Antilliaanse Cahiers. Jaargang 4

[p. 37]

Zo werd Kerstmis vroeger gevierd

Wanneer ik probeer over de Kerstdagen te schrijven, zoals ze gevierd werden, toen Kerstmis nog identiek was met vreugde, wordt het mij droevig te moede; onwillekeurig komt een waas voor mijn ogen. Wanneer ik terugdenk aan mijn jongensjaren, zie ik mijn vrienden weer voor me, met wie ik een hechte groep vormde, die vreugde en geestdrift om zich verspreidde. Nu, na veertig jaren, kunnen er op zijn hoogst twee of drie reageren, die, verspreid over de wereld, een schaduw zijn van wat zij eens waren. De anderen zijn, om met Shakespeare te spreken, de grens al overschreden naar dat ‘onbekende gebied, waarvan geen enkele reiziger ooit is teruggekeerd’. Voor hen, die reeds eeuwig rusten en voor de weinigen, die afwezig zijn, deze aanvangswoorden als herinnering aan de tijden, die - om met de dichter Bécquer te spreken - ‘nooit weer zullen keren!’

Bij het naderen van de Kerstdagen was het alsof de lucht vervuld werd van zuivere vreugde. Niet alleen de jongeren, maar ook de ouderen - anders zo bedachtzaam en ernstig - droegen tot de feeststemming bij. Op de avond van 24 december werden er al vele danspartijen gegeven. Zowel in de luxueuze, met tapijten belegde salons als in de eenvoudige huisjes werd tot de dageraad gedanst. Ieder gezin dat zichzelf respecteerde, bezat een piano en elk ouderpaar had wel een zoon of een dochter, die het instrument kon bespelen. Ons gouvernement was toen nog niet op de gedachte gekomen de piano als luxeartikel te beschouwen, zodat niemand door de belasting weerhouden werd er een aan te schaffen. Onder de vrienden, die op bezoek kwamen, waren er altijd wel, die konden spelen; alleen voor grote feesten werd een orkestje gehuurd. En dat Wawa

[p. 38]

Scholz en zijn orkestje de besten waren, stond als een paal boven water. Ik zie hem nog voor me staan, helder, springlevend. Groot was hij en tamelijk bruin van huidskleur; hij droeg bakkebaarden, die van het ene oor naar het andere liepen, maar geen snor, zoals de mode dat voorschreef. Wel droeg hij een lange, geklede jas, die 's avonds zwart was, maar overdag bepaald groen leek. Zijn hoge boord, die aan het begin van de avond stijf stond, zakte in naar gelang hij met meer enthousiasme en overgave zijn viool bespeelde en de borrels het zweet rijkelijk deden vloeien. Behalve Wawa Scholz zelf als violist en dirigent, bestond zijn orkest uit een fluitist, een begeleider op de huispiano, een trompettist, die de lawaaiïge boventoon voerde en een cellist, die even lawaaiïg begeleidde. Deze samenstelling werd ‘Wawa chikitoe’, kleine Wawa, genoemd. Al naar de grootte van het feest werden gitaren, klarinetten en zelfs contrabassen toegevoegd.

Nooit ontbraken de ‘matrimonial’ en de ‘triangulo’, instrumenten, die het ritme moesten aangeven en het spel leven inblazen. De ‘matrimonial’ - ik weet nog steeds niet waarom het instrument zo genoemd werd - bestond uit een stuk hout, een plank, waarop blikken schijfjes waren bevestigd. De plank was dun en lang, zo ongeveer 2½ voet, terwijl de schijfjes ongeveer 4 duim in diameter waren. Deze blikken schijfjes waren op het hout gespijkerd. Als men met het instrument op de knieën sloeg en de plank aan elk der uiteinden met een hand werd vastgehouden, gaf het een metaalachtig geluid, dat rinkelend bleef naschudden als je het nog eens tegen de knieën sloeg. De bespeler van dit instrument was een kunstenaar van formaat. Hij wist op zijn primitief maaksel zoveel verscheidenheid van geluiden voort te brengen en er zoveel uitdrukking in te leggen, dat hij beslist onmisbaar was in het orkestje. De

[p. 39]

triangel-bespeler was ook een virtuoos, maar zonder de wiri - gemaakt van ‘calbas’, een lange, gedroogde kalebas, waar de inhoud is uitgehaald - ontbrak het hoofdbestanddeel van het orkest.

