Antilliaanse Cahiers. Jaargang 4

[p. 67]

Begrafenissen

Begrafenissen hebben op Curaçao altijd een indrukwekkend plechtig karakter gehad. Alle volgers gingen, volgens een strenge etiquette, in het zwart gekleed. Het wekte de indruk alsof de groep in haar geheel deelnam in het verdriet van de achterblijvenden en collectief het streven had het mysterie van de ‘overkant’ te doorgronden. De onontbeerlijke hoge hoeden waren er in zulk een verscheidenheid, dat ze de grondslag van een museumcollectie hadden kunnen vormen. Er waren hoge, lage en middelhoge hoeden. Men had ze met rechte randen en met randen, die naar boven of naar beneden omkrulden. Daarbij waren ze van allerlei soorten stof. Ruige en gladde, en er tussen door liep altijd wel een volger met een claque, in feite bestemd voor de danszaal, voordat de gewoonte in zwang kwam om hoeden aan de ingang af te geven. De kleuren varieerden van zuiver zwart bij de pas gekochte hoeden, over rossig tot groen bij de veteranen, die al heel wat generaties overleefd hadden. Maar welke vorm, kleur of ouderdom ze ook hadden, door hun aanwezigheid droegen zij hun steentje bij tot de plechtigheid.

Dan waren er de geklede jas, de rok en bij ontbreken daarvan het door-de-weekse jasje met drie knopen. Dikwijls kon men bij de paren, die op uitnodiging van de ‘voorlezer’, voorganger, de baar volgden, broederlijk een rok zien met korte panden naast een geklede jas uit een ander tijdperk, onmetelijk lang en ruim. Deftige handschoenen van wit glacé ontdekte men naast grijze, zwarte en zelfs gele handschoenen, die voor zo'n bijzondere gelegenheid van ergens te voorschijn waren getoverd. Laat ik maar zwijgen over de broeken, die, evenals

[p. 68]

de jasjes, hetzij door hun snit, hetzij door hun kleur, verschillende tijdperken vertegenwoordigden. Maar al deze hoeden en handschoenen, broeken en jassen waren van zulk een betekenis, dat, wanneer zij in de klerenkast ontbraken, men in het algemeen afzag van de vervulling van zijn maatschappelijke plicht ten opzichte van een overledene.

Er waren bescheiden en praalvolle begrafenissen, maar in beide gevallen was de kleding dezelfde. Wanneer een vooraanstaand persoon gestorven was, werd zijn dood in de kerk afgekondigd, al naar gelang de belijdenis van de overledene in de Orthodox- of de Gereformeerd-Joodse, de Hervormde of de Katholieke. Bij monde van de ‘voorlezer’ nodigden de kerken hun gemeenteleden persoonlijk uit, terwijl zij tegelijkertijd bekendmaakten, wie uitgekozen waren om als dragers te fungeren en wie de koorden mochten vasthouden. Tóen de koetsen nog niet in zwang waren, werd de doodkist, liggend op een soort houten brancard, op de schouders gedragen; de kist werd bedekt met een zwart kleed, waarvan de vier uiteinden naar beneden hingen en door vier personen werden vastgehouden. Bij militaire begrafenissen werd de kist met de vlag afgedekt en zij kregen hun sabel, epauletten, medailles en kepi mee. Ik herinner me alleen die van Don Jacob Naar en hoe ik als kind onder de indruk kwam van zoveel praal en van zoveel mensen. Het korps ‘Volontaire’ en het Nederlandse garnizoen begeleidden hem met meer dan duizend man. De dodenmars, de saluutschoten van de troep en vooral het zwarte paard, dat voor de kist liep, die bedekt was met een vlag en gedragen op een baar, de onmetelijke stoet, het geheel voorafgegaan door een Orthodox-Joodse, een Gereformeerd-Joodse, een Hervormd-Protestantse en een Rooms-Katholieke ‘voorlezer’, zetten zich onuitwisbaar in mijn geest vast.

[p. 69]

Bij grote begrafenissen kregen zij, die aangewezen waren om de koorden vast te houden en zij, die de kist moesten dragen, een lint van grove zwarte zijde om, dat zij over de borst gekruist van de linkerschouder naar de rechterkant van het middel droegen. Ook droegen zij katoenen witte handschoenen. Deze taken werden als ereplicht beschouwd en alleen aan intieme vrienden van de overledene gegeven, liefst aan het puikje van de regerings-, bank- of handelswereld. Wanneer de doodkist op de schouders van de vrienden was getild, draaide de ‘voorlezer’, die zijn plaats vóór aan de stoet had ingenomen, zich om en nodigde de aanwezigen met krachtige stem uit hem paarsgewijze te volgen.

