Antilliaanse Cahiers. Jaargang 3

[p. 16]

John de Pool

Hoofddoeken

De natuurlijke vrouwelijke koketterie kent geen grenzen, geen rassen, geen huidskleur. Van de noordpoolstreken, waar de kleding noodzakelijk is als bescherming tegen de koude, tot de hete zones van het woeste Afrika, waar een minimum aan kleding vereist is, worden de vrouwen niet moe middelen uit te denken om hun bekoorlijkheden op haar voordeligst te doen uitkomen.

De hoofddoek (lenzoe di cabez) was in mijn tijd de natuurlijke sier van de vrouwen van ons volk. Zij was hun opschik. Een rok en jakje (saya koe yaqui) vormden geen volledige kleding zonder de bijbehorende en kokette lenzoe di cabez. De schikking ervan en de wijze waarop zij moest worden vastgemaakt, vereisten een zekere artistieke begaafdheid, die niet iedereen bezat en zo ontstond er een geheel leger ‘deskundigen’, dat een aardige bijverdienste had met deze arbeid van kunstzin en koketterie. Het vereiste smaak, artisticiteit en gratie om te weten, hoe men een strik moest leggen, een lint moest vastmaken of het haar kappen.

Deze doeken waren oorspronkelijk grote stukken echt ‘Madras’-linnen, uit Engeland geïmporteerd, waarheen het uit her land van herkomst was aangevoerd. Zij hadden felle kleuren, meestal geel en rood, met in het midden grote ruiten en aan de kanten brede randen. Wanneer ze om het hoofd waren gebonden, werden zij zo geschikt, dat de twee uiteinden als twee brede vleugels op de schouders hingen, terwijl aan de voorkant een smalle band het geheel in vorm hield. Deze hoofddoeken wer-

[p. 17]

den zorgvuldig voor bijzondere gelegenheden bewaard, omdat het schikken nogal veel geld kostte. De dagelijkse hoofddoek vereiste minder nauwgezetheid, maar werd toch altijd op dezelfde manier met de vleugels achter en het bandje voor gedragen. Deze wijze van vastbinden heette Poenta di Scharloo (de Punt van Scharloo; Scharloo is een gedeelte van de Punda, dicht bij de haveningang).

Van de mij bekende Antilliaanse eilanden waren het Curaçao en Martinique, waar de hoofddoeken het meest in gebruik waren. Op Trinidad, Jamaica en Barbados overheersten de hoeden, die, hoe voddig en verkreukeld ook, verkozen werden boven de hoofddoeken. Maar tussen de hoofddoek van Martinique en die van Curaçao bestond zo'n duidelijk onderscheid, dat wij zouden kunnen zeggen, dat daarin het psychologisch verschil tussen de volken van beide eilanden weerspiegeld werd. De Curaçaose dracht is sober in haar lijnen en doet rustig aan. Het altijd gesteven en gestreken goed kenschetst de ordelijkheid en nauwgezetheid, ontstaan onder invloed van de Hollanders.

Ik weet nog goed, dat een volkskind uit mijn tijd met haar saya koe yaqui en haar lenzoe di cabez zekere eerbied afdwong door de strenge lijnen van het geheel. Niettemin vergeet ik de indruk van dynamiek niet, die dezelfde figuur maakte, wanneer die lijnen in beweging werden gebracht. Ik denk dan in de eerste plaats aan de dorpsvrouwen van toen, die geen ‘trucks’ of vrachtwagens te hunner beschikking hadden, maar een paar uur moesten lopen om voor de ochtendschemering in de stad te zijn, hun produkten van de hand te doen en naar hun veraf gelegen huizen voor zonsondergang terug te keren. Met sayas canga, dat zijn rokken, die ter hoogte van de heup in een kleine bult werden opgetrokken om de gespierde benen vrij te laten,

[p. 18]

een roedia (letterlijk is dit in het Papiamento een knie) of wel een opgerold stuk goed op de lenzoe en daarboven een grote mand (makoetoe) met de koopwaar er in, zo zag je die energieke vrouwen met grote, snelle en ritmische passen vier tot vijf uren lopen naar de plaats van bestemming. Zij hielden hun lichamen in evenwicht door een golvende beweging, waardoor de heupen energiek van links naar rechts zwaaiden, terwijl de armen bezig bleven de zware mand, die aan het hoofd van de draagster leek vastgeklonken, in volmaakte balans te houden. En ondanks dit alles bleef de lenzoe haar strenge lijnen behouden.

Daarentegen leek het of de wijze, waarop de vrouwen van Martinique de hoofddoeken droegen, door de Franse geest was beïnvloed. Die was van een zo artistieke ongegeneerdheid, een zo aantrekkelijke onstuimigheid, dat je op het eerste gezicht moest denken aan een volkomen ongedisciplineerd temperament, wars van iedere vorm van conventie, maar geladen met emotionaliteit en kunstzinnig gevoel. De manier, waarop daar de hoofddoek werd vastgemaakt, was volkomen tegengesteld aan die, waarop dat op Curaçao werd gedaan. Er bestond op Martinique geen enkele lijn; nu eens was ze geknoopt, dan weer gestrikt; de vorm hoefde niet precies aan de schedel aangepast te zijn, maar stond of wel bol of strakker dan bij ons en het geheel lag niet met de twee punten op de rug, maar stak in de lucht als twee bliksemafleiders, twee vaandels, twee helgekleurde speren. Dit was een omwenteling op het gebied van de lenzoe di cabez.

Die hoofddoeken van Madras-linnen werden mettertijd vervangen door andere goedkopere stoffen, niet meer van in India geweven gekleurde draden, maar in Engeland bedrukte katoen. En daarmee begon het verval van deze hoofdtooi. Toen

[p. 19]

kwamen echter de witte hoofddoeken, met prachtig handborduursel, geheel wit of zwart, die, nadat ze eens om het hoofd waren gebonden, in een vorm bewaard werden voor belangrijke gelegenheden. Zij vormden een luxe bezit, want ze waren van zuiver linnen en het borduren kostte heel wat. Maar zij waren de galadracht op de grote feesten en de vrouwen waren er trots op zo'n hoofddoek te bezitten. Er was ook een minder strenge dracht, die petji (letterlijk petje) werd genoemd, een soort ‘négligé’ onder de hoofdtooisels.

Toen ik bij mijn laatste bezoek aan Curaçao visverkoopsters met hun waren op straat luidkeels zag venten in toiletten van zijde en voile, heb ik niet meer gezocht naar de lenzoe di cabez, want ik zag wel dat de vooruitgang ze had weggevaagd, toen hij als een cycloon alles, goed en kwaad, voor zich uit dreef en ons in ruil achterliet... wie zal zeggen wat?

(Vertaling van H. Dennert)