De muzikanten speelden zittend, behalve Wawa; zijn teken om te beginnen, waren niet de bekende woorden ‘een, twee, drie’, maar ‘Hein, Piet, Klaas’, waarna het orkest losbarstte in quadrilles, lanciers, walsen en danza's, polka's en mazurka's, om ten slotte, tegen de ochtendschemering, wanneer de vreugde haar hoogtepunt bereikt had, de vrolijke en geïnspireerde tumba's in te zetten, een Curaçaose dansvorm bij uitstek, die de Curaçaose ziel het trouwst vertolkte.

Wanneer de bijeenkomst minder officieel, binnen de familiekring, werd gehouden, bespeelden de vrienden de instrumenten, en duo's, trio's en kwartetten verzorgden de dansmuziek. Ik herinner me nog heel goed een fameus kwartet, bestaande uit Jacob van Kleunen (klarinet), Wewe Jolley (fluit), mijn oom John (viool) en mijn vader (piano), dat overal gevraagd werd om de ‘bailabilidad’, letterlijk de dansbaarheid van hun muziek. Het is ondoenlijk alle muzikanten uit die tijd op te noemen; ik kan volstaan met eraan te herinneren, dat dat de tijd was van Blasini, Joe Corsen, Jim Corsen, Cris Ulder en zoveel anderen, opdat men ervan doordrongen zij, dat de muziek de eer bewezen werd, die haar toekwam, door het culturele Curaçao van die dagen.

En al is Kerstmis een zuiver christelijk feest, de viering beperkte zich niet uitsluitend tot het christelijke deel van de bevolking; de Joden vierden het met evenveel enthousiasme. Op eerste Kerstdag, de 25e december, stond elk huis voor een ieder open. Vrienden en kennissen vormden groepjes; overal was muziek, overal danste men en ieder was welkom. Het was

[p. 40]

een goede gewoonte geworden op die dag niet te koken, zodat het dienstpersoneel ook vrij was. Toch stond de tafel de hele dag gedekt voor hen, die op bezoek kwamen, met de traditionele ‘ajaca’, sappig, gepeperd en met zorg in ‘bijao’ bladeren gewikkeld. Men kon er zich ook te goed doen aan pekelvlees, pekeltong, ham met kruidnagel en ‘pickle’ van de meest verscheiden soort. Soms lagen er ook koude, goed gevulde vleespasteitjes, waarin het een lust was te bijten. Vanzelfsprekend kon je olijven krijgen en gevulde kalkoen. O, die kalkoen! Mals, met wit en bruin vlees, met vulling van aardappelpuree en de ingewanden van de vogel en waar overheen een pittige saus van kappertjes en mosterd was gegoten. En dranken zoveel als je wilde.

Er werden geen uitnodigingen verzonden, iedere formaliteit ontbrak; je kwam binnen, danste, at en dronk en ging naar het volgende huis om er met dezelfde gastvrijheid te worden ontvangen. O, die verrukkelijke jaren van jeugd, hoop, vertrouwen in de toekomst, romantisch gekleurde dromen, ‘een goddelijke schat, die gaat om nooit weer te keren’, zoals de dichter Rubén Darío eens schreef.

De Kerstdagen duurden tot Nieuwjaar en soms zelfs tot Driekoningen. Zij werden niet alleen door de beter-gesitueerden gevierd, ook het volk vermaakte zich, natuurlijk op zijn wijze. De trommen ‘roncaban’, roffelden, in alle steegjes en je kon het gezang aan de ene kant van de stad helemaal aan de andere zijde horen. Vuurwerk was niet weg te denken op die dagen. Artistiek vuurwerk kwam uit de Verenigde Staten, de ‘klapchi's’, klappertjes, werden uit China ingevoerd, maar de ‘funsucus’, voetzoekers, en de ‘donderboos’ werden op Curaçao zelf gemaakt. Duizenden van deze donderbozen knutselde men in elkaar en het vereiste een zekere handigheid ze aan te steken.

[p. 41]

Gedurende de Kerst- en Nieuwjaarsavonden leek de stad wel op een vulkaan, die lichtflitsen, sterren en vuurcirkels huizenhoog opwierp, tot in de ochtendschemering toe, terwijl overal zang en muziek klonken.

Langzamerhand zijn deze gewoonten verdwenen en Kerstmis is een kleurloos en saai feest geworden. De tijden veranderen en wij met hen. Zou de herinnering soms de waarde van de dingen, die geweest zijn, opblazen of zouden de waarden en proporties veranderen en worden wij met dit contrast geconfronteerd? Wie zal het weten!