, pintau akí, pintau allá’ - hier gevlekt en daar gevlekt, hier gevlekt en daar gevlekt - en de koning begon te lachen en kon haast niet meer ophouden. Iedereen was blij en Nanzi werd goed betaald. Opnieuw veranderde de prins in een slang en nadat hij Nanzi op zijn rug had meegenomen, vlogen zij over zeeën en groene velden en kwamen op dezelfde weg terecht, waar zij elkaar hadden ontmoet. Nanzi liep naar huis terug en trof daar zijn vrouw slapend aan. Hij zong voor haar hetzelfde liedje, dat hij voor

[p. 87]

de slang had gezongen. Zijn vrouw werd wakker en zei tegen hem: ‘Ik droomde dat wij veel geld hadden’. Toen vertelde Nanzi haar alles en liet haar zien, wat ze hem betaald hadden.

‘Bo'n busca plaka; s'e tin koe bini, kolebra ta balia y placa ta bini’ - Je moet niet naar geld zoeken; als je het moet hebben, zal de slang dansen en dan zal je het krijgen.