Als ik nog op mijn geheugen kan rekenen, luidde de toespraak, altijd in het Nederlands uitgesproken, als volgt: ‘Heren, familie, vrienden en bekenden worden vriendelijk verzocht zich achter het lijk te voegen’.

Ik herinner me, dat in mijn jongenstijd ‘voorlezer’ voor de Orthodoxe Joden was: David Fidanque; voor de Gereformeerden, Mr. Peiliker; voor de Hervormden: Sjon Simon van der Dys en voor de Katholieken: Sjon Jan Lawrence. Sjon Jan was erg trots op zijn plaats vooraan en wanneer hij zijn begrafenistoespraak moest houden, nam hij een theatrale houding aan en met een handgebaar als van een toneelspeler lanceerde hij zijn invitatie aan de rouwenden, hem in paren te volgen. Sjon Jan was ook koorleider van de Sint Anna-kerk en ik hoor nog zijn, een beetje schelle, tenor zingen: ‘y con tanta gloria, el mundo se alegra y los ángeles cantan: Ave Gratia Plena!’ (en bij zoveel zaligheid, verheugt zich de wereld en zingen de Engelen: Ave Gratia Plena!). Ik geloof, dat dit op Kerstochtend gebeurde.

Toen ik al iets ouder was, hoorde ik bij de begrafenis van

[p. 70]

Don Agustín Bethencourt - eveneens een machtige uiting van algemene rouw - dr. Capriles zijn redevoering, bij de ingang van het kerkhof, met deze diep-wijsgerige opmerking inzetten: ‘Wanneer de mensen geen beslissing kunnen nemen over de omstandigheden, zullen deze voor de mensen beslissen’. Gedurende mijn leven heb ik heel vaak de gelegenheid gehad de wijsheid en juistheid van deze bewering te constateren.

Hoewel ik er niet bij aanwezig ben geweest, omdat ik toen al enkele jaren in New York woonde, is mij verteld, dat in die dagen alleen de begrafenis van mijn vader die van Don Jacob Naar in praal heeft benaderd. Wel weet ik van de plechtigheid, toen de resten van Brion van zijn rustplaats in de buurt van Beth-A-Haim naar het Pantéon Nacional in Caracas werden overgebracht. Deze resten, in een kleine urn, werden gedeponeerd in het huis, waar Sjon Willem van Eps het laatst heeft gewoond, op de hoek van de Breedestraat op Otrabanda en de heuvel Engelbrown. Daar bleef deze urn gedurende de nacht, bewaakt door een erewacht. De dag, waarop hij aan boord van het schip werd gebracht, was een officiële rouwdag; 's middags werd hij met veel praal tot Aguasaal (het huidige Awa Sá - zoute water - Brionplein, op Otrabanda) gebracht en van daar op een schip dat aan de Punda gemeerd lag.

De koorden werden gedragen door kolonel Prince, een gepensioneerde Nederlandse veteraan op Curaçao, die indertijd de hoogste rang bekleedde en de commandant van de Schutterij, maar ik herinner me niet meer of het Sjon Jan ‘largoe’, lange, Schotborg is geweest, en andere vertegenwoordigers van de zeemacht. Ik geloof, dat de twee militaire muziekkorpsen aanwezig waren, benevens vertegenwoordigers van garnizoen en militie. Voor het eerst heb ik toen een Venezolaanse generaal in groot tenue gezien, die door de regering van Venezuela was afgevaar-

[p. 71]

digd. Hij droeg een blauwe, driehoekige steek, met een grote gele pluim erop; lange jas met veel galons, geweldige epauletten, sjerp van divisie-generaal, in de kleuren van de Venezolaanse vlag, sabel en rode broek met brede, gouden galons. Maar wat mij verbaasde, was dat hij ook een staf droeg. Deze staf was, zoals ik later vernam, een generaalsinsigne. Zijn aidede-camps waren eveneens in groot tenue. Al die praal was in overeenstemming met de spectaculaire stijl van Guzmán Blanco, toenmalig president van Venezuela.

Ik weet niet of het aan wijsgerige overwegingen dan wel aan verminderde gevoeligheid moet worden geweten, maar het is een feit, dat de begrafenissen tegenwoordig veel aan sombere grootsheid hebben ingeboet. Een grappenmaker met filosofische inslag zei onlangs tegen mij dat, nu de dansfeesten in clubgebouwen worden gehouden, het wel niet lang meer zal duren of ook de doopfeesten en begrafenissen zullen vanuit een sociaal centrum worden georganiseerd. De ironie van deze gedachte is even opmerkelijk als de juistheid ervan. Tegenwoordig komt men op een begrafenis in het-doet-er-niet-toe welke kleding, hetgeen ontegenzeglijk gemakkelijk is, maar de plechtigheid, die toch bij een begrafenis behoort, gaat er geheel door verloren.